Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 359
Azərbaycan şairi Füzulinin 500 illik yubileyi TÜRKSOY-un təşəbbüsü ilə bütün Türk dünyasında təntənəli şəkildə qeyd olunmuşdur. 1995-cü il avqustun 24-31-də «Manas» eposunun 1000 illiyinə həsr olunmuş Bişkekdə keçirilən təntənəli şənliklərdə iştirak edən TÜRKSOY bu tarixlə əlaqədar olaraq nəfis tərtibatlı "Manas" kitabını nəşr etdirdi. 1996-cı il mayın 17-də iyul ayının 3-dək Başqırdıstanın Ufa şəhərində türkdilli ölkələrin "TUQANLIQ" Beynəlxalq Teatr İncəsənəti Festivalı öz işinə başladı. İyunun 15-də Ankarada böyük tatar şairi QabdullaTukayın anadan olmasının 110 illiyi qeyd olundu. 1996-cı ilin sentyabrında Türkiyədə Qazaxıstan Respublikasının mədəniyyət günlərinin keçirildi və qazax şairi Cambulun 150 illik yubileyinin qeyd olundu. 1999-cu ildə TÜRKSOY-un təklifi ilə dünya və türk ədəbiyyatının əvəzsiz nümunəsi olan "Dədə Qorqud" eposunun 1300 illik yubileyinin keçirilməsi və 1999-cu ilin "Dədə Qorqud ili" adlanması, Türküstan şəhərinin 1500 illiyinin qeyd olunması, Böyük Türk Xaqanlığının 1450 illiyinə həsr olunmuş təntənəli mərasimlərin keçirilməsi *23+ YUNESKO-nun baş fəaliyyət proqramına daxil olundu. Yuxarıda sadalanan mühüm tarixi hadisələrin qeyd olunması ilə yanaşı, YUNESKO tərəfindən sonradan Oş şəhərinin 3000 illiyi, MаhмуdKaşqarlının "Divani-lüğət it türk" əsərinin 925 illiyi, Məhəmməd bəy Qaramanoğlu tərəfindən türk dilinin dövlət dili elan olunmasının 725 illiyi, Əhməd Yəsəvinin anadan olmasının 900 illiyi qeyd olundu *6, s.230]. 1997-ci ilmayın 11-15-də Türkiyənin Ankara və Karaman şəhərlərində «Türk dili» beynəlxalq bayramı keçirildi. TÜRKSOY-un fəaliyyətinə böyük önəm verən türkdilli ölkələrin dövlət başçıları, demək olar ki, bütün sammitlərinin yekun bəyannamələrində təşkilatın işini təqdir etmişlər. 1996-cı il Daşkənd Bəyannaməsindən irəli gələn vəzifələri yerinə yetirmək üçün mədəniyyət nazirləri az vaxt ərzində mühüm bir layihəni hazırlaya bildilər. Bu layihələrdən birincisi Türk dünyasının mədəniyyət və tarixinin yaddaş təqviminin hazırlanması idi. Bu təqvimdə xronoloji ardıcıllıqla türk dünyasının çoxəsrlik tarixi, dili, ədəbiyyatı, mədəniyyəti və incəsənətinə aid olan hadisələr sistemli şəkildə öz əksini tapıb. Daşkənd Bəyannaməsindən irəli gələn digər mühüm layihə Böyük Türk Xaqanlığının 1450 illiyinin keçirilməsi üzrə proqramını hazırlanması idi. TÜRKSOY 1997-cı il avqustun 25 və 27-də Tuva Respublikasının Qızıl şəhərində Sibirin türkdilli xalqlarının Böyük Türk Xaqanlığının yaranmasının 1450 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfransında iştirak etd. *22, s.24+ 1998-ci ildə TÜRKSOY-un xətti ilə böyük özbək alimləri və mütəfəkkirləri Məhəmməd İbn İsmail əl Buxarinin və Əhməd əl-Fərabinin xatirəsinə həsr olunmuş elmi simpöziumda bütün türk ölkələrindən gəlmiş elm xadimləri iştirak edirdi. TÜRKSOY beynəlxalq, regional və milli təşkilatlarla, hökumətlər, mədəniyyət, incəsənət sahəsində fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatları ilə əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi sahəsində də əməli fəaliyyət göstərmişdir. 1999-cu il iyulun 7-də YUNESKO-nun Parisdə yerləşən mənzil qərargahında "Dədə Qorqud" eposunun 1300 illiyinə həsr olunmuş təntənəli mərasim keçirildi. TÜRKSOY-un "Dədə Qorqud" eposunun 1300 illiyi münasibətilə Türkiyənin Bayburt şəhərində möhtəşəm bayram şənliyində iştirakı təşkilatın ümumtürk dəyərlərinə yüksək münasibətindən irəli gəlirdi. TÜRKSOY-un Bişkek şəhərində keçirilən Nazirlər Şurasının XII yığıncağında Moldova Respublikasının tərkibində olan Qaqauz Yeri muxtar qurumu təşkilata üzv qəbul olundul TÜRKSOY-un fəaliyyətinin tərkib hissəsi kimi müxtəlif kitab və məcmuələrin nəşr olunmuşdur. Onların sırasında Qırğızıstanın xalq eposu "Manas", Abayın seçilmiş əsərləri, Başqırd xalq eposu Ural Batır, Böyük Türk Xaqanlığının tarixi, Tatar xalq dastanı "İdigey", “Dədə Qorqud” ensiklopediyası və başqaları vardır. TÜRKSOY-la YUNESKO-nun, Avropa Şurası, ISESCO, MFGS (Müstəqil Dövlətlər Birliyi Humanitar Əməkdaşlıq Beynəlxalq Fondu) arasında protokollar imzalanmışdı. MFGS ilə ortaq şəkildə olaraq "Avrasiya Türkoloqlar Ensiklopedik lüğəti" nəşr olundu, ISESCO ilə ortaq şəkildə Rabat-da olan ISESCO Mərkəzində "Fotoşəkillərlə Türk Dünyası" sərgisi açıldı, Qazaxıstanda "Arxiv Bilgilərinin təsnifində yeni texnologiyanın istifadəsi" mövzusunda seminarı keçirildi. TÜRKSOY-un başlıca fəaliyyət istiqamətlərindən biri də, azsaylı türkdilli xalqların mədəniyyəti, tarixi və ədəbiyyatını öyrənmək və təbliğ etməkdir. Bu baximdan 2010-cu il martın 19-da TÜRKSOY-a üzv olan ölkələrdən 100-dən çox sənətçinin iştirakı ilə Parisdə UNESCO binasında Novruz bayramının qeyd olunması, Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan və Rusiya Federasiyasının UNESCO nəzdindəki Daimi nümayəndəliklərinin fəal dəstəkləri ilə hazırlanan proqramın UNESCO tərəfindən elan edilən “2010-cu il- Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 360
Mədəniyyətlərarası Yaxınlaşma ili” nə ithaf оlunması, 2011-ci il martın 21-də TÜRKSOY-a üzv 11 ölkədən 140-a yaxın sənətçinin iştirakı ilə NyuYorkda-BMT Baş ofisində BMT-yə üzv olan 192 ölkənin nümayəndələrinin iştirakı ilə Novruz bayrmının qeyd edilməsi *11, s.137+ TÜRKSOY-un тürk mədəniyyətinin dünyaya tanıdılması üçün atılan addımlarnıngenişləndirdiyini göstərir. Türk xalqları arasında qarşılıqlı mədəni əlaqələrin yeni ənənələri. Türk Dünyası Mədəniyyət Paytaxtı elan edilməsi və yubileylərin təşkili çərçivəsinndə qarşılıqlı mədəni əlaqələri möhkəmlətmək istiqamətli yenilikləri diqqətələ izləyən TÜRKSOY 2010-cu ildən etibarən yubileylərin qeyd edilməsinə, 2012-ci ildən etibarən isə mədəniyyət paytaxtı elanına başladı. Yubileylərin keçirilməsini UNESCO təcrübəsindən, mədəniyyət paytaxtı elanı isə Avropa Mədəniyyət Paytaxtı nümunəsindən mənimsəyən TÜRKSOY ilk dəfə 2010-cu ildə Zeki Validi Togan ilinin elanı ilə fəaliyyətə başladı. 2011-ci ilin AbdullahTukay, 2012-ci il i xakas əsilli Türkoloq NikolayKatanovun doğumunun 150 illiyi ildönümü kimi Katanov ili; məşhur Azərbaycan dramaturgu Mirzə Fətəli Axundzadənin doğumunun 200-cü il dönümü münasibətiylə Axundzadə ili elan edildi. Müstəqilliklərinin 20-ci ilində тürk respublikaları beynəlxalq sahədə bir çox müvəffəqiyyətlərə imza atdılar. Azərbaycan 2012-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvəqqəti üzvü seçildi. 2010-ci ildə ATƏT-ə sədrlik edən Qazaxıstanın yeni paytaxtı Astana ATƏT-in zirvə toplantısına ev sahibliyi etdi. Daimi tərəfsizlik statusu BMT Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilən Türkmənistan, iqtisadiyyatının əsas ünsürü olan təbii qaz qaynaqlarına bağlı Rusiya, Çin, İran, Türkiyə və AB ilə layihələr həyata keçirdi. Xalq qiyamı nəticəsində iki dəfə iqtidar dəyişikliyi yaşayan Qırğızıstan yeni konstitusiya qəbul edərək parlament demokratiyaсına keçdi və 2011-ci il оktyabrında prezident seçkiləri keçirdi. Özbəkistan həm əhali, həm təbii qaynaqlar, həm də tarixi və mədəni irs cəhətdən Orta Asiyanın ən güclü potensiala malik ölkəsi kimi daxili sabitliyini qoruyub saxladı. Azərbaycan Respublikası və TÜRKSOY. Müstəqilliklərinin iyirminci ili ərəfəsində тürk respublikaları arasındakı əməkdaşlıq daha da genişləndi. 2009-cu il oktyabrın 3-də Naxçıvanda təşkil edilən Türkdilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının sammitində Türk Şurası (Türk Dili Danışan Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurası) yaradıldı. Oktyabrın 3-ü Türk Əməkdaşlıq Günü olaraq 2010-cu ildən etibarən qeyd olunmağa başladı. 2011-ci il oktyabrında Almatıda Türk Şurasının ilk toplantısı keçirildi. *15,s.42+ İnşasına 2009-ci ildə başlanan və 2013-ci ildə tamamlanması planlaşdırılan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin çəkilişi mühüm nailiyyətlərdəndir. Orta Asiyadan Avropaya nəqliyyat daşımalarının müddətinin və xərclərini yarıyadək aşagı salan “Dəmir İpək Yolu” тürk respublikaları arasındakı mədəni inteqrasiya prosesinin sürətləndirəcəkdir. 2009-ci ildə yaradilan və mərkəzi Bakı olan Türk Respublikaları Parlament Assambleyası (TÜRKPA) Avropa Şurası Parlament Assambleyası və Türk respublikalarının qanunvericilik orqanları arasında təcrübə mübadilıəsi yaratmışdır. Azərbaycan Respublikası TÜRKSOY-un yaradılmasında olduğu kimi, onun sonrakı fəaliyyətində də aparıcı dövlətlərdən biri olmuş və olmaqdadır. TÜRKSOY-un II toplantısı (30 noyabr-2 dekabr, 1992) Bakıda keçirilmiş və təşkilatın fəaliyyətini gücləndirməyə yönəldilən mühüm qərarlar qəbul edilmişdir.1994-1995- ci illərdən başlayaraq vəziyyətin nisbətən sabitləşməsindən sonra ağırlıq mərkəzi xüsusən Azərbaycanın üzərinə düşdü *12+. 4 il sonra, 1996-cı il noyabrın 6-7-də Bakıda türk xalqlarının birliyi, ədəbi-mədəni əlaqələri ilə əlaqədar üç mühüm tədbirin (TÜRKSOY-un VIII toplantısı, türk dünyası yazıçılarının III qurultayı və Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileyinin yekun tədbirləri) keçirilməsi sübut edirdi ki, Azərbaycan türk dünyasının liderlərindən birinə çevrilməkdədir. 1996-cı il noyabrın 6-da türk dünyası yazıçılarının Bakıda keçirilən III qurultayında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev demişdir: "Biz çalışmalıyıq ki, ölkələrimiz, xalqlarımız arasında olan əlaqələr bundan sonra bütün sahələrdə sürətlə inkişaf etsin. ...Əmin ola bilərsiniz ki, Azərbaycan höküməti bu sahədə əlindən gələni əsirgəməyəcəkdir...Bu gün Azərbaycan Respublikasının həyatında çox əlamətdar hadisələr baş verir. Günün birinci yarısında Bakıda türk dünyası yazıçılarının III qurultayı açılıbdır, ikinci yarısında isə TÜRKSOY Beynəlxalq Təşkilatının növbəti toplantısı işə başlayır. TÜRKSOY ötən dövrdə böyük yol keçibdir, yaxşı nailiyyətlər əldə edibdir, özünün çox zəruri və böyük gələcəyi olduğunu həm türkdilli dövlətlərə, həm də dünyaya nümayiş etdiribdir". *16,s.43] Dahi mütəfəkkir, türk dünyasının ən böyük simalardan biri Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileyinin qeyd olunması bütün türkdilli ölkələrin və xalqların əsl bayramına çevrildi. Məhəmməd Füzulinin yubileyi təkcə Azərbaycanda deyil, Türkiyədə, Rusiyada, İraqda, İranda, Dağıstanda, Parisdə -YUNESKO-nun baş qərargahında keçirildi. Dahi söz ustadının 1996-cı il noyabrın 8-9-da Bakıda keçirilmiş yubiley şənliklərinin yekunu isə türk ölkələri və xalqları birliyinin parlaq nümayişinə çevrildi. Təntənəli yubiley iclasına dünyanın Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|