Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

202 
 
qəsdində  iştirakına  görə  İngiltərədə  edam  edilməsi  Roma  Papasının  və  qızğın 
katoliklər  olan  ispanların  hiddətini  daha  da  gücləndirmişdi  və  mübahisənin  tam 
həlli yalnız müharibədən keçməli idi.  
Roma  Papası  XIII  Qreqori  hələ  1580-ci  ildə  elan  etmişdi  ki,  Ingiltərə 
kraliçası I Elizabeti öldürmək heç bir günah əməli hesab edilməməlidir və bundan 
dörd  il  sonra  başqa  bir  yeretik  lider,  hollandların  ispanlara  qarşı  müqavimətini 
təşkil edən Sakit I Uilyam qətlə yetirilmişdi. 
Şotlandiya  kraliçasının  edam  edilməsi  hadisəsi  kral  Filipp  üçün  İngiltərəyə 
müdaxilə  məsələsini  daha  cazibadar  etdi,  çünki  bu  ona  ingilis  taxt-tacına  sahib 
olmaq  imkanı  verəcəkdi.  İngilis  dəniz  qulduru,  admiral  rütbəsinə  yiyələnmiş 
Frensis  Dreykin  1587-ci  ildə  Kadisdə  ispan  gəmilərini  və  anbarlarını  darmadağın 
edən  reydi  Filippdə  İngiltərəyə  hücum  etmək  qərarını  möhkəmləndirdi.  Bu  hətta 
Niderlandın tam tabe etdirilməsindən də əvvəl baş verməli idi.  
1588-ci  ilin  iyulunda  yola  düşən  İspaniyanın  Məğlubedilməz  Armadası 
Flandriya  sahilindən  İspan  ordusunu  götürərək  Temzanın  mənsəbində  sahilə 
çıxmalı  idi.  Kraliça  Elizabet  gözlənilən  müdaxiləyə  müqavimət  göstərmək  üçün 
quru  qüvvələrini  hazırlayırdı.  İspan  qoşunları  La-Manş  boğazından  İngiltərəyə 
müdaxilə etməli idilər.  
Armada  yola  düşəndə  Papanın  emissarı  ilə  ispan  donanmasının  zabiti 
arasında  belə  bir  söhbət  getmişdi:  «Əgər  siz  La-Manşda  ingilis  armadası  ilə 
qarşılaşsanız, döyüşü udmağı gözləyirsinizmi?» «Bu çox sadə bir məsələdir. Yaxşı 
məlumdur ki, biz Allah naminə vuruşuruq. Beləliklə, biz ingilislərlə qarşılaşanda, 
Allah işləri elə yoluna qoyacaqdır ki, biz gəmiləri (ingilislərinki nəzərdə tutulur – 
müəllif)  tutacaq,  onların  göyərtəsinə  çıxacağıq,  həm  də  Allah  qəribə  bir  hava 
göndərəcəkdir  və  bu,  onları  ağıldan  məhrum  edəcəkdir.  İspan  cəsarəti  və  ispan 
qaydası (və biz gəmilərimizin göyərtəsində böyük əsgər kütləsinə malik olacağıq) 
bizim  qələbəmizi  tam  mümkün  edəcəkdir.  Lakin  allah  əgər  bizə  kömək  etməsə, 
onlar  bizimkindən  fərqli  olaraq  nisbətən  daha  uzağı  vuran  toplara  malikdirlər  və 
onlar da bizim kimi faydanı necə əldə etməyi yaxşı bilirlər, heç vaxt ümumən bizə 
yaxınlaşmayacaqlar və əgər onlara ciddi xətər toxundurmağa qadir olmasaq, uzaq 
məsafədə  dayanıb  bizi  öz  topları  ilə  parça-parça  edəcəklər».  Beləliklə,  kapitan 
təbəssümlə sözünü başa çatdırdı: «Biz İngiltərəyə tərəf möcüzəyə umid bəsləmklə 
üzürük».  Katolik  fanatizmi  və  bol  xurafatla  qarışdırılmış  bir  düşüncə  ispan 
zabitinin  ağlına  hakim  kəsilmişdi  və  belə  ağılsızlıq  onun  sözlərindən  aydın 
görünür. 
Lakin  ispanların  ümid  bəslədikləri  möcüzə  heç  vaxt  baş  vermədi,  dinin 
fövqəl  gücünə  ağılsız  inamdan  yaranan  xülya  real  həyatda  öz  təsdiqini  tapmadı. 
Hər  şey  diametral  qaydada  tərsinə  baş  tutdu.  I  Elizabetin  donanması  Effinqem 
hersoqu  Hauardın  başçılığı  altında  ispanların  hücumunu  geri  oturtdu.  İspan 
donanması ingilislərinki ilə bir neçə dəfə qarşılaşdıqda böyük itki verdi, çox sayda 
gəmi  batırıldı.  İspanlar  məcburiyyət  qarşısında  Şotlandiya  və  İrlandiya  sahilləri 
boyunca  üzməklə  Şimal  yolu  ilə  geri,  vətənə  qayıtmağa  tələsdi.  Şotlandiya  və 
İrlandiya  ətrafı  ilə  üzəndə  qasırğa  donanmaya  daha  böük  zərbə  vurdu,  onun 
darmadağın edilməsini başa çatdırdı. İspaniya acı məğlubiyyətlə üzləşməli oldu və 

---

203 
 
bu,  ispanlar  üçün  ağır  psixoloji  zərbə  idi.  Tufan  Məğlubedilməz  Armadanı 
bütünlüklə  məhvə  sürüklədi.  Biabırçı  məğlubiyyət  hesabına  qəm  dəryasına  qərq 
olmuş  ispan  kralı  II  Filipp  şikayətə  bənzər  qaydada  demişdi.  «Biz  ingilislərlə 
müharibəyə  yollanmışdıq,  təbiətlə  mübarizəyə  yox.  Allah  bizdən  üz  döndərdi». 
İngiltərə  kraliçası  I  Elizabet  isə  təbiətin  köməyini  nəzərə  alaraq  demişdi  ki, 
ispanlrın vuracaqları ağır zərbədən bizi «Allahın nəfəsi” xilas etdi.  
Filippin  başqa  bir  məqsədi  də  La-Manş  boğazını  ələ  keçirmək  idi.  Lakin 
bunun  əvəzində  44  ispan  gəmisi  döyüşdə  və  vətənə  dönəndə  itirildi,  bu 
donanmanın üçdə birindən çox idi.  
Təbiət öz möcüzəsi ilə ispanlara, Filippə deyil, ingilislərə, I Elizabetə böyük 
köməklik  göstərdi  və  onun  nəticəsi  İngiltərəni  qüdrətli  dəniz  dövlətinə,  bunun 
köməyi  ilə  böyük  imperiyaya,  dünya  dövləitinə  çevirdi.  İspaniya  isə  əvvəlki 
qüdrətindən məhrum olmaqla, tənəzzül yoluna düşməli oldu və onun dünya işlərinə 
müdaxiləsi, demək olar ki, bundan sonra müşkül br məsələ xarakterini aldı. 
                   
Vaşinqtonun ilk iki qələbəsi 
  
Amerikanların  İstiqlaliyyət  müharibəsində  də  təbiət  ilk  dəfə  Trentonda  və 
Prinstonda  Corc  Vaşinqton  ordusunun  ingilislər  üzərində  qələbə  çalmasına 
müəyyən köməklik göstərmişdi. 1776-cı ilin Milad bayramı gecəsi (25 dekabrda) 
amerikan ordusu gözlənilmədən Trentona hücum edib, şəhəri azad etdi. Bu ilk və 
fərəh gətirən qələbə idi. 
Britaniyalılar  Nyu-Cersini  əllərində  möhkəm  saxlayırdılar.  Kiçik  qoşun 
Prinstonda  idi,  Almaniyanın  Hessen-Kassel  lanqraflığından  ingilislərə  köməyə 
gəlmiş  1.200  hessen  əsgəri  Trentonu  işğal  etmişdi.  Vaşinqton  cəsarətlə  zərbə 
vurmağı qərara aldı. O, gecə ikən Delaver çayını keçdi və Prinstonda hessenlilərə 
hücum  etdi.  Milad  bayramının  soyuq  gecəsi  ordu  buzlu  su  və  çayın  sürətli  axını 
şəraitində öz cəsur mübarizəsinə başladı. Çox sayda at topları dartırdı. Göy buludlu 
idi. Qar yağırdı və sonrakı saatlarda da qaranlıq davam edirdi. Saat 4-də ordu heç 
bir  itki  vermədən  Cersi  sahilinə  çıxdı.  Bura  Trentondan  9  mil  aralı  idi,  yollar 
dəhşətli  dərəcədə  pis  vəziyyətdə  idi.  Eyni  vaxtda  iki  diviziya  ayrı-ayrı  yollarla 
Trentona gəlib çıxdı və düşünülmüş hücum başlandı. Düşmən bütünlükdə döyüşə 
hazır deyildi. Top mərmilərinin səsi onları yataqdan qaldırdı. Onlar tezliklə mənəvi 
cəhətdən  də  zərbə  aldılar.  Döyüş  olduqca  qızğın  və  həlledici  oldu  və  45  dəqiqə 
ərzində başa çatdı. İki yüzdən az sayda olan hessenli qaçmağa müvəffəq olmuşdu, 
yüz  nəfəri  öldürülmüşdü  və  yaralanmışdı,  950  adam  isə  əsir  götürülmüşdü.  Xeyli 
miqdarda  ağır  və  yüngül  silah  ələ  keçirilmişdi.  Əsir  götürülən  hessenlilər 
Filadelfiyanın küçələrindən keçirildikdə adamlar amerikalıların zəfərini gözləri ilə 
gördülər.  Xalq  qələbəyə  görə  Allaha  alqış  edirdi,  bu  vaxt  şaxtalı  qış  gecəsi  də 
ehtiramla yad edilməli idi. 
İngilis  komandanı  Kornvallis  Trentona  tələsib,  bütün  qüvvələrini 
Vaşinqtonun üzərinə tökməyi qət etdi. O, bütöv amerikan qoşununu əsir götürmək 
istəyirdi.  Axşam  hücum  etməyib,  səhərin  açılmasını  gözləyəndə  özündən  razı 
qaydada demişdi ki, «Nəhayət, biz qoca tülkünü qovmağa başladıq və səhər tezdən 

---