Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 375
Osmanlı qaynaqları əsasında qarabağlı İshaqzadələrin şəcərəsini bu şəkildə təqdim etmək mümkündür (1; 5; 6; 9; 11-15): Əli Əfəndi
İshaq Əfəndi (? – 1056/1646)
Saleh Zühuri Əfəndi İshaqzadə (? – 1083/1672)
Arif Əfəndi İshaqzadə (1064/1653 – 1121/1709)
Kamil İshaqzadə (? – 1148/1735) və Əli Misli İshaqzadə (? – 1189/1776) İshaq Əfəndi. “Sicilli-Osmani”də İshaq Əfəndinin qarabağlı Əcəm Əli Əfəndinin oğlu olduğu 1 , müdərris və Məkkə mollası kimi fəaliyyət göstərdiyi, “əşbah və nəzair”lə bağlı risalələr qələmə aldığı qeyd edilmişdir (15, 804). İshaqzadə soyadı da İshaq Əfəndinin adından götürülmüşdür. Bəzən İshaq Əfəndi yanlış olaraq Əbuishaqzadə İshaq Əfəndi ilə qarışdırılmışdır (4). İshaqzadələr həm də dövrlərinin ən mühüm xəttatları kimi şöhrət qazanmışlar. Saleh Zühuri Əfəndi İshaqzadə. Əvvəla onu qeyd etmək lazımdır ki, Osmanlı ədəbiyyatı tarixində Zühuri təxəllüslü 4 şairə rast gəlirik. Bunlardan biri İshaqzadə Zühuri, digər ikisi XVI əsr şairləri Dülbəndzadə Zühuri və Pirizadə Mehmed Çələbinin oğlu Zühuridir (6, 557). Osmanlı təzkirəçilərdən Asim, Güfti, Salim və Bəliğ öz əsərlərində İshaqzadə Zühuri haqqında məlumat verir və şeirlərindən örnək təqdim edirlər (6, 557). Bunlardan əlavə Nail Tuman təzkirəsində Zühuru təxəllüslü Məhəmməd Əfəndi Qaraçələbizadənin də adına rast gəlirik (9, C 2/598). Qaraçələbizdə Zühuri də XVII əsr şairlərindəndir. 1042/1632-ci ildə vəfat etmişdir. Zühuri təxəllüslü Saleh Əfəndi İshaqzadə, Qarabaği İshaq Əfəndinin oğludur. Əbu Səid Əfəndidən mülazim olmuş və müddərrislik etmişdir. Bundan əlavə, Qalata və Bursa qazısı olmuşdur. Misir qazısı ikən 1083/1672-ci ildə vəfat etmişdir. Divan müəllifidir (1, 242-243). S. Müstəqimzadə “Töhfeyi-xəttatin”də Zühurinin təliq xəttini Topxanəli Mahmud və Siyahi Əhməd Əfəndidən öyrəndiyini, təliq xəttində özünəməxsus üslubu olduğunu, oğlu Mehmed Arifinin və Əli Mislinin də xəttat olduğunu və xəttatlar yetişdirdiyini yazır (12, 703). Səfayi təzkirəsində Zühurinin “İstanbuldan zühur etdiyini, İshaqzadə kimi məşhur olduğunu” yazır və yaradıcılığını tərifləyir: “Əsrin şüərasındandır. Cümleyi-fəzailindən fazla şeir ü inşada dəxi yədi-tulası və fünuni-kəsirənin məvaziyi-müşkiləsinə təhrir ü imlası vardır. Mürəttəb və mükəmməl Divani-bəlağət ünvanı vardır” (11, 366). Güftinin “Təşrifatüş-şüəra” adlı mənzum təzkirəsində də Zühurinin həyat və yaradıcılığı nəzmlə təqdim edilmişdir: Kilki-əvvəl Zühuri sehr-rəqəm, Güli-palizi-fikri tazə qələm. Hərfi-məzmuni-lövh ü əşarı, Sünbülistani-baği-fərharı. Hər rübaiyi-aləmarası,
1 “Sicilli-Osmani”də Əli Əfəndinin (Əcəm Əlisi) Memar məscidinin banisi olduğu və vəfat etdikdən sonra mehrab önündə dəfn edildiyi qeyd olunmuşdur. Digər qaynaqlar Əcəm Əlinin təbrizli olduğunu yazırlar. Bəlkə də, “Sicilli-Osmani” müəllifi Əcəm Əlinin İshaq Əfəndinin atası olduğunu yazmaqla yanlışlığa yol vermişdir. Əcəm Əlinin 944/1537-ci ildə vəfat etdiyini nəzər alsaq, İshaq Əfəndinin (?-1056/1646) onun oğlu deyil, nəvəsi olduğu ehtimalı yaranır. Bəlkə də, İshaq Əfəndinin atası başqa bir Əli Əfəndidir.
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 376
Aləmün çarbaği-mənası. Hərfi-təsiri-şe’ri-xoş rəqəmi, Müşg-biz itdi sayeyi-qələmi. Güldi olmadı şe’ri-pak əsər, Güli-gülbin-füruzi-baği-nəzər. Dilə verdi bu nəğmə feyzi-şüur, Ki sədayi-düxul xoş əst zi-dur. Ta be key goft guyi-xodsazı, Budur eyniylə şe’ri-mümtazı (5, 172). XVII əsr Mövləvi şairlərindən Fəsih Dədənin Zühuri sənətinə dərin hörməti və marağı olmuşdur. Fəsih Dədənin Zühurini mədh edən beytləri və vəfatına yazdığı mərsiyə də bunu isbat etməkdədir. Yeganə alim ü fazil ədibi-nüktə-pərvərdi, Həzaran növ-ərus-i nəzmə zati-paki şəhvərdi. Nizamiydi nəzmdə xaceyi-saniydi inşada, Hünər-sənc ü maarifpərvər ustadi-süxənvərdi. Zəkada seyyidi-əsr ü tətəbbüdə çü Sə’dəddin, Budur haqqa ki, hər bir fəndə kamildi, hünərvərdi. Müsəlləmdi vücudi-möhtərəm zati-mükərrəmdi, Hələ kani-kövndə misli yox bir pak gövhərdi. Nə çarə eylədi cayın fələk xaki-fəna şimdi, Bizə sübh ü məsa lazım olan xeyir dua şimdi (2, 312-313). *** Fəsih Dədə, Misli haqqındakı mərsiyəsinə bu beytlərlə davam edir: Fələk, ol zati-pakun bilməyüb qədrini, həlak etdün, Vücudi-zarı şəmşiri-sitəmlə çak-çak etdün. Fələk, satdun o dürri-bibəhayi aqibət heçə, Yerin axir o gənci-elm ü fəzlün künci-xak etdün (2, 312). Zühurinin əsərlərindən günümüzə bir neçə əlyazma gəlib çatmışdır. Bunlar Zühurinin “Divan”ı və “Münşəat”ının, “Məktubat”ının nüsxələridirlər. Topqapı Sarayı Muzeyində Rəvan kolleksiyasında (R 757) Zühuri “Divan”ının avtoqraf nüsxəsi mühafizə olunmaqdadır. Nəstəliq xəttiylə yazılmış əlyazma 39 vərəqdən ibarətdir. “Divan”ın ikinci nüsxəsi Zühuri həyatda olduğu tarixdə, 1063/1653-cü ildə təliq xətti ilə köçürülmüş və Topqapı Sarayı Muzeyi Xəzinə Kolleksiyasına (No. 922/1) daxildir. Digər iki nüsxə isə İstanbul Universiteti Kitabxanasında 1845/1 və 425/1 şifrələri altında mühafizə edilməkdədir. Zühuri “Divan”ının 4 nüsxə əsasında mətni A.Kahraman tərəfindən dissertasiya şəklində hazırlanaraq 2002-ci ildə müdafiə olunmuşdur (7). Divanın tərtibi bu şəkildədir: qəsidələr, müsəmmət, qəzəl, qitə, rübai, mətlə.
Müəllifin “Məktubat”ının əlyazması isə Fransa Milli Kitabxanasındadır. Nəstəliq xətti ilə yazılmış 71 vərəqdən ibarət olan nüsxə Şefer kolleksiyasında saxlanılır. “Məktubat”a İshaqzadə Zühuri tərəfindən Köprülü Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|