Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 361
bir çox ölkələrindən nümayəndələr gəldi, 7 türk ölkəsinin (Türkiyə, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tatarıstan, Başqırdıstan, Xakasiya) nümayəndələri böyük Füzuli sənəti, Azərbaycan xalqı haqqında geniş məruzələrlə çıxış edərək ürək sözlərinin söylədilər. Türk cəmiyyəti ilə mədəni əlaqələrin genişlənməsində Azərbaycanda Atatürk mərkəzinin yaradılması əhəmiyyətli rol oynayır. Son vaxtlar türk və islam ölkələri ilə təmasda Azərbaycanda yüksək səviyyəli bir sıra tədbirlər - iki zirvə toplantısı, 2008-ci ildə Avropada və qonşu regionlarında mədəniyyət nazirlərinin konfransı, 2009-cu ildə türkdilli ölkələrin mədəniyyət nazirlərinin və ayrıca islam ölkələri mədəniyyət nazirlərinin konfransı, 2010-cu ildə dünya dini liderlərinin Sammiti keçirilmişdir. *9+ XXI əsrin birinci ilində TÜRKSOY-un ilk, ümumi sayda 15-ci toplantısı 2001-ci il yanvarın 16-17-də Bakıda keçirildi. Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev yanvarın 16-da təşkilatın XV toplantısında iştirak edən türkdilli ölkələrin nümayəndələrini qəbul edərkən təşkilatın fəaliyyətinə yüksək qiymət verərək demişdir: "… Türkdilli Dövlətlər Birliyi yaranandan indiyə qədər TÜRKSOY təşkilatı hamıdan çox iş görmüş bir təşkilatdır". O, TÜRKSOY-un fəaliyyətinin necə böyük əhəmiyyət daşıdığına 2000-ci ilin aprelində Bakıda keçirilmiş "Kitabi-Dədə Qorqud"un 1300 illik yubileyini konkret misal kimi göstərmiş və demişdir ki, "Kitabi- Dədə Qorqud"un 1300 illik yubileyi keçirilən günlərdə Azərbaycana təkcə türkdilli dövlətlərdən deyil, bir çox ölkələrdən, o cümlədən Avropa ölkələrindən nümayəndə heyətləri gəlmişdi... "Kitabi-Dədə Qorqud" hamı üçün ulu babadır”. 2008-ci ilin 8-18 sentyabr tarixlərində Bişkek, Almatı, Ankara və Bakı şəhərlərində TÜRKSOY-un beynəlxalq layihəsi-Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Başqırdıstan və Tatarıstanın opera teatrları solistlərinin iştirakı ilə məşhur Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun “Koroğlu” operası tamaşaya qoyuldu. Türkdilli dövlətlərin rəhbərliyi tərəfindən TÜRKSOY-un fəaliyyəti daima dəstək və təqdir olunması öz əksini 2009-cu il oktyabrın 2-3-də Naxçıvan şəhərində keçirilmiş türkdilli dövlətlərin Dövlət Başçılarının IX Sammitində qəbul edilmiş Naxçıvan Deklarasiyasında öz əksini tapdı. Türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının IX zirvə toplantısında imzalanmış “Türkdilli dövlətlərin əməkdaşlıq Şurasının yaradılması haqqında Naxçıvan Sazişi” əsasında təsis edilmiş Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası türkdilli dövlətlər arasında qarşılıqlı əlaqələrin möhkəmləndirilməsində yeni mərhələnin əsasını qoydu. Tərəflər ümumi mədəni irsin qorunması, gələcək nəsillərə ötürülməsi və beynəlxalq müstəvidə təbliğatı sahəsində sıx əməkdaşlığın inkişafı üçün səy göstərəcəklərini bildirdilər. Naxçıvan zirvəsinin iştirakçılari dünya sivilizasiyasının inkişafına əhəmiyyətli töhfə vermiş zəngin türk mədəni irsinin qorunması və dəstəklənməsi üzrə “TÜRKSOY Fondu”nun yaradılması barədə Azərbaycan Respublikası prezidenti İ.Əliyevin təşəbbüsünü yekdilliklə dəstəklədilər. TÜRKSOY Fondunun yaradılması və fəaliyyəti ilə bağlı təşkilati məsələlərin həlli tərəflərin hökumətlərinə həvalə olundu. Türk dövlət başçılarının zirvə toplantıları. Türkdilli dövlətlər arasında siyasi və iqtisadi əlaqələr, о cümlədən mədəni əlaqələr Sovetlər Birliyinin dağılmasından sonra daha intensiv oldu. İlk dəfə Türkiyə Cümhuriyyətinin prezidenti TurqutÖzalın təşəbbüsü və ev sahibliyi ilə 1992-ci ildə Ankarada türkdilli dövlətlərin başçılarının förümü keçirildi. Türkdilli dövlətlərin zirvə toplantısı və yaxud тürkdilli dövlətlərin dövlət başçılarının zirvə toplantısı altı türk dövlətinin başçılarının (yaxud dövlətin yüksək rütbəli nümayəndələrinin) iştirakı ilə həyata keçirilən zirvələrdir. 1992-ci ildən başlayaraq təşkil edilən bu zirvələrdə türk dünyasının ortaq qayğıları gündəmə gətirilməkdədir. İndiyə qədər 10 zirvə toplantısı keçirilmişdir. 4-cü zirvəyə qədər“Türk zirvəsi” adlandırılan tədbirlər bundan sonra “Türk Cümhuriyyətləri dövlət başçılarının zirvəsi”, 5-ci zirvədən sonra “Türkdilli dövlətlərin dövlət başçılarının zirvəsi” kimi qeyd edilməyə başlandı. 2010-cu ildə İstanbulda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti Abdullah Gül, Qazaxıstan prezidenti NursultanNazarbayev, Qırğızıstan prezidenti Roza Oлtunbayeva, Türkmənistan prezidenti Qurbanqulu Berdımuhəmmədov türkdilli dövlətlərin 10-cu sammitində iştirak etdilər. Türkdilli dövlətlərin əməkdaşlıq şurasının Katibliyinin, Ağsaqqallar Şurasının, həmçinin Türk Akademiyasının fəaliyyəti müzakirə olundu, regional sülh və təhlükəsizliyinin saxlanılması, iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı, Qırğızıstandakı vəziyyətin tənzimlənməsi ilə bağlı fikir mübadiləsi aparıldı. Sammitin gedişində liderlər baş katib vəzifəsinə Türkiyənin Rusiyada səfiri olmuş Xəlil Əkinçinin seçilməsinə razılıq verdilər. Liderlər Bakıda türkdilli mədəniyyətin dəstəklənməsi və Ttürkdilli irsin qorunub saxlanması üçün fond yaradılması fikrini dəstəklədilər. Həmçinin 2011-ci ildə Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan,
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 362
Özbəkistan, Türkmənistanın müstəqilliyinin 20 illiyinin qeyd olunması və Aşqabadda Türkdilli xalqların festivalının keçirilməsi qərara alındı.
müzakirə mövzusuna çevrilmiş, təhsil və elm adamları müvafiq sahələr uzrə əməkdaşlığa dair tövsiyə və təkliflərini vermişlər. *22;23+ Nəticə
TÜRKSOY-un yaradılması, bu təşkilatı yaradan ölkələrin dilləri, xalqları, mədəniyyətləri bir-birinə çox yaxın olması zərurətindən irəli gəlmişdir. TÜRKSOY-un yaradılmasında türkdilli xalqların əsasən din deyil, dil prinsiplərinə üstünlük verilmişdir. TÜRKSOY-un əsas üzvləri Qazaxıstan, Türkiyə, Azərbaycan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Türkmənistandır. Qalan 7 üzv (Başqırdıstan və Tatarıstan respublikaları, Şimali Kipr Türk Respublikası, Xakasiya, Tuva, Çuvaşiya və Qaqauz Yeri respublikaları)əsasən müşahidəçi qismində iştirak edirlər. Bu üzvlər əsas üzvlər kimi eyni hüquqa və səlahiyyətə malikdilər. Ümumiyyətlə, TÜRKSOY-un fəaliyyətində demokratik prinsiplər əsas götürülür. Yəni səsvermədə müşahidəçi ölkələr də əsas 6 üzvlər kimi eyni səsvermə hüququna malikdirlər. TÜRKSOY digər beynəlxalq təşkilatlar kimi dövlətlərin müqaviləsi, razılaşdırılmış nizamnamə əsasında yaradılmışdır. Beynəlxalq təşkilat kimi qərargahı, bayrağı, katibliyi, üzvluk haqqı, Mədəniyyət Nazirlərinin Daimi Şurası, dövlət başçıları səviyyəsində sammiti, bayram edilən günü vardır. Türk xalqlarının YUNESKO-su adlanan TÜRKSOY təşkilatı türk mədəniyyəti və dilinin daşıyıcı olan ölkələrın və xalqların birləşməsi prinsipi əsasında bu ölkələrin dövlət strüktürlarının siyasi mövqelərindən, daxili və xarici siyasətindən asılı olmayaraq mədəniyyət və incəsənət sahəsində əməkdaşlığı müvəffəqiyyətlə həyаta keçirir. Ümummilli lider Heydər Əliyev türkdilli xalqların öz milli tarixlərini, doğma dillərini, ədəbiyyatlarını, mədəniyyət və incəsənətini, adət-ənənələrini qorumağı və onları zənginləşdirməyi həmişə dəstəkləmişdir. Çox qısa bir müddət ərzində Azərbaycan Respublikası mədəniyyət sahəsində YUNESKO, Avropa Şurası, İSESKO, TÜRKSOY və başqa beynəlxalq qurum və təşkilatlarla sıx əlaqələr qura bilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev TÜRKSOY-un fəaliyyətini diqqət mərkəzində saxlamışdır. TÜRKSOY-un indiyədək keçirilmiş toplantılarının nəticələri bir daha sübut edir ki, onun fəaliyyəti türkdilli xalqların dünya mədəniyyətinə inteqrasiya olmaq səylərini artırır, öz mənəvi dəyərlərini tanıtmalarına kömək edir. Görülmüş işlərlə yanaşı TÜRKSOY-un işində çatışmazlıqlar da qalmaqdadır. TÜRKSOY fəaliyyət istiqamətləri kimi müəyyənləşdirdiyi vəzifələri tam həyata keçırəbilməmişdir. Xüsusi ilə türk dünyasının tarixinin yazılması, ortaq türk əlifbasının yaradılmasına dair fikirlər reallaşmamışdır. Türkdilli dövlətlərin başçılarının zirvə görüşlərinin keçirilməsində yaranan fasilələr türk dünyasında süstlük yaratmışdır. Türk respublikaları arasında yaranan soyuqluq, xüsusi ilə Mərkəzi Asiya respublikalarının xarici siyasətlərində baş verən dəyişikliklər türk birliyi üçün yaxşı gələcək vəd etmir. Mədəni əməkdaşliq sahəsində keçırilən tədbirlərin həcmi və keyfiyyəti azalmışdir. Türk respublikalarinda mövcud olan münaqişələrin, xüsusu ilə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində türk respublikalarinin dəstəyi qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Ədəbiyyat Azərbaycan dilində 1.
Abbasov N. Türk dünyasının mədəni inteqrasiyası məsələləri haqqında. // Mədəniyyət dünyası, IV buraxılış, Bakı, 2002, s.146-148 2.
gələcəyinə” /III Uluslararası Folklor Konfransının materialları. Bakı: “Səda”, 2005, 584 s. 3.
Cəfərov N. Türk Dünyasının birliyi strategiyası: Heydər Əliyevdən İlham Əliyevə //Dircəliş – XXI əsr, 2004 (aprel-may), № 4-5 (74-75), s. 235-243 4.
qəzeti,2007, 22 noyabr 5.
Əliyeva S, Türkdilli dövlətlərin mədəni inteqrasiyası. “Ədalət” qəzeti, 2010, 21 sentyabr Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|