Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 371
tədqiqatçıları A.S.Etgin və Ə.Soheyli də etiraf etmişlər. XVII əsrin Osmanlı müəllifi Övliya Çələbi Təbriz rəssamlarının məharətindən bəhs edərkən yazmışdır: “Buranın ustadi kamil nəqqaş və rəssamı...bir diyarda yoxdur” (9,209). Təbriz miniatür məktəbinin bədii potensialının dağılmasında və tənəzzülündə Osmanlı-Səfəvi müharibələrinin də güclü təsiri olmuşdur. XVI əsrin sonlarında – Təbriz 17 ilə yaxın bir müddətdə Osmanlı işğalı altında qaldığı dövrdə rəssamların əksəriyyəti İstambula aparıldı. "Həmin dövrdə İstanbul sarayı nəzdində olan rəssamlıq emalatxanasında 30 nəfərdən artıq təbrizli rəssam fəaliyyət göstərirdi" (9,209). Səfəvi dövlətində miniatür rəssamlığının inkişafına əngəl törədən hərbi-siyasi, ideoloji amillər XVI əsrdə də mövcud idi. Məsələn, «hakimiyyətinin ilk dövründə rəssamlığa maraq göstərmiş Şah I Təhmasib 1557-ci ildə tövbə fərmanı verdi və bu fərmana əsasən rəssamlıq emalatxanaları dağıdıldı» (9,205). Emalatxanalarda çalışan rəssamlar öz işlərindən kənar edildilər, miniatürçü rəssamların əksəriyyəti Hindistana qaçmalı oldu. Lakin Şah I Təhmasibin bu subyektiv tədbiri zəngin ənənələri olan miniatür rəssamlığının Azərbaycanda və Iranda inkişafının qarşısını ala bilmədi. XVI əsrin sonunda – XVII əsrin əvvəllərində işğal altında olmuş Təbrizdən rəssamların əksəriyyətinin Osmanlı paytaxtına – Istambula aparılması Azərbaycanda miniatür sənətinin inkişaf potensialını azaltdı. XVII əsrdə Azərbaycan miniatür sənəti Yaxın və Orta Şərqdə şöhrət tapmış Təbriz məktəbinin ənənələri əsasında inkişaf etmişdir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrdə Azərbaycan rəssamlarının çoxusu Osmanlı, Moqol, Mərkəzi Asiya, Iran ərazilərində yaranmış milli miniatür mərkəzlərində çalışrıdı. Təbriz rəssamları Iranda, Osmanlı İmperiyasında, Hindistanda və Orta (Mərkəzi) Asiyada milli miniatür mərkəzlərinin yaranmasında həlledici rol oynamaqla (13,127-128) yanaşı, həmin mərkəzlərin təşəkkülü və inkişafı prosesini də təmin etmişlər. “Şərq təsviri incəsənətində, xüsusilə miniatürdə dünyanın bədii baxımdan qavranılmasının yeni, ali mərhələsinə keçid təmayülü vardı. Bü təmayül XVI-XVII əsrlərin Qərbi Avropa incəsənətində baş vermiş təmayüllə səsləşirdi» (13,125-126). Azərbaycan rəssamları Intibah təmayüllü yaradıcılıqlarını XVII əsrdə Isfahanda davam etdirmişlər. Osmanlı sarayında fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan mədəniyyət xadimlərindən biri Şahqasım Təbrizi idi. O, bir çox elm sahələrində arif olmuş, Çaldıran döyüşündən sonra bir neçə min Azərbaycan elm, sənət, peşə sahibi ilə birlikdə İstanbula aparılmışdı. Şahqasış Təbrizi Osmanlı Sultanı I Səlimə xidmət etməli olmuş, mahir xəttat kimi də məhşurlaşmış, Osmanlı dövləti tarixini yazmağa başlamış, lakin bu əsəri bitirmədən 1541-ci ildə dünyasını dəyişmişdir (8, 415). Şərəfəddin Hüseyni Təbrizi-Laləvi 1640-cı ildə Istambulda vəfat etmiş tarixçi idi (8,427). Onun 1617-ci ildə yazdığı «Ənfəsül-əxbar» («Ən dəyərli xəbərlər») adlı əsəri elm aləmində məhşurlaşmışdı. Əsərdə Sasani Imperiyası, Ərəb Xilafəti, Teymuri və Osmanlı dövlətlərinin hərbi-siyasi inkişafı məsələləri təsvir edilmişdir. Nəticə Xalq yaradıcılığının geniş vüsət alması, mədəni potensialın Yaxın və Orta Şərq regionuna səpələnməsi XVII əsrdə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişaf xüsusiyyətlərindən idi. Beləliklə, XVI-XVII əsrlərdə müxtəlif səbəblər üzündən Osmanlı sultanlarının sarayında fəaliyyət göstərmiş bəzi Azərbaycan mədəniyyət xadimləri ümumtürk, “müsəlman mədəniyyətinin” təkamülünə nəzərəçarpacaq təsir göstərmişlər. Ədəbiyyat Azərbaycan dilində 1. Anar (Rzayev). Şairin zəfəri // Şah Ismayıl Xətai. Məqalələr toplusu. Bakı: Elm, 1988, s. 41-58. 2. Əfəndiyev O.Ə. Xətainin şəxsiyyəti // Ədəbiyyat və incəsənət, 29 yanvar 1989, №5. 2 a
Farscadan tərcümənin, ön sözün, şərhlərin və göstəricilərin müəllifləri O.Ə.Əfəndiyev, N.S.Musalı. Bakı: Təhsil, 2009, 792 s. 3.Kərimov K. Azərbaycan miniatürləri. Bakı: Işıq, 1980, 222 s. 4.Qasımov X.S. Azərbaycan mədəniyyəti (XVI-XVII əsrlər). Bakı: Nurlan, 2002, 170 s. Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 372
5.Qasımov X.S. Orta əsrlərdə Azərbaycan mədəniyyəti. Bakı: Aspoliqraf, 2008, 448 s. 6.Qiyasi C. Yaxın-uzaq ellərdə (Orta əsr Azərbaycan memarlığının beynəlxalq əlaqələri haqqında). Bakı: Işıq, 1985, 92 s. 7.Məhəmməd Füzuli. Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə. II c. 392 s. Bakı: Azərnəşr, 1988. 8.Məhəmmədəli Tərbiyət. Danişməndani-Azərbaycan. Azərbaycanın görkəmli elm, sənət adamları. Bakı: Azərnəşr, 1987, 464 s. 9.Onullahi S.M. XIII-XVII əsrlərdə Təbriz şəhəri (Sosial-iqtisadi tarixi). Bakı: Elm, 1982, 280 s. 10.Rəsulzadə M.Ə. Azərbaycan Cümhuriyyəti. Bakı: Elm, 1990, 116 s. Türk dilində 11.Karahan Abdulkadir. Fuzuli (Muhiti, hayatı ve şahsiyyeti). I Baskı. Istanbul: Milli Egitim Basımevi, 1996, 465 s.
Rus dilində 12.Буниятов З.М. Ремесленники-выходцы из Азербайджана, других областей Кавказа, России и Молдавии на службе в придворных мастерских османских султанов // Известия АН Азерб.ССР. Серия истории философии, права. 1987, № 1, с. 72-78. 13.Веймарн Б.В. Искусство арабских стран и Ирана VII-XVII веков. Москва: Искусство, 1974, 187 с. 14.Джавахарлал Неру. Открытие Индии. Перевод с английского. В двух книгах. Москва: Политиздат, 1989, Книга I, 460 с., Книга II, 507 с.
Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|