Biokimyo pmd

Oqsillarning denaturatsiyasi. Qaytar va qaytmas denaturatsiya
Oqsillarni tabiiy xossalarini (eruvchanlik, elektroforez harakati,
fermentativ, gormonal, immunofaollik) turli fizik va kimyoviy ta’sirlar
natijasida buzilishiga (yo‘qolishiga) denaturatsiya deyiladi.
Denaturatsiya natijasida oqsil molekulasining fazoviy
konformatsiyasi, ya’ni ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi
strukturasi buziladi, ammo birlamchi strukturasi saqlanib qoladi.
Denaturatsiya natijasida oqsilning peptid zanjiri uzilmaydi, asosan
disulfid va vodorod bog‘lari uziladi.
Denaturatsiya o‘z yo‘nalishiga binoan ikki xilga bo‘linadi: qaytar
va qaytmas
.
Qaytmas
denaturatsiya ta’sir etuvchi omil ta’siridan so‘ng oqsil
o‘z nativ strukturasini tiklay olmaydi. Masalan: tuxum oqsili
qaynatilgandan so‘ng, kuchli kislota yoki ishqor ta’sir etilganda sodir
bo‘ladi.
Q
aytar
denaturatsiya deb ta’sir etuvchi omil ta’sirini to‘xtatgan
holatimizda oqsil o‘z tabiiy xususiyatlarini tiklaydi. Masalan: neytral
tuzlar ta’sirida oqsil eruvchanligi yo‘qolib cho‘kmaga tushadi. So‘ng
dializ usulidan foydalanib tuzni yo‘qotsak, oqsil qayta xossalarini
tiklab, eruchanligi tiklanadi.
Oqsillarni denaturatsiyalovchi omillar ikkiga bo‘linadi:
1. Fizik omillar: qizdirish (t
0
-50-60
0
C dan yuqori) bosim,
muzlatish, ultratovush va boshqalar.

---

30
2. Kimeviy omillar: a) H
+
,OH
-
ionlari ta’siri odatda moddalarning
pH 4 dan past, 10 dan yuqori bo‘lganda oqsil denaturatsiyasi kuzatiladi:
a) organik erituvchilar (spirt, atseton, xloroform);
b) siydikchil va og‘ir metallar tuzlari ta’sirida;
c) xona haroratida oqsillar quritilganda ular denaturatsiyaga
uchraydi.
Denaturatsiya natijasida oqsil molekulasi dumaloq, koptoksimon
shakldan cho‘zilib ipsimon shaklga aylanadi va agregatsiyaga uchraydi.
Agregatlar o‘zaro birikib, katta agregatga aylanib cho‘kmaga tushadi.
Denaturatsiyalovchi omilning ta’siri to‘xtatilsa ba’zi oqsillar qisman
yoki umuman o‘z tabiiy holatiga (nativ holatiga) qaytadi. Bunday holat
oqsilning
renaturatsiyasi 
deyiladi.
Buni ribonukleaza oqsili misolida kuzatish mumkin.
Denaturatsiyadan keyin ma’lum vaqt o‘tishi bilan ribonukleaza fermenti
kislorod ta’sirida o‘zining boshlang‘ich faolligiga ega bo‘ladi va bunda
disulfid bog‘lari o‘z holiga qaytadi. Oqsil denaturatsiyasining oldini
olish uchun fermentlarni ajratib olish va saqlash past temperaturada
olib boriladi (0
0
-4
0
C).
Oqsillarni denaturatsiyaga uchrashdan saqlash uchun turli kimyoviy
moddalar qo‘llaniladi (oddiy shakar, glitserin, organik moddalar).