Биринчи боб

Shoir ijodida jonlantirishlar uslubiy vosita sifatida. 
Usmon Azim ijodini
 
lingvopoetik vositalarsiz, xususan, jonlantirishlarsiz 
tasavvur etib bo‘lmaydi.
“
Jonlantirish metaforaning maxsus bir turi sifatida 
og‘zaki nutqda ham, badiiy nutqda ham, o‘xshatishlar kabi juda qadimdan 
ishlatilib keladi. Bu shunday priyomki, unda kishilarning harakatlari, his-tuyg‘ular; 
so‘zlash va fikrlashlari jonsiz predmetlarga ko‘chiriladi. Boshqacha qilib aytganda. 
jonsiz predmetlarni insonlar kabi harakat qiladigan, fikrlaydigan, so‘zlaydigan 
qilib tasvirlash 
jonlantirish
deyiladi”
2
.

Jonlantirish shoirga fikr ifodalashda qulaylik tug‘diradi, she’rlardagi poetik 

ta’sirchanlikni kuchaytiradi. Quyida shoir jonlantirish vositasida kutilmagan tasvir 
yaratadi: 
1
Каримов С.А.
Бадиий услуб ва тилнинг ифода тасвир воситалари. Ўқув қўлланма. 
– 
Самарқанд: СамДУ, 
1994, 30-
бет
. 
2
Қўнғуров Р. Танланган асарлар. 
– 
Самарқанд: СамДУ, 2008, 378
-
бет
. 

---

39 
Miltiq noxos otadi,
Aks-sado qilar nido.
Birdan 
Bejon qotadi 
Ko‘ksi teshilgan havo (44-bet). 
She’rda kitobxon kutmagan holat, ya’ni aks-sadoning tilga kirishi, havoning 
xuddi insonlar kabi yaralanishi o‘quvchini hayratga soladi, o‘z ta’siriga oladi.Bu 
holat shoirning o‘z ijodiga nisbatan jonlantirishni qo‘llashida,o‘z she’ri satrlarini
jonli narsadek tasvirlashida ham ko‘rinadi: 
Balki bir tirik satrim
Cho‘kkan ko‘ngling ko‘tarib,
Uchgan g‘amxona yerdan
Orzu osmoni sari. (155-bet) 
Jonlantirishning asosida insonga xos xususiyatlarning jonsiz narsalarga 
ko‘chirilishi yotadi. Masalan, insonga xos “angraymoq” so‘zi biror narsadan, 
kutilmagan holatdan ajablanish, hayratlanish ma’nolarini ifodalaydi. Usmon Azim 
mana shu so‘zni jonsiz predmet – eshikka nisbatan qo‘llab jonlantirishning o‘ziga 
xos ko‘rinishini yuzaga keltirgan: 
Meni asir oldilar...
Bo‘g‘zimda erk qo‘shig‘i!
Angrayib ochiladi
Hibsxona eshigi (“Mo‘min Mirzoning so‘nggi qo‘shig‘i”, 24-bet).
Jonlantirishning eng yaxshi namunasini Usmon Azimning Xurshid Davronga 
bag‘ishlab yozgan quyidagi she’rida uchratamiz: 
—
Samarqand, ildizing qayerda?
—
Kechangni chiroqlar parchalab tashlagan,
tun bilan nur o‘rtasida 
uzun arvohlar —