Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 381
5.
Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı /Haz.: K. Yılmaz. Ankara: AKM Yay. 2001 6.
İpekten H., İsen M., Toparlı R. vb. Tezkirelere göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara, 1988, 578 s.
7.
Kahraman Asiye. İshak-zade Zuhuri Divanı. Selçuk Üniversitesi, SBE, Yayımlanmamış doktora tezi. Konya 2002. 8.
Kesik Beyhan. İshakzâde Ali Mislî Efendi.. Madde Yazım Tarihi: 17.03.2014 9.
Kurnaz, Cemal-Mustafa Tatcı. Tuhfe-i Nâilî, Mehmet Nail Tuman. Ankara: Bizim Büro Yay. 2001. 10.
Musalı V. Osmanlı təzkirələrində Azərbaycan şairləri. Bakı, 2009, 366 s. 11.
12.
Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i Hattâtîn (nşr. İbnülemin Mahmud Kemal), İstanbul. 1928. 13.
Ramiz ve Adab-ı Zurafası / hazır.: S. Erdem. Ankara: AKMBY, 1994. - XLVII+401 s. 14.
15.
Süreyya M. Sicilli Osmani. Çev. S.Ali Kahraman. İstanbul, 1996.
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 382
BAKÜ ŞARK MİLLETLERİ KURULTAYI (1-8 Eylül 1920) BAKU CONGRESS OF THE PEOPLES OF THE EAST (1-8 September 1920) Yrd. Doç. Dr. Nadir YURTOĞLU Kastamonu Universitesi/Türkiye Yrd. Doç. Dr. Mustafa EĞİLMEZ Kastamonu Universitesi/Türkiye Özet
Bu araştırmada 1-8 Eylül 1920 tarihleri arasında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleştirilen Bakü Şark Milletleri Kurultayı’nda yapılan çalışmalar ile bu çalışmaların sonuçları ele alınmıştır. Konu, Şark Milletleri Kurultayı’nda yapılan konuşmalar; Kurultayın Türkiye’ye yönelik aldığı kararlar ile sınırlandırılmış ve bu başlık adları altında incelenmiştir. Şark Milletleri Kurultayı’nda yapılan çalışmalar ve bu çalışmaların sonuçları ele alınırken, Anadolu’da gerçekleştirilen Türk Milli Mücadele hareketine atıfta bulunulmuştur. Araştırmanın konusu hakkında literatürde yer alan boşluklar birincil kaynakların kullanılması yoluyla doldurulmuştur. Konu incelenirken dönemin Türkiye’si ile farklı milletlerden Kurultaya iştirak eden delegelerin durumları göz önüne getirilerek gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuç şudur: Üçüncü Enternasyonalin İkinci Kongresi’nde alınan kararla 1 - 8 Eylül 1920 tarihleri arasında Bakü’de gerçekleştirilen Bakü Şark Milletleri Kurultayı’na değişik milletlerden teşkil edilen 55’şi kadın olmak üzere, toplamda 1891 delege katılmıştır. Delegelerin kurultaya iştiraki ve aldığı kararlarda Doğu milletlerinin Ruslarla birlikte olduğu izlenimi verilmiş, doğunun sömürge veya yarı sömürge durumundaki milletleri kapitalist Batı ülkelerine yapılacak milli kurtuluş hareketlerine karşı teşvik edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Bakü, Azerbaycan, Şark Milletleri Kurultayı, Türkiye Abstract This study focuses on the works conducted in the Congress of the Peoples of the East, which was held in Baku, the capital of Azerbaijan, from 1 to 8 September 1920, and their results. The subject of the study is limited to and discussed under the titles of the speeches given in the Congress of the Peoples of the East and the decisions made in the congress with regard to Turkey. References were made to the Turkish national struggle in Anatolia while evaluating the works in the Congress of the Peoples of the East and their results. The gaps in the literature about the research subject were eliminated by use of primary sources. The relevant evaluations were made taking into account the condition of Turkey in that period and the circumstances of the representatives from various nations who participated in the congress. It was found out that upon the decision made in 2 nd World Congress of the Comintern, a total of 1,891 representatives, 55 of whom were females, from various nations participated in the Congress of the Peoples of the East, which was held from 1 to 8 September 1920. With the participation of the representatives in the congress and through the decisions made there, the impression that the Eastern nations stood by Russians was given, and the colonized or semi-colonized nations of the East were encouraged for national independence movements against the capitalist Western states. Key Words: Baku, Azerbaijan, Congress of the Peoples of the East, Turkey Giriş Başkırt ve Türkistan hükümetlerinde Müslüman komünistlerden bazı önemli kişiler Doğuda komünizmin uygulama şeklini bir esasa bağlamak ve kendi iç sorunlarını tespit etmek amacıyla Bakü’de bir kongre toplanmasını ileri sürmüşlerdir. Rus komünist fırkası bu fikre destek verir gibi görünmüşse de çeşitli zorluklar çıkarmıştır. Bakü Kurultayı daha başlangıçta Doğu ülkelerine yönelik siyasi bir meslek kongresi olarak düşünülmüş ise de sonradan vazgeçilmiştir. Doğu uluslarını Batı emperyalizmine karşı hazırlayarak harekete Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 383
geçirmek maksadı güden ve gerçek bir ihtilal kurultayı niteliğine bürünmesi planlanan kongrenin üyelerinin sosyalist ve ihtilalcilerden oluşması kararlaştırılmıştır. 1
Bu nedenle Üçüncü Enternasyonal’in İkinci Kongresinde toplanmasına karar verilerek adı geçen Enternasyonal’in en önemli hamlelerinden biri olan ve Asya’daki devrimleri şekillendiren Bakü Şark Milletleri Kurultayı 1 Eylül 1920 tarihinde Büyük tiyatroda toplanmıştır. 2 Kurultayın adında doğu sözcüğü yer almakla birlikte katılımcıların tamamı doğu milletlerinden teşkil edilmemiştir. Daha çok geri kalmış uluslarla, Müslüman milletlerin delegeleri kurultaya iştirak etmiştir. Katılımcılardan Enver Paşa ile Eski Emniyet Genel Müdürü Azmi Bey, Fas, Tunus, Cezayir ve Trablusgarp temsilcisi olarak Bakü’ye gelmiştir. Kurultaya 26 Doğu ülkesinden iştirak eden 1891 delegenin, 1273’ü Komünist Partili, 266’sı partisiz, 55’i kadın ve 235’i Türk’tür. Türk delegeleri arasında Ankara Hükümetini temsilen Dr. İbrahim Tali (Öngören) Kâzım Karabekir tarafından gönderilen Binbaşı Arif ve Teğmen Asım Beylerle Erzurum vilayeti adına eğitimci Cevat Dursunoğlu ile Mebus Necati Bey, Trabzon vilayeti namına hukukçu Hafız Mehmet, Abdülhalim ve Ali Kemal Beyler yer almıştır. Mustafa Suphi, Ethem Nejat, Şevket Süreyya Aydemir, Süleyman Sami, Salih Zeki, Ahmet Cevat Emre, Kayserili Mehmet Emin’de kurultaya katılan diğer Türk temsilciler arasında kabul edilmektedir. 3 Ülkeleri temsilen katılımcı delegelerden 235’i Türkiye, 192’si İran ve 157’si Ermenistan’dan teşkil edilmiştir. 4
1.Şark Milletleri Kurultayında Yapılan Konuşmalar Şark Milletleri Kurultayının toplanmasından itibaren komünizmin önde gelen simaları tarafından çeşitli konuşmalar düzenlenmiştir. Kurultayın Açılış konuşmasını Azerbaycan Cumhuriyeti ve İnkılap Komitesi Reisi Doktor Neriman Nerimanov gerçekleştirmiştir. 5 Dünyaya medeniyeti götüren koca Şarkın bugün ilk defa gözyaşı dökeceği ve kapitalist ve emperyalistler tarafından yapılan zulümlere ve hakaretlere dair şikâyetlerini ifade edeceğinden bahseden Nerimanov, Lenin, Zinoviev ve Troçki’nin fahrî, Zinoviev’in ise fiili reisliğe seçilmesi teklifinde bulunurken, bu teklif ittifakla kabul edilmiştir. 6 Kurultay’da 9 kişilik başkanlık divanı, 31 kişilik yönetim kurulu ve 47 kişilik Şark Şurası seçilmiştir. Türk delegelerinden Mustafa Suphi, Süleyman Nuri, İsmail Hakkı, Dr. Bahattin Şakir, Trabzonlu Hafız Mehmet ve Tahsin Bahri, Şark Şurası üyesi olmuşlardır. 7
değil, bütün emperyalist karşıtı kuruluşlarının çağrıldığını, dünyada komünist görünmedikleri halde antiemperyalistlere de yardımda bulunacaklarını, Ankara Hükümetinin başında yer alan Mustafa Kemal’in komünizme tabi olmamasına rağmen, emperyalistlere karşı savaştığı için yardım edildiğini ileri sürmüştür. 8
Akabinde Üçüncü Enternasyonalin İcra Komitesi adına kurultaya iştirak eden Radek bir konuşma yaparak Türkiye hakkında şu ifadelerde bulunmuştur. “İngiltere 1909 senesinde Genç Türklerin sahneye çıkmalarını alkışladı. İngiliz gördü ki, Genç Türk
1 Ali Fuat Cebesoy, Moskova Hatıraları, Yayına Hazırlayan Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2002, s. 10-11; Cemal Paşa, Moskova’dan Mustafa Kemal Paşa’ya yazdığı bir mektupta Bakü Kurultayı son derece önemli olduğu için bu konferansa Türkiye’den en seçkin hatiplerin ve zeki kişilerin gönderilmesini. Doğu dünyasının liderliğini Türklerin eline geçmesi bakımından önemli görmüştür. Kazım Karabekir, İstiklal Harbimiz, Cilt: 4, Emre Yayınları, İstanbul 1995, s. 1793. 2 Fethi Tevetoğlu, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960), Ankara 1967, s. 355; Cebesoy, a.g.e., s. 14; Kurultayın önemli simalarını, yaşanan havayı ve gözlemleri çarpıcı bir şekilde anlatan Şevket Süreyya Aydemir’in açıklamaları için Bk. Şevket Süreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul 2008, s. 187-190. 3 Mahmut Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010, s. 284; Mete Tunçay, Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), Bilgi Yayınevi, Ankara 1967, s. 111-112; Doğan Avcıoğlu, Milli Kurtuluş Tarihi 1838- 1995, Cilt: 2,Tekin Yayınevi, İstanbul 1995, s. 509-510. 4 Tunçay, a.g.e., s. 111. 5 Nerimanov’un Kurultay’da açılış konuşması esnasında sergilediği tavırlar için Bk. Enver Paşa’nın Son Günleri, Yaver Suphi Bey, Yayına Hazırlayan: Mehmet Kuzu, Çatı Yayınları 2. Basım, İstanbul 2010, s. 28-29. 6 Cebesoy, a.g.e., s. 15. 7 Kamuran Gürün, Türk Sovyet İlişkileri (1920-1953) , Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991, s.59; Goloğlu, a.g.e., s. 284. 8 Goloğlu, a.g.e., s. 285; Gürün, a.g.e., s. 59. Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|