Бисмиллащир-рящманир-рящим

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
128 
təsəvvürə  gətirilən  ruhlara  təsir  göstərmək  məqsədi  daşıyan 
ayinlərin məcmusunda ifadə olunur. 
MAN  [alm.  Man  –  qeyri-müəyyən  şəxs  əvəzliyi]  –  ekzis-
tensializmin əsas anlayışlarından biri; Haydegger tərəfindən elmə 
gətirilmişdir.  
MANDEĠZM  –  e.ə.  I  minilliyin  ikinci  yarısı  –  eramızın 
başlanğıcında  Cənubi  Mesopotamiyada  meydana  gəlmiş  dini 
təlim.  
MANĠLĠK  –  Zərdüştiliyin,  budizmin,  xristianlığın,  qnostisiz-
min və digər təlimlərin təsiri altında yaranmış dini-fəlsəfi təlim. 
MATERĠALĠZM  [lat.  materialis  –  maddi,  real]  –  idealizmə 
əks elmi fəlsəfi cərəyan. 
MATERĠYA  [alm.  Materie;  fr.  Matière;  ing.  Matter;  lat. 
Materia,  materies;  yun.  Hyle;  osm.  tr.  madde;  ər.  ح
ّدآِ]  – Dekarta 
görə  maddə  məkan  tutan  hər  şeydir.  Materiya  ruhun  əksidir. 
Maddi  olanlar  ruhi  və  mənəvi  olanlarla  eyni  mahiyyətdən  deyil. 
İnsan şüurundan kənarda və ondan asılı  olmayaraq mövcud olan 
və  həmin  şüurda  iniaks  etdirilən  obyektiv  reallıq.  Maddə  və 
formanın,  reallığın  iki  ideyası  olduğunu  irəli  sürən  təlimə  isə 
Hilemorfizm  [alm.  Hylemorphismus;  fr.  Hylèmorphisme;  ing. 
Hylemorphism; yun. Hyle – maddə, morphè - forma] deyilir.  
MATRĠARXAT  [mater  –  ana,  yun.  Arche  –  hakimiyyət]  – 
ibtidai  icma  quruluşunun  qəbilə  təşkilinin  forması;  istehsalda 
[nəslin  tərbiyə  edilməsi,  ictimai  təsərrüfatın  aparılması,  ailənin 
saxlanması  və  digər  mühüm  həyati  funksiyalar]  və  qəbilə 
icmasının  sosial  həyatında  [icma  işlərinin  idarə  edilməsi,  onun 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
129 
üzvləri 
arasındakı 
münasibətlərin 
tənzimlənməsi, 
dini 
ayinlərinicra edilməsi və s.] qadının aparıcı rolu ilə səciyyələnir. 
MATERĠALĠZM  [alm.  Materialismus;  fr.  Materialisme;  ing. 
Materialism; osm. tr. maddiye; ər. ٌّ خ
ٌَّدآِ] – hər növ reallığın hətta 
ruhi  və  mənəvi  olanların  da  əsasını  maddədə  görən,  maddədən 
başqa  heç  bir  şeyin  olmadığınl  iddia  edən  dünyagörüşü.  Hərşeyi 
maddə  və  ya  maddəyə  aid  olana  irca  ediləbilər  olduğunu  iddia 
edən fəlsəfi bir sənətdir.                                                                                                                                                                                                                                         
MAXĠZM – bax Max, Empiriokritisizm. 
MAHAYANA  [sanskritcə  -  böyük  araba  və  ya  böyük  yol]  – 
budizmin ən böyük [hinayana ilə yanaşı] variantlardan biri. 
MAHATMA [sanskritcə - mahatma] – 1] hind mifologiyası və 
teosofiyasında dünya ruhu; ―ilahi, fövəladə insan‖; 2] hindistanda 
görkəmli, xüsusi ehtiram bəslənilən adamların adına edilən əlavə. 
MAHĠYYƏT  [alm.  Wesen;  fr.=ing.  Essence;  lat.  Essentia; 
yun.  Ausia; osm.  tr.  zat, mahiyet  ər.  خٍ٘بِ]  –  varlığın  əslini  təşkil 
edən  şey.  Əsas  xüsusiyyət,  təməl  əsas.  mövcud  şeyin  mənası, 
bütün digər şeylərdən, bu və ya digər şəraitin təsiri altında şeyin 
dəyişkən vəziyyətlərdən fərqli öz-özlüyündə mövcud olan. 
MEDĠTASĠYA [lat. meditatio – fikirləşmə, düşünmə] – məq-
sədi  insan  psixikasını  dərin  dalğınlıq  vəziyyətinə  gətirən  əqli 
fəaliyyət. 
MERĠTOKRATĠYA  [lat.  meritus  –  layiqli,  yun.  Kratos  – 
hakimiyyət]  –  burjua  politologiyasında  anlayış;  şəxsi  xidmət  və 
bacarıqları  əsaslarında  seçilmiş  şəxslərdən  ibarət  hökümət 
tərəfindən  idarə  edilən  cəmiyyət  ifadə  olunur;  ―postindustrial 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
130 
cəmiyyət‖  və  ya  ―bilik  cəmiyyəti‖nin  [―istehlak  cəmiyyəti‖ndən 
sonra gələn] sinonimidir. 
METAQALAKTĠKA  [hərfi  mənada  ―qalaktikadan  kənarda 
olan‖] – mlrd.-larla qalaktikaların daxil olduğu kosmik sistem. 
METANƏZƏRĠYYƏ  –  Tədqiqat  predmeti  hər  hansı  digər 
nəzəriyyə olan nəzəriyyə. 
METAMƏNTĠQ  –  Müasir  formal  məntiqin  sistem  və 
anlayışlarını tədqiq edən nəzəriyyə [Metanəzəriyyə]. 
METARĠYAZĠYYAT  [sübutlar  nəzəriyyəsi]  –  formal 
sistemlərin və hesablamaların müxtəlif xassələrinin öyrənilməsilə 
məşğul olan nəzəriyyə. 
METAFĠZĠKA  [alm.  Metaphysik;  fr.  Mètaphysique;  ing. 
Metaphysics;  yun.  Meta  physika;  osm.  tr.  mabad-et-tarbiya]. 
Varlığın  son  təməlləri,  özü  və  anlamı  haqqında  təlimlər. 
Aristotelin ilk fəlsəfə adını verdiyi  ―bütün var olanlar üçün ortaq 
ideyalar‖ı araşdıran abidə. 
 1.  ―M.‖  termini  e.ə.  I  əsrdə  Aristotelin  fəlsəfi  irsinin  bir 
hissəsini göstərmək üçün meydana gəlmişdir. 
METOD  [alm.  Methode;  fr.  Mèthode;  ing.  Method;  lat. 
Methodus; yun. Methods; osm. tr. usul] – bir qayəyə çatmaq üçün 
izlənilən,  tutulan  yol.  Elmlərdə  müəyyən  bir  nəticəyə  qovuşmaq 
üçün gedilən yol.  
METODOLOGĠYA  [alm.  Methodologie,  methodenlehre;  fr. 
Mèthologie; ing. Methodology; osm. tr. usuliyat] xüsusilə fəlsəfə 
və  elm  sahəsində  metod  araşdırmaq  və  yeni  üsullar  əmələ 
gətirmək  şərtillə  ideyaları  inkişaf  etdirən  elm.  Hər  hansı  elmdə 

---