Бисмиллащир-рящманир-рящим

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
125 
 
M 
 
MAKROKOZMOS  –  Böyük  aləm-  Kainat:  Kainatın  hamısı 
üçün istifadə edilən anlayışdır. Makrokosmos deyəndə insanı xa-
ricdən əhatə edən böyük dünya nəzərdə tutulur. Antonimi mikro-
kosmosdur. 
MAKUL Aləm: Duyğuları aşan, tək zehin və saf ağıl ilə qav-
ranan aləm. 
MAKSĠM [alm.=fr. Maxime; ing. Maxim; lat. Maxima regula 
- ən böyük, ən yüksək qayda; osm. tr. kaide-i külliyye, mesel; ər. 
خٍٍَّو
ٌّ
حذئبل
] - əxlaq ideyası yaxud Kanta görə bir insanın öz istək və 
fəaliyyətlərini müəyyən etmək üzrə qoyduğu əxlaq ideyası.  
MALUL: Varlığı başqasının varlığından olan hər şeydir. 
MƏDƏNĠYYƏT- Etnoqrafiyada – geniş istifadə olunan anla-
yışlardan biri də mədəniyyət terminidir. Bu anlayış öz tətbiq sahə-
sindən  asılı  olaraq  müxtəlif  mənalarda  işlədilir.  Fəlsəfi  mənada 
mədəniyyət  dedikdə  təbiət  tərəfindən  deyil,  yalnız  insan  tərəfin-
dən yaradılan bütün şeylər başa düşülür. Latın dilindən götürülən 
―kultura‖ anlayışı ―hazırlanmış‖, ―emal edilmiş‖  sözlərinə uyğun 
gəlir. Ümumi fəlsəfi anlayış olan ―mədəniyyət‖ anlayışı etnoqrafi-
yada  bir  xalqı  başqasından  fərqləndirən  maddi  və  mənəvi  həyat 
amillərinin xüsusiyyətləri şəklində izah edilir. 
MƏRASĠM – etnosun  müəyyən sosial,  ailə və  mənəvi  həyatı 
ilə bağlı olan reqlamentli hadisələrdir. Adətlə fərqləndirmək üçün 
onlar aşağıdakı söz birləşmələri şəklində işlədilir: dəfn mərasimi, 
toy mərasimi, qonaqpərvərlik adəti, oğulluğa götürmə adəti və s. 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
126 
MONARXİYA – (yunanca – təkhakimiyyətlilik) – elə bir idarə-
etmə  formasıdır  ki,  burada  ali  hakimiiyət  vətəndaşların  iradəsindən 
asılı olmayaraq tam və ya qismən bir mütləq dövlət başçısının (im-
perator,  kral,  sultan,  şah  və  s.)  əlində  cəmləşmişdir.  Monarxiyanın 
xüsusiyyətləri: ➢ hakimiyyət vərasət yolu ilə ötürülür; ➢ müddət-
siz olaraq həyata keçirilir; ➢ əhalinin iradəsindən asılı deyil. 
MANĠXEĠZM  [alm.Manichäismus;  fr.  Manicheisme;  ing. 
manichaeism]  Əsasını  İranda  miladi  III  əsrdə  Mani  qoymuşdur, 
onun  yaratdığı  yarı  fəlsəfi,  ideoloji,  ictimai  təlim.  Bu  təlimin 
əsasında zərdüştiliyin  yaxşı  və  pis  yaxud xeyir və şərin arasında 
gedən əbədi mübarizədən bəhs edən ideoloji fikirlər dayanır. 
MƏBDE – ideya, prinsip, başlanğıc:  İlk olan özündən, başqa 
şeylərin çıxdığı təməl mənşə, əsl. 
MEXANĠZM  [mecanisme]  –  mekanikçilik:  Bütün  cismani 
dəyişiklikləri mexaniki hərəkətlərlə açıqlamağa çalışan görüş. 
METAFĠZĠK [methaphysique] – Fizik ötesi –İlm-i mababdet 
tabia: ―İlk xəstəliklərin və ilk prinsiplərin elmi‖ deyə tərif olunur. 
MƏQSƏD  [alm. Zweck; fr. Fin; ing. End, purpose; lat. Finis; 
yun. Telos; osm. tr. gaye]. Həyata keçirmək məqsədilə qurulan və 
qovuşmaq istənilən məfhum, şey.  
MĠF [alm. Mythos; fr.=ing. Mythe; yun. Mythos – söz, deyilən 
və  hiss  edilən  söz,  nağıl,  əfsanə;  osm.  tr.  üstüre;  ər.  حسٛطعأ]  – 
tanrılar,  qəhrəmanlar,  əvvəlki  zamanların  hadisələri  üzərinə 
deyilənlər,  nağıllar,  əfsanələr.  Yaxud  hər  hansı  bir  cəmiyyətdə 
əfsanə  formasında  canlı  olaraq  yaşayan  əvvəlki  adət  və  ənənə-
lərdə, düşüncələrdə dilə gəlmiş olan əfsanələr.  

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
127 
MĠFOLOGĠYA 
[alm.=fr. 
Mythologie; 
ihology; 
yun. 
Mythologia; osm. tr. ilm-i esatir; ər.
شٍرآعأأ
ٌّ
ٍُع
; tr. Söylence bilim] 
Miflər,  mifik  rəvayətlər  toplusu,  əsatir.  Yunan  mifologiyası, 
mifləri tədqiq edən elm.  
MONĠZM [monisme] – Bircilik-Tekçilik: Kainatdakı hər şeyi 
bir tək prinsipə  [maddə, ruh və ya fikir] irca edər. 
MONOTEĠZM [monotheisme] – Tek Tanrıcılık-Vahdaniyyet: 
bir tək ilaha inanmağı ifadə edir. 
MUHAL  [impossible]  –  İmkansız:  Məntiq  və  metafizikada 
ziddiyyəti içinə alan şeydir. 
MÜHƏRRĠK  [moteur]  –  Hareket  etdiren,  Kımıldatan: 
Aristotelə görə Tanrı və ya aləmdə hər cür dəyişmənin, meydana 
gələn xəstəliyi olan lakin özü heç bir dəyişiklik tabe olmayan sırf 
hərəkətdir. 
MUTLAK  [absolu]:  Qeydə  şərtə  bağlı  olmayan,  sərhədsiz 
sonsuz, dəyişməz və müstəqil olan. 
MÜSTEFAD [acquis] – Kazanılmış-Müktesep: Bir şəxs və ya 
növdə əvvəlcədən var olmayıb, sonradan kəşf edilən. 
MAARĠFÇĠLĠK  –  [ər.  فسبعِ]  ictimai-siyasi  cərəyan;  nüma-
yəndələri  mövcud  cəmiyyətin  nöqsanlarını  aradan  qaldırmağa, 
həmin cəmiyyətin  əxlaq, siyasət  və məişətini  xeyir-xahlıq,  ədalət 
ideyalarının,  elmi  biliklərin,  yayılması  yolu  ilə  dəyişdirməyə 
çalışmışlar. 
MAGĠYA  [yun.  Magia  –  cadügərlik,  sehrbazlıq,  ovsunculuq] 
–  ibtidai  din  formalarından  biri;  aydın  olmayan  hadisələr  sehirli 
qüvvələrin  təsirinə  aid  edilir;  bu  forma  insan  və  heyvanlara, 

---