Божхона назорати ва уни амалга ошириш тартиби

Bojxona nazorati:
bojxona hududiga olib kirishda - tovarlar va transport vositalari bojxona chegarasini kesib o‘tgan paytdan e’tiboran;bojxona hududidan tovarlar va transport vositalarini olib chiqishda - bojxona deklaratsiyasi qabul qilib olingan paytdan e’tiboran boshlanadi.
Bojxona nazorati, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, tovarlar va transport vositalari saqlangan bojxona rejimiga muvofiqchiqishga ruxsat berilgan paytdan e’tiboran yoxud ular bojxona chegarasini kesib o‘tgan paytdan e’tiboran tugallanadi.
Bojxona nazorati zonalari bojxona chegaralari bo‘ylab, bojxona rasmiylashtiruvi joylarida, bojxona organlari joylashgan yerlarda va bojxona organlari tomonidan belgilanadigan boshqa joylarda tuziladi. Bojxona nazorati zonalarini tuzish va belgilash tartibi qonun hujjatlarida belgilanadi. Bojxona nazorati zonalarida ishlab chiqarish, tijorat faoliyatini va boshqa faoliyatni amalga oshirishga, shuningdek ularning chegaralari orqali transport vositalari, tovarlar va shaxslarni olib o‘tishga bojxona organlarining ruxsati bilan va nazorati ostida yo‘l qo‘yiladi.
Bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarini olib o‘tuvchi yoki nazorat qilish bojxona organlari zimmasiga yuklatilgan faoliyatni amalga oshiruvchi shaxslar bu organlarga ro‘yxati va taqdim etish tartibi qonun hujjatlarida belgilanadigan hujjatlar va ma’lumotlarni topshiradilar.Bojxona nazoratini amalga oshirish uchun bojxona organlari banklardan, boshqa moliya-kredit muassasalaridan va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlardan eksport-import operatsiyalari hamda nazorat qilish bojxona organlari zimmasiga yuklatilgan faoliyatning boshqa turlariga doir ma’lumotlarni olishga haqlidir. Bojxona nazorati uchun zarur bo‘lgan hujjatlar shaxslar tomonidan kamida uch yil saqlanishi lozim
Tovarlar va transport vositalarini bojxona ko‘rigidan o‘tkazish tovarlar va transport vositalarini bojxona chegarasi orqali olib o‘tishning qonuniyligini aniqlash, ularni hisobga olish, boj, soliqlar, yig‘imlar olish, shuningdek olib kirish, olib chiqish va tranzit qilish taqiqlangan tovarlar bojxona chegarasi orqali o‘tishining hamda bojxona hududi orqali tranzit tartibida o‘tishining oldini olish uchun bojxona organlarining mansabdor shaxslari tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Tovarlar va transport vositalariga nisbatan vakolatlarga ega bo‘lgan shaxslar tovarlar va transport vositalarini ko‘zdan kechirish paytida xozir bo‘lishga haqlidir, bojxona organlari mansabdor shaxslarining talabiga ko‘ra esa tekshirish paytida xozir bo‘lishlari va bojxona organlarining mansabdor shaxslariga zarur yordam ko‘rsatishlari shart. Tovarlar va transport vositalariga nisbatan vakolatlarga ega shaxs bo‘lmagan taqdirda, transport vositasini boshqaruvchi shaxs bojxona maqsadlari uchun vakolatli shaxs deb hisoblanadi. Tovarlar va transport vositalariga nisbatan vakolatlarga ega bo‘lgan shaxslar yo‘qligida bojxona organlari quyidagi hollarda tovarlar va transport vositalarini ko‘zdan kechirishga haqli:

• 
  ular tovarlar va transport vositalari taqdim etilganidan so‘ng o‘n kun o‘tganidan keyin kelmagan bo‘lsa;
  
• 
  davlat xavfsizligi, jamoat tartibiga, inson hayoti va sogligiga, xayvonot va o‘simliklar, atrof tabiiy muhitga, O‘zbekiston Respublikasining badiiy, tarixiy va arxeologik boyliklari saqlanishiga xavf mavjud bo‘lganda va kechiktirib bo‘lmaydigan boshqa holatlarda;
  
• 
  tovarlar halqaro pochta jo‘natmalari orqali yuborilgan bo‘lsa;
  
• 
  tovarlar va transport vositalari ular joylashtirilgan bojxona rejimini buzgan holda bojxona hududida qoldirilgan bo‘lsa.
  

SHaxsni ko‘zdan kechirish bojxona chegarasi orqali o‘tayotgan yoxud bojxona nazorati zonasida yoki halqaro aloqa uchun ochiq aeroportning tranzit zonasida turgan jismoniy shaxs qonun hujjatlarini buzish ob’ektlari hisoblanuvchi tovarlarni o‘z yonida yashiryapti va ko‘rsatmayapti deb hisoblashga asoslar bo‘lgan taqdirda, bojxona organi mansabdor shaxsining qaroriga binoan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda o‘tkaziladi.
Bojxona nazorati ostida bo‘lgan hujjatlar, tovarlar, transport vositalari, binolar va boshqa joylarni bojxona qiyoslashidan o‘tkazish ularga plombalar, muhrlar qo‘yish, raqamli, harfiy va boshqa markalar bosish, qiyoslash belgilarini qo‘yish, shtamplar bosish, namunalar va nusxalar olish, tovarlar va transport vositalarini ta’riflash, ularning chizmalarini tayyorlash, masshtabli tasvirlar, fotosuratlar, illyustratsiyalar tayyorlash, tovarlarga ilova qilingan va boshqa hujjatlardan hamda o‘zga qiyoslash vositalaridan foydalanish orqali ta’minlanadi.
qieslash vositalari faqat bojxona organlari tomonidan yoki ularning ruxsati bilan o‘zgartirilishi, olib tashlanishi yoki yo‘q qilinishi mumkin, tovarlar va transport vositalarining yo‘q bo‘libketishi, ularga qayta tiklab bo‘lmaydigan darajada putur yetkazilishi yoki ularning jiddiy buzilishi xavfi tug‘ilgan hollar bundan mustasno. qiyoslash vositalari o‘zgartirilganligi, olib tashlanganligi yoki yo‘q qilinganligi to‘g‘risida bojxona organlariga darhol ma’lum qilinadi va bunday xavf mavjud bo‘lganligini isbotlovchi dalillar taqdim etiladi.
Bojxona organlari bojxona nazorati ostida turgan tovarlar va transport vositalarini, shuningdek boj to‘lovlari to‘lanmagan yoki boj to‘lovlari yuzasidan bojxona imtiyozlari berilgan tovarlarni inventarizatsiyadan o‘tkazishga haqlidir.
Bojxona organlari qonun hujjatlariga muvofiq shaxslarning nazorat qilish bojxona organlari zimmasiga yuklatilgan faoliyatini tekshirishga haqlidir.
Bojxona organlari bojxona nazoratini o‘tkazishda,qoida tariqasida, nazoratning qonun hujjatlariga rioya etilishini ta’minlash uchun yetarli bo‘lgan shakllarini qo‘llaydilar. Bojxona nazoratining ayrim shakllarini qo‘llamaslik yoki ulardan ozod qilish shaxslar qonun hujjatlariga rioya etish majburiyatidan ozod qilinishini bildirmaydi. 3arurat bo‘lganda bojxona organlari, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, bojxona nazoratining belgilangan barcha shakllaridan foydalanishlari mumkin.
Bojxona nazoratining muayyan shakllaridan ozod qilish O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari va halqaro shartnomalariga muvofiq amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputatlari va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zolarining shaxsiy bagaji, agar mazkur shaxslar xizmat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq holda O‘zbekiston Respublikasi bojxona chegarasidan o‘tayotgan bo‘lsalar, bojxona tekshiruvidan ozod qilinadi. CHet el harbiy kemalari, jangovor va harbiy-transport havo kemalari, shuningdek o‘zi yurib kelaetgan harbiy texnikasi bojxona tekshiruvidan ozod qilinadi.
Tovarlar va transport vositalari chiqishiga ruxsat berilganidan keyin, agar qonun hujjatlari buzilgan deb taxmin qilish uchun asoslar mavjud bo‘lsa, tovarlar va transport vositalari bojxona nazoratidan o‘tkazilishi mumkin. Ko‘rsatib o‘tilgan hollarda bojxona organlari tovarlar va transport vositalari mavjudligini tekshirishga, ularni takroran bojxona tekshiruvidan o‘tkazishga, bojxona deklaratsiyasida ko‘rsatilgan ma’lumotlarni qayta tekshirishga, ushbu tovarlar bilan amalga oshiriladigan tashqi iqtisodiy va keyingi tijorat operatsiyalariga daxldor hujjatlar va boshqa ma’lumotlarni tekshirishga haqlidir. Tekshirish deklarant turgan joyda, ko‘rsatib o‘tilgan operatsiyalarga bevosita yoki bilvosita aloqasi bo‘lgan yoki zarur hujjatlarga ega bo‘lgan har qanday boshqa shaxs turgan joylarda o‘tkazilishi mumkin. Huquqbuzarlik aniqlangan taqdirda shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo‘ladilar.
Bojxona organlarining mansabdor shaxslari xizmat guvohnomasi asosida bojxona nazoratidan o‘tkazilishi kerak bo‘lgan tovarlar va transport vositalari, bojxona nazorati uchun zarur bo‘lgan hujjatlar mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan yoxud nazorat qilish bojxona organlari zimmasiga yuklangan faoliyat amalga oshirilayotgan hudud va binolarga kira olish huquqiga ega, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida yoki halqaro shartnomalarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.
Bojxona organlari bojxona nazoratini o‘tkazishda yordam ko‘rsatish uchun qonun hujjatlariga muvofiq mutaxassislar va ekspertlarni jalb etishga haqli.

2. 
   Bojxona omborlari va erkin omborlar.
   

Bojxona omborlari va erkin omborlar - tovarlarni bojxona nazorati ostida saqlashga mo‘ljallangan, maxsus ajratilgan va jihozlangan binolar yoki boshqa joylardir. Boshqa tovarlarga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan yoki alohida shart-sharoitlarda saqlanishi talab etiladigan tovarlar faqat maxsus moslashtirilgan omborlarga joylashtirilishi lozim.Bojxona ombori O‘zbekiston Respublikasining yuridik va (yoki) jismoniy shaxsi yoxud bojxona organi tomonidan ta’sis etiladi.
Erkin ombor O‘zbekiston Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxsi tomonidan ta’sis etiladi. Bojxona omborlari saqlash sharoitlariga ko‘ra tovarlarni vaqtincha saqlash va (yoki) bojxona ombori rejimlarida saqlash uchun mo‘ljallangan bo‘ladi.
Bojxona omborlari foydalanish mumkinligi jihatidan har qanday shaxslar foydalanishi uchun ochiq bo‘lishi hamda muayyan shaxslar, qoida tariqasida, ombor egalari foydalanishi uchun mo‘ljallangan yopiq omborlar bo‘lishi mumkin. Bojxona omborlari va erkin omborlarni ochish tartibi hamda ularga qo‘yiladigan talablar qonun hujjatlarida belgilanadi.
Bojxona omborlari va erkin omborlarning egalari quyidagilarga majburdirlar:

• 
  omborlarni bojxona nazoratini ta’minlash maqsadida jihozlash;
  
• 
  tovarlarning asralishini ta’minlash;
  
• 
  saqlashga ko‘yilgan tovarlar va transport vositalarini olish imkoniyatini istisno etish, bojxona nazorati bundan mustasno;
  
• 
  bojxona nazorati amalga oshirilishiga to‘skinlik kilmaslik;
  
• 
  hisob-kitob ishlarini yuritish hamda saqlab turilgan tovarlar va transport vositalari to‘g‘risida bojxona organlarigaqonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda hisobotlar taqdim etish;
  
• 
  litsenziya shartlariga rioya etish;
  
• 
  bojxona organlarining qonuniy talablarini bajarish va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlarni ado etish.
  

Boj olinmaydigan savdo do‘konining egasi 3, 6, 7-bandlarida nazarda tutilgan talablarga rioya etishi, shuningdek kelayotgan va sotilayotgan tovarlar hisobini yuritishi, bu tovarlar to‘g‘risida bojxona organlariga qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda hisobotlar taqdim etishi shart.
Bojxona omborlari va erkin omborlar egalarining omborga tovarlar va transport vositalarini joylashtiruvchi shaxslar bilan o‘zaro munosabatlari shartnoma asosida quriladi. Bojxona omborlarining egalari bo‘lgan bojxona organlarining bojxona omborlariga tovarlar va transport vositalarini joylashtiruvchi shaxslar bilan o‘zaro munosabatlari qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Vaqtincha saqlash rejimiga joylashtirilgan tovarlar: ombor egasi tomonidan, tovarlarga nisbatan vakolatlarga ega bo‘lgan boshqa shaxs va ularning vakillari tomonidan ko‘zdan kechirilishi va o‘lchab chiqilishi mumkin. Bojxona organining ruxsati bilan tekshirish va qiyoslash uchun tovarlardan namunalar hamda nusxalar olinishi mumkin; ularning o‘zgarmas holatda saqlanishini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan operatsiyalar amalga oshirilishi, shu jumladan shikastlangan o‘rovi tuzatilishi mumkin. Bojxona ombori rejimiga joylashtirilgan tovarlar ustida ularning asralishini ta’minlash, bojxona organining ruxsati bilan sotishga va tashishga tayyorlash bo‘yicha operatsiyalar amalga oshirilishi mumkin. Operatsiyalarning ro‘yxati hamda ularni amalga oshirish tartibi qonun hujjatlarida belgilab qo‘yiladi. Erkin omborga joylashtirilgan tovarlar bilan ishlab chiqarish va tijorat operatsiyalarini Kodeksga muvofiq amalga oshirishga yo‘l qo‘yiladi, ularni chakana sotish bundan mustasno. Ushbu tovarlar uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan ayrim taqiq va cheklovlar belgilab qo‘yilishi mumkin. Bojxona organlari Kodeks va boshqa qonun hujjatlarining qoidalariga rioya etmagan ayrim shaxslarga tovarlar bilan operatsiyalar o‘tkazishni taqiqlab qo‘yishlari va ularning tovarlardan foydalanishini rad etishlari mumkin.
Bojxona ombori va boj olinmaydigan savdo do‘koni egalari omborda saqlanayotgan va do‘konda realizatsiya qilinayotgan tovarlar hamda transport vositalarining boj to‘lovlari to‘lanishi uchun javobgar bo‘ladilar. Agar bojxona ombori egasi bilan tovarlar va transport vositalarini vaqtincha saqlash rejimiga joylashtiruvchi shaxs o‘rtasidagi shartnomada ushbu shaxsning boj to‘lovlarini to‘lash uchun javobgarligi nazarda tutilgan bo‘lsa, ular solidar javobgar bo‘ladilar. Bojxona organining roziligi bilan boj to‘lovlarini to‘lash uchun javobgarlik tovarlarni bojxona ombori rejimida saqlash uchun joylashtirgan shaxs zimmasiga yuklanishi mumkin. Agar bojxona organi bojxona omborining egasi bo‘lsa tovarlar va transport vositalarini shu omborga joylashtirgan shaxs boj to‘lovlarini to‘lash uchun javobgar bo‘ladi, bunday shaxs bo‘lmagan taqdirda - ularning mulkdori yoki egasi hisoblanuvchi shaxs javobgar bo‘ladi. Agar erkin omborga joylashtirilgan tovarlardan boj to‘lovlari undirilsa, to‘lovlar to‘lanishi uchun ularni omborga joylashtirgan shaxs javobgar bo‘ladi.
Bojxona ombori va erkin ombor, shuningdek boj olinmaydigan savdo do‘koni quyidagi hollarda tugatiladi:

• 
  egalarining hohishiga ko‘ra;
  
• 
  litsenziyalarning amal qilish muddati o‘tganida;
  
• 
  litsenziyalar bekor qilinganida yoki ularning amalqilishi tugatilganda;
  
• 
  qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda.
  

Tugatish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran bojxona omborida yoki erkin omborda yoxud boj olinmaydigan savdo do‘konida turgan tovarlarni saqlash vaqtincha saqlash rejimiga muvofiq amalga oshiriladi. Litsenziya bekor qilinganida tovarlar bojxona ombori yoki erkin ombor yoxud boj olinmaydigan savdo do‘koniga joylashtirilgan sanadan e’tiboran qayta bojxona rasmiylashtiruvidan o‘tkazilishi lozim, ularning egalaridan esa, saqlab turganlik evaziga bojxona organlari tomonidan ta’sis etilgan bojxona omborlari uchun belgilangan miqdorda tovarlarning tugatilaetgan omborda yoki magazinda turgan butun davri uchun bojxona yig‘imlari undiriladi. Litsenziya chaqirib olinganida litsenziyaning amal qilishni tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran tovarlar qayta bojxona rasmiylashtiruvidan o‘tkazilishi lozim, ularning egalaridan esa, saqlab turganlik evaziga bojxona organlari tomonidan ta’sis etilgan bojxona omborlari uchun belgilangan bojxona yig‘imlari undirila boshlaydi. Bojxona ombori va erkin ombor, boj olinmaydigan savdo do‘koni tugatilganda, shuningdek bojxona ombori, boj olinmaydigan savdo do‘koniga berilgan litsenziyaning amal qilishi to‘xtatib turilganda tovarlarni saqlashga joylashtirishga hamdaularni realizatsiya qilishgayo‘l qo‘yilmaydi. Bunday hollarda tovarlarni bojxona ombori va erkin ombordan, shuningdek boj olinmaydigan savdo do‘konidan chiqarish Bojxona Kodeksiga muvofiq amalga oshiriladi.
Erkin omborga berilgan litsenziyaning amal qilishi to‘xtatib turilganda chet el tovarlarini omborga joylashtirish boj, soliqlar to‘langan va iqtisodiy siyosat choralari qo‘llanilgan holda amalga oshiriladi, boj, soliqlardan ozod qilish yoxud ularni qaytarish esa O‘zbekiston tovarlariga nisbatan qo‘llanilmaydi. Tugatilayotgan bojxona ombori va boj olinmaydigan savdo do‘konida bo‘lgan tovarlar va transport vositalari vaqtincha saqlash rejimida turishining umumiy muddati uni tugatish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran ikki oydan, erkin omborda esa - olti oydan oshmasligi lozim.
Tovarlar va transport vositalarini bojxona nazorati ostida tashish
Bojxona nazorati ostida turgan, shu jumladan bojxona hududi orqali tranzit rejimida olib o‘tilaetgan tovarlar va transport vositalari yuk jo‘natuvchi bojxona organidan yuk kelib tushuvchi bojxona organiga ushbu tovarlar va transport vositalarini tashish uchun qabul qilgan yuk tashuvchining javobgarligi ostida tashilishi mumkin. Yuk kelib tushuvchi bojxona organiga topshirilishi lozim bo‘lgan hujjatlar qaysi tovarlar va transport vositalariga tegishli bo‘lsa, o‘sha tovarlar va transport vositalari bilan bir xil tartibda yetkaziladi.
Tashuvchi quyidagi hollarda tovarlar va transport vositalarini tashish uchun qabul qilmaslikka haqli: bojxona va transport hujjatlari belgilangan tartibni buzgan holda rasmiylashtirilgan bo‘lsa;
bojxona tomonidan transport vositasiga va tovarlar joylangan o‘rov-idishlarga qo‘yilgan ta’minlov choralari tashilayotgan tovarlarga ana shu ta’minlov choralarini buzmasdan tegish imkoniyatini istisno etmasa.
Tovarlar, transport vositalari va ularga oid hujjatlarni tashish uchun qabul qilib olgan tashuvchi:
ularni jo‘natuvchi bojxona organi tomonidan belgilangan manzilga, yo‘nalishda va muddatda, tabiiy eskirish yoxud normal tashish va saqlash sharoitlaridagi kamayish oqibatidagi o‘zgarishlarni istisno etganda, ularning o‘rov-idishlari yoki holatini o‘zgartirmasdan, eltib berishdan boshqa maqsadda foydalanmasdan yetkazib berishi;
tovarlar, transport vositalari va ularga oid hujjatlarni yuk kelib tushadigan bojxona organida ko‘rsatishi, bu organ mansabdor shaxslarining talabiga binoan esa - tovarlar va transport vositalarini amalda taqdim etishi;
bojxona nazorati ostida turgan tovarlar bilan bir vaqtda boshqa tovarlarni tashimasligi shart. Yuk eltib beriladigan joyiga yetib kelganidan keyin tashuvchi bojxona organining ruxsatisiz tovarlar va transport vositasini to‘xtash joyida qarovsiz koldirish, to‘xtash joyini o‘zgartirish, yo‘lovchilarni tushirish, tovarlar bilan biron-bir ortish-tushirish vao‘rash-joylash operatsiyalarini o‘tkazish, qiyoslash vositalarini o‘zgartirish, olib tashlash yoki yo‘q qilish huquqiga ega emas. Agar tashuvchi, yo‘lovchilarning va transport vositasi ekipajining hayoti hamda sogligi chinakam xavf ostida kolganligini, tovarlar va transport vositasining yo‘qqilinishi, qaytarib bo‘lmaydigan tarzda qo‘ldan ketishi yoki jiddiy buzilishi xavfi mavjud bo‘lganligini isbotlasa, talablarni buzganlik uchun javobgarlik yuzaga kelmaydi. Ko‘rsatilgan talablar buzilishiga sabab bo‘lgan holatlar to‘g‘risida tashuvchi darhol bojxona organini xabardor qilishi shart.Agar tashuvchi yoxud uning transport vositasi Bojxona Kodeksining talablariga rioya etilishini kafolatlay olmasa, bojxona organi transport vositasi faqat tegishlicha jihozlangan yoki bojxona kuzatuviga olingan yoki tovarlar bojxona tashuvchisi tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tashilgan taqdirdagina tovarlarning bojxona nazorati ostida olib o‘tilishiga yo‘l qo‘yishga haqli. Ayrim toifadagi tovarlarni tashuvchilaruchun qonun hujjatlarida boshqacha talablar belgilanishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi hududi orqali olib o‘tilaetgan tovarlar va transport vositalarining but saqlanishi uchun tashuvchi javobgar bo‘ladi. Tovarlar bojxona organining ruxsatisiz berib yuborilgan, yo‘qotilgan yoki yuk kelib tushadigan bojxona organiga eltib berilmagan taqdirda, tashuvchi, tegishli ravishda erkin muomalaga yoki eksportga chiqarish rejimlarida to‘lanishi lozim bo‘lgan boj to‘lovlarini to‘lashi shart, tovarlar xaloqat yoki yengib bo‘lmas kuch ta’siri oqibatida yo‘q bo‘lgan yoxud qaytarib bo‘lmaydigan tarzda qo‘ldan ketgan, yoxud kamomad tabiiy eskirish yoki normal tashish va saqlash sharoitida kamayish tufayli yuzaga kelgan yoxud organlar yoki mansabdor shaxslarning qonunga xilof hatti-harakatlari natijasida egalikdan chiqib ketgan hollar bundan mustasno. O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida ro‘y bergan bunday hollar O‘zbekiston Respublikasining diplomatiya vakolatxonalari yoki konsullik muassasalari tomonidan belgilangan tartibda tasdiqlanishi lozim.
Falokat yuz bergan yoki yengib bo‘lmas kuch ta’sir etgan taqdirda tashilaetgan tovarlar transport vositasidan tushirilishi mumkin. Bu holda tashuvchi tovarlarning but saqlanishini ta’minlash va ulardan biron-bir tarzda foydalanilishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun zarur choralarni ko‘rishi, ishning holatlarini, tovarlar va transport vositalarining kaerda ekanligini eng yakin bojxona organiga darhol xabar qilishi, tovarlarning eng yakin bojxona organiga tashib keltirilishini yoki bojxona organining mansabdor shaxslari tovarlar turgan joyga olib kelinishini ta’minlashi shart. Bojxona organi bunday hollarda bojxona nazoratini ta’minlash uchun ko‘riladigan chora-tadbirlarni belgilaydi. Yuqorida nazarda tutilgan chora-tadbirlarko‘rilishi munosabati bilan tashuvchining qilgan harajatlari bojxona organi tomonidan koplanmaydi. Ushbu qoidalar yuqorida ko‘rsatilgan dengiz, daryo yoki havo kemalari O‘zbekiston Respublikasi hududida noiloj to‘xtash yoki ko‘nishga majbur bo‘lgan hollarda ham qo‘llaniladi.
Bojxona tashuvchisi bojxona organining litsenziyasini olgan va tovarlar tashishni bojxona nazorati ostida amalga oshiradigan yuridik shaxsdir. Bojxona tashuvchisining tovarlarni jo‘natuvchi bilan o‘zaro munosabatlari shartnoma asosida yo‘lga qo‘yiladi. Bojxona tashuvchisi bojxona kodeksida nazarda tutilgan talablarga rioya etishi, shuningdek bojxona nazorati ostidagi tashishlarning hisob-kitobini yuritishi va bojxona organlariga tegishli hisobotlarni taqdim etishi shart.
Bojxona organining litsenziyasi
Bojxona organining litsenziyasi O‘zbekiston Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxsiga bojxona ombori, boj olinmaydigan savdo do‘konini va erkin omborni ta’sis etish, bojxona hududida qayta ishlash, bojxona nazorati ostida qayta ishlash, bojxona hududidan tashqarida qayta ishlash, bojxona rejimlaridan foydalanish, shuningdek bojxona brokeri, bojxona tashuvchisi sifatidagi faoliyatni amalga oshirish uchun beriladi. Litsenziya besh yil muddatga beriladi. Agar bojxona ombori bojxona organlari tomonidan ta’sis etilsa, ko‘rsatib o‘tilgan litsenziyani olish talab qilinmaydi.
Litsenziya bojxona organi yoxud sudning qaroriga ko‘ra bekor qilinish yoki uning amal qilishi tugatilishi mumkin. Bojxona ombori, boj olinmaydigan savdo do‘koni va erkin omborni ta’sis etish, shuningdek bojxona brokeri yoki bojxona tashuvchisi sifatidagi faoliyatni amalga oshirish uchun berilgan litsenziyaning amal qilishi bojxona organining qaroriga ko‘ra to‘xtatib ko‘yilishi mumkin.
Tovarlarni qayta ishlash uchun litsenziya berish shartlari Tovarlarni bojxona hududida qayta ishlash va tovarlarni bojxona nazorati ostida qayta ishlash uchun litsenziya quyidagi shartlar bilan beriladi:

• 
  olib kirilgan tovarlarni qayta ishlash mahsulotlarida qiyoslash mumkin bo‘lsa, qonun hujjatlarida belgilangan hollar bundan mustasno;
  
• 
  qayta ishlash O‘zbekiston tovarlarini qayta ishlash mahsulotlari ko‘rinishida olib chiqishga yoxud ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishga yordam bersa;
  
• 
  bojxona ishi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini ta’minlash yuzasidan bojxona organlari belgilashi mumkin bo‘lgan boshqa talablar bajarilgan bo‘lsa.
  
• 
  Tovarlarni bojxona hududidan tashqarida qayta ishlash uchun litsenziya quyidagi shartlar bilan beriladi:
  
• 
  qonun hujjatlarida o‘zgacha tartib nazarda tutilmagan hollarda bojxona organi qayta ishlash mahsulotlari olib chiqilgan tovarlar qayta ishlash natijasida vujudga kelganini aniqlash mumkin deb hisoblasa;
  
• 
  tovarlarni bojxona hududidan tashqarida qayta ishlash O‘zbekiston Respublikasi iqtisodieti manfaatlariga zarar yetkazmasa.
  

Yuridik shaxs bojxona brokeri sifatida faoliyat olib borish huquqini beradigan litsenziyani olishi uchun quyidagilar talab etiladi:

• 
  shtatda bojxona rasmiylashtiruvi bo‘yicha mutaxassisga zga bo‘lish;
  
• 
  o‘z faoliyatini sug‘urtalash shartnomasini tuzish;
  
• 
  bunday faoliyatni amalga oshirish uchun moddiy-texnika jihozlariga ega bo‘lish;
  
• 
  bojxona nazoratidan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan tovarlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarni aniq va to‘liq aks zttiruvchi hisob-kitoblar va hisobotlar yuritilishini ta’minlaydigan shart-sharoitlarga ega bo‘lish;
  
• 
  qonun hujjatlarida belgilangan boshqa talablarga javob berish.
  

Bojxona tashuvchisi sifatida faoliyat olib borish huquqini beradigan litsenziyani olish uchun quyidagilar talab etiladi: bojxona tashuvchisi ro‘yxatga olingan bojxona organining faoliyat zonasidagi bojxona rasmiylashtiruvi joyiga juda bo‘lmaganda bitta transport vositasi 24 soat ichida yetib kelishini ta’minlay oladigan maxsus jihozlangan transport vositalariga ega bo‘lish; o‘z faoliyatini surtalash haqida shartnoma tuzish; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa talablarga javob berish.
Litsenziyani bekor qilish
Agar litsenziya belgilangan tartibni buzgan holda yoki litsenziya to‘liq bo‘lmagan yoxud noto‘gri ma’lumotlar asosida berilgan bo‘lib, ular litsenziya berish to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan bo‘lsa, litsenziya bekor qilinadi. Bekor qilish to‘g‘risidagi qaror litsenziya berilgan sanadan e’tiboran amal qiladi.
Litsenziyaning bekor qilinishi to‘g‘risidagi qaror mazkur qarorni qabul qilgan bojxona organi tomonidan litsenziatga yozma shaklda, qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch kundan kechiktirmay asoslangan dalillar bilan yetkaziladi. Litsenziat litsenziyani bekor qilish to‘g‘risidagi qarorni olgan kundan e’tiboran o‘n kun ichida litsenziya bojxona organiga qaytarilishi va yo‘q qilinishi kerak.
Litsenziyaning amal qilishi quyidagi hollarda tugatiladi: litsenziat litsenziyaning amal qilishini tugatish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilganda:

• 
  yuridik shaxs tugatilganda - tugatilgan paytdan e’tiboran yoki uning faoliyati qayta tashkil etish natijasida tugatilganida - qaytatashkil etilgan paytdan e’tiboran, uning o‘zgartirilishi bundan mustasno;
  
• 
  yakka tartibdagi tadbirkor davlat ro‘yxatidan o‘tganligi to‘g‘risidagi guvoxnomaning amal qilishi tugatilganda;
  
• 
  yakka tartibdagi tadbirkorning muomala layoqati belgilangan tartibda cheklanganda yoki u muomalaga layoqatsiz deb topilganda;
  
• 
  litsenziat litsenziya talablari va shartlarini muntazam ravishda yoki bir marotaba qo‘pol ravishda buzganda;
  
• 
  litsenziat litsenziyaning amalqilishini to‘xtatib turishiga olib kelgan holatlarni bojxona organi belgilagan muddatda bartaraf etmaganda;
  
• 
  bojxona organining litsenziya berish to‘g‘risidagi qarorining qonunga xilofligi aniqlanganda;
  
• 
  litsenziyaning amal qilish muddati tugaganda.
  

Litsenziyaning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi qaror mazkur qarorni qabul qilgan bojxona organi tomonidan litsenziatga yozma shaklda, qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch kundan kechiktirmay asoslangan dalillar bilan yetkaziladi.
Litsenziat litsenziyaning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi qarorni olgan kundan e’tiboran o‘n kun ichida litsenziya bojxona organiga qaytarilishi va yo‘q qilinishi kerak. Bojxona organining litsenziyaning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi qarori ommaviy axborot vositalarida e’lon qilinishi lozim. Tugatish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran litsenziyaning amal qilishi tugatiladi. Litsenziya amal qilishining tugatilishi sud tomonidan asossiz deb topilgan hollarda bojxona organi litsenziat oldida u ko‘rgan zarar miqdorida javobgar bo‘ladi.
Litsenziyaning amal qilishi bojxona organining qaroriga binoan quyidagi hollarda to‘xtatib turilishi mumkin:

• 
  litsenziat litsenziya talablari va shartlarini buzganligi aniqlanganda;
  
• 
  bojxona organining litsenziat zimmasigaaniqlangan qoida buzarliklarni bartaraf etish majburiyatini yuklovchi qarorlari litsenziat tomonidan bajarilmaganda;
  
• 
  yuridik shaxs qayta tuzilganda - litsenziyani qayta rasmiylashtirish muddatiga.
  

Litsenziyaning amal qilishini to‘xatib turish to‘g‘risidagi qaror mazkur qarorni qabul qilgan bojxona organi tomonidan litsenziatga yozma shaklda, qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch kundan kechiktirmay asoslangan dalillar bilan yetkaziladi. Bojxona organi litsenziat tomonidan litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turishga olib kelgan holatlarni bartaraf etishi uchun muddat belgilashi shart. Ko‘rsatilgan muddat olti oydan oshib ketishi mumkin emas. Litsenziyaning amal qilishi to‘xtatib turilishiga olib kelgan holatlarni litsenziat bartaraf etgan taqdirda, litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turgan bojxona organi ko‘rsatilgan holatlar bartaraf etilganligi to‘g‘risidagi tasdiqnomani olgan kundan e’tiboran o‘n kunlik muddat ichida litsenziyaning amal qilishini tiklash to‘g‘risida qaror qabul qilishi shart.
Litsenziya berish to‘g‘risidagi takroriy ariza litsenziyani bekor qilish yoki litsenziyani ama qilishni tugatish to‘g‘risida qaror chiqarilgan kundan e’tiboran ikki yil o‘tganidan keyin buning uchun asos bo‘lgan sabablar bartaraf etilgan taqdirda ko‘rib chiqilishi mumkin.
Malaka attestatini berish tartibi, uning amal qilish muddati, shuningdek bojxona rasmiylashtiruvi bo‘yicha mutaxassislarga qo‘yiladigan talablar qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Bojxona rasmiylashtiruvi bo‘yicha mutaxassisning malaka attestatini bojxona organi bekor qilishi yoxud uning amal qilishini tugatishi yoki to‘xtatib turishi mumkin.
Agar malaka attestati belgilangan tartibni buzgan holda berilgan bo‘lsa yoki attestat to‘liq bo‘lmagan yoki noto‘gri ma’lumotlar asosida berilgan bo‘lib, ular attestat berish to‘g‘risidagi qarorning qabul qilinishida muhim ahamiyat kasb etgan bo‘lsa, u bekor qilinadi. Bekor qilish to‘g‘risidagi qaror malaka attestati berilgan sanadan e’tiboran amal qiladi.
Agar mutaxassis quyidagi harakatlarni sodir etgan bo‘lsa, malaka attestatining amal qilishi tugatilishi mumkin hujjatlarni soxtalashtirishda, o‘grilik sodir etishda, poraxo‘rlikda aybdor deb topilgan, shuningdek bojxona ishi sohasida huquqbuzarliklar sodir etgan bo‘lsa; o‘zini vakil qilgan shaxsga jiddiy zarar yetkazgan bo‘lsa, shu jumladan tijorat siri yoki maxfiy axborot bo‘lgan ma’lumotlardan qonunga xilof ravishda foydalanish yo‘li bilan zarar yetkazgan bo‘lsa va bu sud tomonidan aniqlangan bo‘lsa; soliq to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzgan bo‘lsa.
Tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran malaka attestatining amal qilishi tugatiladi.
Bojxona rasmiylashtiruvi bo‘yicha mutaxassisning malaka attestati sudning qaroriga binoan ham bekor qilinishi yoki uning amal qilishi tugatilishi mumkin. Bojxona rasmiylashtiruvi bo‘yicha mutaxassisning malaka attestati sudning hal qiluv qaroriga binoan ham bekor qilinishi yoki chaqirib olinishi mumkin.
Malaka attestati berish to‘g‘risidagi takroriy ariza malaka attestati bekor qilingan, uning amal qilishi tugatilgan kundan e’tiboran olti oy o‘tganidan keyin, buning uchun asos bo‘lgan sabablar bartaraf etilgan taqdirda yoki sud belgilagan muddat o‘tganidan keyin ko‘rib chiqilishi mumkin. Malaka attestatining amal qilishi bojxona rasmiylashtiruvi bo‘yicha mutaxassis o‘z majburiyatlarini halol bajarganligiga shubha qilish uchun yetarli asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda ikki oygacha bo‘lgan muddatga to‘xtatib turilishi mumkin.
Litsenziya, malaka attestati berganlik uchun, shuningdek ularni qaytadan ro‘yxatdan o‘tkazganlik yoki amal qilishini tiklaganlik uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan miqdorlarda yig‘imlar undiriladi.
Litsenziya bekor qilingan, chaqirib olingan yoki malaka attestati bekor qilingan, uning amal kiishi tugatilgan, haqikiy emas deb topilgan taqdirda ko‘rsatib o‘tilgan yig‘imlar qaytarilmaydi.
Nazorat savollari.

1. 
   Bojxona nazorati va shakllarini tushuntring.
   
2. 
   Bojxona ko‘rigidan o‘tkazish tartibi qanday tartibda amalga oshiriladi.
   
3. 
   Tovarlarni bojxona nazorati ostida saqlash va realizatsiya qilish tartibi.
   
4. 
   Tovarlar va transport vositalarini bojxona nazorati ostida tashish tartiblarini tushuntiring.
   
5. 
   Bojxona brokeri nima ish qiladi.
   
6. 
   Bojxona litsenziyasi berish tartibi qanday jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
   

A d a b i yo t l a r:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasining Bojxona Kodeksi. «Iqtisodiyot va huquq dunyosi». T.: 1998 y
   
2. 
   Bojxona qonun hujjatlaridagi yangiliklar-2 / New documents and provisions in the customs law-2/ Buxgalter kutubxonasi. «Iqtisodiet va huquq dunyosi». T.: 2004 y.
   
3. 
   Karimov I.A. «O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida». Toshkent. «O‘zbekiston», 1995 yil
   
4. 
   Karimov I.A. «O‘zbekistoning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolini asosiy tamoyillari». Toshkent «O‘zbekiston» 1997yil.
   
5. 
   Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr busag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari». Toshkent. «O‘zbekiston»1998 yil.
   
6. 
   Hamidov K. «Tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari». T. 2002 y.
   
7. 
   SHermuhamedov A.T. va boshk. «Tashqi savdoni davlat tomonidan boshqarish», T.: 2002 y.
   
8. 
   Kamilov U. I dr. «Osnovû tamojennogo dela», T. 1999 g.
   
9. 
   Dodaboev A. «Tamojennaya statistika», F. 2002 g.
   
10. 
    Eksport-import yuklarini rasmiylashtirishda bojxona organlariga taqdim etiladigan hujjatlar ruyxati. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligidan 1998 yil 8 aprelda 428-son bilan ruyxatdan o‘tgan.
    
11. 
    «Soliq va bojxona xabarlari" gazetasi. 2006 yil sonlari
    

Internet saytlar.

12. 
    www.customs.uz.
    
13. 
    www.soliq.uz.