Бисмиллащир-рящманир-рящим

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
134 
edilir.  İnsanın  təbiət  üstü  aləmlə  səmimi  bir  şəkildə  doğrudan 
doğruya əlaqə qurub birləşməsinin imkanına inanan, qaynağı ağıl 
və duyğular olmayan üstün bir məlumat hiss gücü və vəcd yoluyla 
əldə etdiyinə inanan, beləcə Allaha çatıldığını irəli sürən görüş. 
MĠSTĠK  [alm.  Mystichh;  fr.  Mystique;  ing.mystic;  mystical; 
yun.  Mystikos  –  myein  –  gözlərini  yumub  bağlamaq,  örtmək; 
osm.  tr.  tasavvuf;  ər.  فٛصر]  –  hissi  idrakın  xaricində  sirli  sehirli 
mənəvi nurlanmağa aid olan.  
MĠFOLOGĠYA  [yun.  Mytologia,  muthos  –  rəvayət,  əfsanə, 
logos  –  təlim,  söz]  gerçəkliyin  ibtidai  şüurda  qədim  dövr  üçün 
səciyyəvi  olan  şifahi  xalq  yaradıcılığında  təcəssümləşmiş  fantas-
tik inikası. 
MODALLIQ  [məntiqdə]  [lat.  modus  –  ölçü,  üsul]  –  mühaki-
mənin,  həmin  mühakimədə  söylənilən  iqrari  fikrin  ―qüvvəsinə‖ 
xarakteristikası: mühakimə zəruri, mümkün, təsadüfi, qeyri müm-
kün və s. ola bilər. 
MODELLƏġDĠRMƏ  [ fr. Modele – nümunə, ilkin nümunə] 
–  müəyyən  obyektin  xarakteristikalarının  öyrənilməsi  üçün 
onların xüsusi yaradılmış digər obyektdə təkrar yaradılması. 
MONARXĠYA  –  [alm.=fr.  Monarchhie;  ing.  Monarchy;  yun. 
Monos  –  tək,  yeganə.  Arkhein  -  suverenlik]  –  bir  nəfərin 
suverenliyi,  hakimiyyəti.  Dövlət  gücünün  bir  nəfərin  əlində  cəm 
olunmasını bildirən dövlət forması.  
MONADA [alm.=fr.=yun. Monas – vahid] – varlığın struktur, 
substansional vahidini ifadə edən fəlsəfi termin. 
MONĠZM  [alm. Monismus;  fr. Monisme; ing. Monism;  yun. 
Monos – tək, vahid; osm. tr. vahdetiye; ər. خ
ٌّذدٚ] – bütün mövcu-

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
135 
datın  əsasında  bir  başlanğıcın  dayandığını  qəbul  edən  fəlsəfi 
təlim.  
MONOTEĠZM – [alm. Monotheismus; fr. Monotheisme; ing. 
Monotheism;  yun.  Monos  –  tək,  yeganə.  Theos  –  Tanrı.  osm.  tr. 
vahdetiye  -  ər.  خٍرذدٚ]  –  Ancaq  bir  Tanrının  varlığını  qəbul  edən 
din və fəlsəfi təlim.  
MORFOLOGĠYA  [alm. , fr. Marphologie;  ing.  Marphology; 
yun. Morphe = forma, logos  = elm; osm. tr. mebhasu-l eşkal; ər. 
يبىشِآ
ٌّ
طبذجِ
] 
MOTĠV  [alm.  Motiv;  fr.  Motif;  ing.  Motive;  lat.  Movere  – 
qımıldatmaq; osm. tr. saik; ər. هٌٔبع] – hər hansı bir istəkdən doğan 
fəaliyyətin  səbəbi,  hərəkətverici  qüvvəsi.  Motivasiya  isə  istəyin 
motivlərlə  təyin  edilməsidir.  Motiv  insanın  tələbatını  təmin 
etməyə yönəlmiş hərəkəti şərtləndirən düşünülmüş meyldir.  
MƏAD  –  Axirət  dünyası,  insanların  öldükdən  sonra  həşr 
olunduqları yer. 
MƏBDƏ  –  Başlanğıc,  birinci  olan.  Özündən  başqa  şeylərin 
törədiyi ilkin mənşə.  
MƏFKURƏ  [alm.=ing.  Idea;  fr.  Idèal;  osm.  tr.  mefjure;  ər. 
حسٛىفِ; tr. Ülkü ] – fikir, məfkurə, qayə, insanı hisslər dünyasının 
fövqünə  çıxaran  qayə.  1.  Ən  yüksək,  ən  yetişkin  həqiqət. 
Mücərrəd olaraq düşünülmüş şey. 2. Ancaq ideya olaraq var olan.  
MƏXLUQAT – Yaradılmışlar, Allahdan başqa bütün varlıqlar 
məxluqat  hesab  olunur.  Çünki  yeganə  yaradılmayan  varlıq 
Allahdır.  O  ilkin  varlıq  və  bütün  varlıqların  səbəbidir.  Tanrının 
varlığı  üçün  yaradılma,  bölünmə  və  məhv  olma  kimi  xüsusiy-
yətləri  düşünmək  olmaz.  Onun  varlığı  zəruridir.  Yəni  var  olma 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
136 
etibarı ilə özündən başqa heç nəyə ehtiyacı olmayandır. Tanrının 
varlığından başqa bütün varlıqlar isə mümkün varlıqlardır. Onlar 
var olmaları üçün Tanrının varlığına möhtacdırlar.  
MÜDDƏT  [alm.  Dauer;  fr.  Durèe;  ing.  Duration;  osm.  tr. 
müddet,  sayrure]  –  öz  bütünü  daxilində  alınmış,  məhdud  bir 
zaman parçası, axıb gedən zaman dilimində bir parça.  
MÜMTƏNĠ  [vacib  əl  –  mümtəni]  Yoxluğu  müqabilində 
varlığı  düşünülməyəndir.  Allahın  yoxluğunun  düşünülməməsi, 
dörd  sayının  tək  olmasının  iddia  edilə  bilməməsi  kimi.  Müm-
teninin  xüsusiyyəti  heç  bir  vəchlə  var  olmamasıdır.  Bu  onun 
mahiyyətinin gərəyidir. Mümtenini əqlənvar olan bir obyekt kimi 
təsəvvür  etmək  belə  mümkün  deyil.  Buna  Muhal  və  ya  müstəhil 
də deyilir. İkinci bir Tanrı ideyası heç bir zaman düşünülə bilməz. 
MÜMKÜN  [alm.  Kontingent;  fr.=ing.  Contingent;  lat. 
Contingens;  osm.  tr. ٌّ
 ٓىِّ] – nə zəruri, nə də imkansız olan, yəni 
nə olmayan nə də mütləq olan.  
MÜNTƏHĠ  –  Sülukunda  sona  çatmış  şəxsdir.  müntəhi sona 
çatan, bitən, kamilliyə çatmış. 
MÜSTƏFAD  –  Şərq  peripatetiklərinin  ―əqllər‖  nəzəriyyəsinə 
görə, müstəfad əql qazanılmış olub, şəxsin özünə aid deyil.  
MÜġTƏRƏKLĠK [alm. Gemeinschaft; fr. Communautè; ing. 
Community; osm. tr. cemaat] – ortaq olmanın təyinatı. Ortaqlaşa 
həyata  keçirilən  maddi  və  mənəvi  dəyərlərə  əsaslanan  ictimai 
kontakt.  
MÜSTƏĞNĠ – Zəngin olmaq, ehtiyacı olmamaq. 

---