Blokcheyn texnologiyasi tushunchasi va uning huquqiy

ǀ
ISSUE 5 
ǀ
2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
  
 
671 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
qilmaydi. Konsensus jarayoni, ya’ni rozlikni olish bosqichi, haqiqiy ma’lumotlarni 
tiklashdir. Blokcheyn texnologiyasida barcha ma’lumotlarning tranzaksiyasilari 
haqidagi axborotlar bitta blokka joylashtiriladi.
Blok – bu taqsimlangan reyestrda amalga oshirilgan tranzaksiyalar haqidagi 
qaydlar hisoblanadi. Unda, bir shaxs boshqa shaxsga qancha miqdordagi aktivlar 
o‘tkazmalari aks etgan bo‘ladi. Barcha bloklar o‘z o‘rnida bitta zanjirga ulangan 
bo‘ladi.
Blokcheyn zanjiri uzilmasdir, sababi har bir blok oldingi blokka havola qiladi. 
Bloklarn o‘zgartirib yoki o‘chirib bo‘lmaydi, faqat unga yangi bloklarni qo‘shish 
mumkin. Ushbu holat bilan, har qanday holatda muayyan aktivlarning o‘tkazmalari 
to‘g‘risidagi ma’lumotlarning tarixini tiklab, uning olgingi egasini aniqlash imkoniyati 
mavjud. Blokcheyn zanjiridagi bloklarni maynerlar ko‘shishadi.
Mayner blokcheynda bir qator funksiyalarni amalga oshiradi: 
• 
Blokcheyn nusxalarini saqlaydi, shu bilan bir qatorda ma’lumotlarni 
yo‘qolishidan yoki qalbakilashtirilishidan himoya qiladi; 
• 
Tranzaksiyalarni tasdiqlaydi; 
• 
Boshqa maynerlar tomonidan kiritilgan tranzaksiyalarni tekshiradi. 
Qoidaga ko‘ra, maynerlarning soni cheklanmagan. Maynerlar soni ko‘p bo‘lishi, 
tizimning ishonchliligini taqozo etadi. Har qanday shaxs mayner bo‘la olishi mumkin. 
Buning uchun ularga ixtisoslashtirilgan kompyuterlar hamda dasturiy ta’minot kerak. 
Maynerlarni yangi tranzaksiyalarni ro‘yxatdan o‘tkazishni ta’minlashiga mukofot 
olishadi. 
Mukofot sifatida bloklarda qayd etilgan tranzaksiyalardan kelib tushuvchi 
kommision to‘lovlar namoyon bo‘ladi. Muayayan algoritm asosida tizim mukofotlarni 
taqsimlaydi. Mukofotni olish uchun ta’kidlangani kabi maynerlar tomonidan muayyan 
masalani yechishi kerak. Qaysi mayner birinchi bo‘lib matematik masalani yechadigan 
bo‘lsa, omadli hisoblanib, birinchi bo‘lib tranzaksiyalarni tizimga joylashtiradi. Bu esa 
o‘z navbatida, maynerlarning kompyuterlarining ishlash tezligiga bog‘liq hisoblanadi. 
Olingan mukofotlar tegishli tartibda virtual hamyonga mukofot tegishli tartibda tushadi. 
Mavjud masalalarni yechish jarayoni alohida bir fan doirasida o‘rganilib, 
ushbu fan – kriptografiya deb ataladi. Shifrlash tushunchasi ham blokcheyn 
texnologiyasi bilan bevosita bog‘liqdir. Kriptografiyani metodlaridan biri ham 
shifrlash hisoblanadi. Blokcheyn tizimida foydalanuvchilar o‘rtasida amalga 
oshirilgan aktivlarning tranzaksiyalarini tegishli kriptografik kalitlar, ya’ni 
maxsus noyob raqamli kalitlar orqali amalga oshiriladi. Raqamli kodlarning 
ketma-ketligini bilib olish deyarli imkonsiz hisoblanadi. Ushbu holat o‘z o‘rnida 
blokcheyn texnologiyalarni bu turdagi texnologiyalar ichida yaxshilardan biri 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2