Bogcha yoshidagi bolalarning kattalar mehnatiga munosabati reja: 1

IRODA RIVOJLANISHINING ASOSIY ASPEKTLARI 
Iroda rivojlanishining asosiy aspektlari 
IRODA RIVOJLANISHINING ASOSIY ASPEKTLARI 
Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarining rivojlanishida juda katta rol 
o`ynaydi. O’yin bolalar irodasini o`stiruvchi va ahmlo’chi omillardan biridir. Bolalar 
o’zlarining turli-tuman o`yinlarida o`z oldilariga ma’lum maqsadlarni qo`yadilar, ba'zan 
uchrab qolgan to`siqlarni yengib, ko`zlagan maqsadlarini amalga oshirishga harakat 
qiladilar. Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda 
rollarga bo`linib o`ynaydigan hamda qoidali o`yinlarning ahamiyati g’oyat kattadir.
Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarining rivojlanishida juda katta rol 
o`ynaydi. O’yin bolalar irodasini o`stiruvchi va ahmlo’chi omillardan biridir. Bolalar 
o’zlarining turli-tuman o`yinlarida o`z oldilariga ma’lum maqsadlarni qo`yadilar, ba'zan 
uchrab qolgan to`siqlarni yengib, ko`zlagan maqsadlarini amalga oshirishga harakat 
qiladilar. Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda 
rollarga bo`linib o`ynaydigan hamda qoidali o`yinlarning ahamiyati g’oyat kattadir.
O`yin qoidalariga rioya qilishda o’z iroda kuchini ishga solishga to`g`ri keladi, chunki bola 
o`yin paytida o`zining harakatlarini o’ynovchilarning maqsadlari bilan moslashtirishi 
kerak. Kichik guruh bolalari esa buning uddasidan chiqa olmaydilar, ya'ni o’yinga to’la 
rioya qila olmaydilar. Shuning uchun ular qoidali o`yinda qatnashganlarida juda sodda 
sohani bajaradilar.
Masalan, "poezd" faqat passajir (yo’lovchi) rolini o`ynaydilar. Bog’cha yoshidagi 
bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda ularni mehnat 
mashg`ulotlariga jalb qilishning ham ahamiyati kattadir. Bolalarga biron mehnat 
topshirig`i berilsa, ular ayni chog’dagi o’zlarining mayl-xohishlarini engib, mehnat 
topshiriqlarini o`z vaqtida bajarishga intiladilar. Ular ko`pincha hatto o’ynab turgan 
o’yinlarini ham to`xtatib, topshiriqni bajarishga kirishadilar. Bu esa ularda irodaviy 
harakatlarning rivojlanishiga yordam beradi. 
Masalan, "poezd" faqat passajir (yo’lovchi) rolini o`ynaydilar. Bog’cha yoshidagi 
bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda ularni mehnat 
mashg`ulotlariga jalb qilishning ham ahamiyati kattadir. Bolalarga biron mehnat 
topshirig`i berilsa, ular ayni chog’dagi o’zlarining mayl-xohishlarini engib, mehnat 

---

topshiriqlarini o`z vaqtida bajarishga intiladilar. Ular ko`pincha hatto o’ynab turgan 
o’yinlarini ham to`xtatib, topshiriqni bajarishga kirishadilar. Bu esa ularda irodaviy 
harakatlarning rivojlanishiga yordam beradi. 
Bolalardagi irodaviy harakatlari rivojlantirish maqsadida ularni o'z-o’ziga xizmat qilish, 
supurish-sidirish, guruhda navbatchilik qilish, poliz ekinlari, gullarni parvarish qilish va 
tabiat burchaklarida navbatchilik qilish kabi mehnat turlariga jalb qilish zarur. Bunda faqat 
mehnat topshiriqlari berish bilangina cheklanib qolmay, balki bolalarning bu topshiriqlarni 
qanday bajarayotganliklarini ham sistemali ravishda tekshirib, nazorat qilib turish lozim. 
Ana shunday qilgandagina bolalarda javobgarlik hissi yuzaga keladi.
Bog`cha yoshidagi bolalarning biron maqsadni aniqlash va biron qarorga 
kelishlarida motivlar kurashi ham ko’rinadi. Masalan, kichik yoshdagi bog`cha bolasiga 
ikkita o’yinchoqni ko`rsatib, shulardan birini tanlab olish taklif etilsa, u darrov tanlab 
ololmaydi. U qo`lini goh u o’yinchoq, goh bu o`yinchoqqa cho'zadi. Bunday holda juda 
sodda bo'lsa ham motivlar kurashi yuzaga keladi, bola qaysi bir o’yinchoqni olish haqida 
qarorga kelolmaydi. O’rta va katta guruh bolalari esa biron o`yin o`ynashni tanlashda (ya'ni 
o’yin maqsadini aniqlashda) anchagina tortishadilar. 
Bog`cha yoshidagi bolalarning biron maqsadni aniqlash va biron qarorga 
kelishlarida motivlar kurashi ham ko’rinadi. Masalan, kichik yoshdagi bog`cha bolasiga 
ikkita o’yinchoqni ko`rsatib, shulardan birini tanlab olish taklif etilsa, u darrov tanlab 
ololmaydi. U qo`lini goh u o’yinchoq, goh bu o`yinchoqqa cho'zadi. Bunday holda juda 
sodda bo'lsa ham motivlar kurashi yuzaga keladi, bola qaysi bir o’yinchoqni olish haqida 
qarorga kelolmaydi. O’rta va katta guruh bolalari esa biron o`yin o`ynashni tanlashda (ya'ni 
o’yin maqsadini aniqlashda) anchagina tortishadilar. 
Bog’cha yoshidagi bolalarda ijtimoiy motivlarning ta'siri bilan bir qator irodaviy sifatlar, 
ya'ni qat'iylik, mustaqillik, tashabbuskorlik, dadillik kabi sifatlar tarkib topa boshlaydi. 
Lekin bog`cha yoshidagi bolalar bunday sifatlari katta odamlarnikidek mustahkam, ya’ni 
xarakter xislatlariga aylanib ketgan darajada bo`lmaydi, o`rta va katta yoshda ko’rinadigan 
ba'zi iroda sifatlari (qat’iylik, mustaqillik kabi) ko`pincha epigodik xarakter kasb etadi.
Bu yoshdagi bolalar bajarayotgan ishlarida biron to`sqinlik uchrab qolsa, o’zlari 
mustaqil ravishda bartaraf qilishga urinadilar. Lekin bu ishning ular uchun og`irlik 

---

qilayotganligi sezilib turadi. Shu sababli bunday to’sqinliklar chiqib qolgan paytda ular 
kattalarni yordamga chaqiradilar. Uzoqroq davom etadigan to`sqinli dami yengishga 
bog`cha yoshidagi bolalarning chidamlari etmaydi.
Bu yoshdagi bolalar bajarayotgan ishlarida biron to`sqinlik uchrab qolsa, o’zlari 
mustaqil ravishda bartaraf qilishga urinadilar. Lekin bu ishning ular uchun og`irlik 
qilayotganligi sezilib turadi. Shu sababli bunday to’sqinliklar chiqib qolgan paytda ular 
kattalarni yordamga chaqiradilar. Uzoqroq davom etadigan to`sqinli dami yengishga 
bog`cha yoshidagi bolalarning chidamlari etmaydi.