Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 390
rəvayət və əfsanə sahəsində illüstrasiyalar yaradıb, miniatür təsvirləri yüksək bədiiliyi ilə seçilir və bədii obrazın açılmasında oxucuya kömək göstərir. Onun əsərləri arasında əjdaha obrazına xüsusi yer verilir. Bəlli faktdi ki, əjdaha bir neçə xalqın milli əsərlərinin ayrılmaz elementidir və onunla bağlı müxtəlif izahlar verilir. Əjdaha uzun ömürlük, güc, bəzi hallarda müdrükluü rəmzi sayılır. Bu simvola tez tez Yapon, Çin, Hindistan, İran, Azərbaycan əsərlərində rast gəlmək olar. Rəssam bədii xətlərlə və boyaların dəyişkənliyi ilə, əjdaha ilə Simurq- quşunun mübarizəsinin там gərginliyin və dinamikasını tamaşaçıya çatdırır. Sözü gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, Simurq quşuda bir nəcə xalqın sevimlı obrazlarından biridir. Onlardan birində Şah Qulunun möhürü və imzası, həmçinin yazısı vardır: bu əjdaha Şah Qulu Ruminin işidir. Bu yazı 1544-45-ci illərdə Bəhram Mirzənin albomunun müqəddiməsinin müəllifi Dust Məhəmməd tərəfindən də yazıla bilərdi. Qeyd edilən əsər Şah Qulunun ən erkən əsərlərindəndir. (3, səh 91) Digər bir örnək üstünə sultan möhürü vurulmuş əjdaha təsviri olan bir rəsm əsəridir ki, onun da üzərinə sonralar “Usta Şahqulu Ruminin işi” yazılmışdır. Şahqulu həm də 1545-ci il sənədlərində xatırlanır və bu sənədlərdən onun sultana pəri təsvir olunmuş rəsm əsəri bağışladığı məlum olur. (3,səh 91) Uçan pəri təsvir edilmiş əsərin altında “Şahqulunun işi” yazılmış bir imza var ki, onun həqiqi nüsxə olduğunu təstiq edir. Çünki əksər hallarda bu miniatürçu rəssamlar öz imzalarını nadir hallarda qoyurdular və belə imzalanmış əsərlər xüsusi olaraq diqqəti cəlb edir. Şah Qulunun adına İstanbul albomuna daxil olan, şüşə və piyaləylə uçan pəri təsvir edilmiş digər bir vərəqdə də rast gəlmək olar. Yüksək bədiiliyə xas rəsm Vaşinqtonun Frir qalereyasında saxlanılır. (3, səh. 92) Topkapı sarayının kitabxanasında, Bəhman Mİrzənin murakkasında Şah Qulunun imzalanmış əsəri saxlanılır. İmzanın məzmunu rəssamın vətən həsrətində olduğunu bildirir. ( 4 , səh.110) Onun əsərləri mütəxəssislər tərərfindən qeyd etdiyimiz kimi, yüksək qiymətləndirirlir. Onun adı Mani və Behzadla eyni cərgədə çəkilir və hətta bəzi mənbələrdə onlardan üstün tutulurdu. Türk sənətşünas alimləri Ustadın osmanlı miniatür məktəbinin inkişafında ki rolunu danınmaz sayıllar. (4, səh.112). Gözəl rəssam, nəqqaş və şair olmaqla yanaşı o, istedadlı müəllim olmuşdur.Onun iki tələbəsinin adı bizim günlərə kimi gəlib catmışdı – Təbrizli Əli Can, o sonralar Hələb şəhərinə köçmüşdü və Qara Məmi. Onun vəfatı ilə bağlı açıq bir şəkildə heç bir məlumat yoxdur. Lakin mövcud olan saray sənədlərinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, rəssam haqqında 1557-ci illərdən sonra heç bir məlumata rast gəlinmir. Bu o demək diki, bu tarixdən sonra ustad vəfat etmiş sayıla bilər. (1,səh. 58) Yekün olaraq demək istəyirik ki, ömrünün 42 ilini Osmanlı sarayında yaşamış və ən yüksək vəzifələri (nəqqaş və baş nəqqaş kimi məsuliyyətli vəzifələri – G.Q.) tutmuş ustad Təbriz rəssamlarının ona öyrətdiyi sənətin sirlərinin qoruyub saxlamaqla yanaşı, inkişaf etdirməyədə nail olmuşdur. Ədəbiyyat 1.
Geostrategiya jurnalı, N 3, 2012 2.
Kərimov K. Soltan Məhəmməd və onun məktəbi. B., 1992 3.
Çelikdağ T. XV-XVII əə.Osmanlı miniatürlərində Təbriz miniatür ənənələri. // Elmlər namizədi elmi dərəcəsi almaq üçün dissertatsiya. B.,2015 4.
almaq üçün dissertatsiya. B., 2007
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 391
OSMANLI İCTİMAİ - ELMİ FİKRİNİN İNKİŞAFINDA MÜHÜM ROL OYNAYAN URMİYALI İSHAQZADƏLƏR AİLƏSİ ISAQZADE FAMİLY FROM URMİYA WHO PLAYED IMPORTANT ROLE İN THE DEVELOPMENT OF SOCİAL- SCİENTİFİC THOUGHTS İN OTTOMANS Dos. Dr. Bilal Dədəyev Bakı Mühəndislik Universiteti Xülasə Azərbaycan ilə Osmanlı dövləti arasındakı ictimai-elmi-mədəni əlaqələrin möhkəmlənməsində azərbaycanlı alimlərin çox böyük xidmətləri olmuşdur. Bəzən, alimlərimizin nəinki, özləri eləcədə uşaqları, nəvə və nəticələri də bu münasibətlərin qurulmasında mühim rol oynamışlar. Osmanlı dövlətində fəaliyyət göstərmiş belə azərbaycanlı ailələrdən biri də əslən urmiyalı olan İshaqzadələr ailəsidir. Mənbələrdə bu ailənin başçısı urmiyalı Yəhya Əfəndi, Osmanlı dövlətinə köçən ilk şəxsin isə Molla İshaq Əfəndi olduğu bildirilir. Urmiyalı İshaqzadələr ailəsinin Osmanlı dövlətindəki fəaliyyətləri XVII əsrin əvvəllərindən XVIII əsrin sonlarına qədər təqribən iki əsrə yaxın davam etmişdir. Məqalədə Yəhya Əfəndidən başlayaraq İshaqzadə kimi tanınan son nümayəndəyə qədər beş nəsli əhatə edən bu ailənin səkkiz üzvü haqqında məlumat verilir. Hər biri alim və fəzilətli şəxs kimi təqdim olunan urmiyalı İshaqzadələr ailəsinin mənsubları Osmanlı dövlətində əsas iş olaraq mədrəsə müdərrisliyi və həmçinin şəhər və vilayətlərin hakimi olan qazi vəzifəsində fəaliyyət göstərmişlər. Açar sözlər: Urmiyalı İshaqzadələr ailəsi, İshaq Əfəndi, Nur Məhməd Əfəndi, Şeyx Məhməd Əfəndi. Abstract Azerbaijani scholars played important role in the strengthening of public, scientific and cultural relations between Ottoman state and Azerbaijan. Sometimes, not only our scholars, but also their children and grandchildren played crucial role in the establishment of those relations. Isaqzades, originated from Urmiya, were one of those Azerbaijani families lived and worked in the Ottoman state. In the sources, Yahya Efendi is mentioned as a head of the family; while Molla Ishaq Efendi is stated as the first member of the family settled in Ottomans. The activity of Isaqzades in Ottomans continued from the early of XVII to the late of XVIII, almost for two century. In the article, it is given information about eight members of this family, covering five generation, beginning from Yahya Efendi till the last person who was known as Isaqzade. Every member of Isaqzade family who are introduced as scholar and statesmen as a main job in Ottoman state was involved to teaching in the Madreses and was appointed as “gazi” of the cities and provinces. Key words: Isaqzade family from Urmiya, Ishaq Efendi, Nur Muhammed Efendi, Sheikh Muhammed Efendi
Giriş Elxanilər dövləti (1256–1357) dövründə İran, Çin, Anadolu və Orta Şərqdən minlərcə elm, sənət və mədəniyyət xadiminin bu ölkənin mərkəzinə çevrilmiş Azərbaycana gətirilməsi ilə, Azərbaycanda elm və təhsil yüksək səviyyədə inkişaf etməyə başladı *13, 59-79; 7, 147-236]. Bunun məntiqi nəticəsi olaraq Azərbaycan XIV-XV əsrlərdə Orta Şərqin elm və mədəniyyət mərkəzinə çevrildi. Bir çox qonşu dövlətlər kimi Osmanlı dövləti də Müsəlman aləminin cazibə mərkəzinə çevrilən Azərbaycanla ictimai-elmi-mədəni əlaqələrini daha da gücləndirdi. XV əsrin ikinci yarısı, XVI və XVII əsrlərdə Osmanlı cəmiyyətində azərbaycanlı elm və mədəniyyət xadimlərinə çox böyük hörmət və rəğbət göstərildiyi və dövlət tərəfindən onların planlı bir şəkildə ölkəyə gətirilmələri bilinməkdədir [5, 289-290; 4, 142; 9, 458; 8, 13]. Bu da iki dövlət arasında bundan sonraki dövrlərdə də ictimai-elmi-mədəni münasibətlərin daha da güclənməsinə şərait yaratmışdır. Beləcə, Azərbaycan ilə Osmanlı dövləti arasındakı ictimai-elmi-mədəni əlaqələrin möhkəmlənməsində azərbaycanlı alimlərin çox böyük xidmətləri olmuşdur. Bəzən, alimlərimizin nəinki, özləri eləcədə uşaqları, nəvə və nəticələri də bu münasibətlərin qurulmasında mühim rol oynayırdılar. Onlar da ata və babalarının uğurlu yolunu davam etdirərək Osmanlı dövlətinin müxtəlif şəhərlərində müdərris (mədrəsə müdiri, direktoru) və qazi (vilayətin və ya şəhərin hakimi) olaraq yüksək vəzifələrdə xidmət etmişlər. Osmanlı dövlətində fəaliyyət göstərmiş belə azərbaycanlı ailələrdən biri də əslən urmiyalı olan İshaqzadələr ailəsidir. Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|