Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

204 
 
onu tutub kisəyə salacağıq». Lakin tülkü də buna yol verməmək üçün çox hiyləgər 
idi.  Vaşinqton  sakitcə  bütün  qüvvələrini  düşmənin  arxasına  keçirdi  və  gündüz 
Prinstona  tərəf  irəlilədi.  Ordu  şəhərə  yaxınlaşanda  britaniyalılarla  qarşılaşdı. 
Amerikan  qrupunu  təqib  edən  ingilislər  bu  vaxt  Vaşinqtonun  başçılıq  etdiyi  əsas 
ordu ilə üz-üzə gəldilər. Vaşinqton atəş səsini eşidib bura tələsmişdi. Bu döyüş də 
baş döyüşə çevrildi.  
Pristonda  da  düşmən  tezliklə  qaçmağa  üz  qoydu  və  döyüş  başa  çatdı. 
Kornvallis  yenə  də  məəttəl  qalmışdı  ki,  ovu  necə  də  bir  daha  onun  əlindən  qaça 
bilmişdir.  Üç  həftə  ərzində  Vaşinqton  azadlıq  üçün  möcüzəli  bir  iş  görmüşdü. 
Prussiya  kralı  Böyük  Fridrix  əldə  edilənləri  hərb  tarixində  ən  parlaq  nailiyyət 
adlandırmışdı.  
Cəsarət  və  düha  bir  andaca  ümidsizliyi  ümidə  çevirdi.  Amerikalılar 
ordularının  bu  qəfil  zəfərini  xeyli  vaxt  unutmadılar.  Trentonda  və  Prinstonda 
gözlənilməyən və qəfil hücumlər əsgərlərin gözündə müharibənin bütün cəhətlərini 
dəyişdirdi.  Əslində  Trenton  və  Prinston  vuruşlarının  özlüyündə  elə  bir  nəticəsi 
olmadı.  Lakin  bu  vuruşlar  müharibəni  bütün  mənalarda  eksperimentlər 
səhnəsindən  xeyli  uzağa  apardı.  Müharibə  hələ  dörd  il  də  davam  edəcəkdi,  lakin 
ölkənin ingilis ağalığından xilas edilməsinin ilk işartıları görünməyə başladı və bu 
vaxt  soyuq  qış  iqlimi  də  amerikalıların  baş  komandanı  Vaşinqtonun  müttəfiqi 
olduğunu göstərmişdi.  
                           
                               
                        Napoleon 
 
Napoleonun sərkərdəlik dühasına hətta onun düşmənləri də şübhə etmirdilər. 
Onun  Austerlits,  İena,  Vaqram  qələbələri  hərb  tarixini  bəzəyir.  Lakin  Napoleon 
böyük  qələbələri  müqabilində  həm  də  ağır  məğlubiyyətlərlə  üzləşmişdir.  Təbiətin 
də onunla acı zarafatı dahi sərkərdənin məğlubiyyətlərinə yol açmışdı. Bəzən isə o, 
fövqəl  qabiliyyətinə  güvənərək,  düşmənin  imkanlarını  əyri  güzgüdə  görməklə 
səhvə yol verir, buun xoşa gəlməyən nəticələri ilə qarşılaşmalı olurdu.  
Napoleonun  Rusiyaya  müdaxiləsi  də  imperatorun  böyük  illüziyalara 
qapılmasına baxmayaraq, ona elə bir uğur vəd etmirdi. Rusiyanın Böyük Britaniya 
barədəki  siyasətinə  hiddətləndiyindən  o,  bu  addımı  atmışdı.  Bu  vaxt  elə  bil  ki, 
səhrada azmış adam kimi  ilğım onu öz arxasınca aparırdı. 1812-ci il mayın üçüncü 
ongünlüündə qoşunlarını iki istiqamətdə Neman çayından keçirib, Rusiya ərazisinə 
qədəm  basdı.  Çar  I  Aleksandr  bu  vaxt  yaxınlıqdakı  Vilnyusda  idi  və  bu  xəbəri 
eşitdikdə,  döyüşə  girmədən  geri  çəkilmək  əmrini  verdi.  Napoleona  isə  bildirmək 
istəyirdi  ki,  əgər  müqəddəs  Rusiya  torpağını  tərk  etsə,  hələ  də  onunla  sülh 
müqaviləsi bağlamaq imkanı qalır.  
Napoleon  bu  vaxt  Moskvadan  900  km  aralı  idi  və  Vilnyusa  daxil  olanda 
ümid  edirdi  ki,  polyaklar  və  litvalılar  onu  xilaskar  kimi  qarşılayacaqlar.  Bunun 
əksinə  o,  fransız  əsgərlərinin  qarətçiliyindən  qəzəblənən  bir  əhalini  gördü.  Yürüş 
səhnəsi davam edən leysan yağış altında olmaqla, ona iki həftə vaxt lazım gəldi  ki, 
ordusunu yenidən təşkil etsin. Bu vaxt Napoleona digər ordulardan da gözləmədiyi 

---

205 
 
xəbərlər  gəldi.  Bütün  cəbhə  boyu  düşmən  döyüşə  girmədən  sürüşüb,  aradan 
çıxmağını  davam  etdirirdi.  Napoleon  qəzəbini  qardaşı  Jozefin  üstünə  tökdü,  onu 
səriştəsizlikdə günahlandırıb, komandanlıqdan azad etdi.  Rusların baş komandanı 
Barklay  de  Tolliyə  o,  Vitebskdə  sığınacaq  tapana  qədər  qalib  gələ  bilməmişdi. 
Barklay  isə  artıq  oradan  da  Smolenskə  yollanmışdı.  Generalları  imperatoru 
inandırmağa  çalışdılar  ki,  qışı  Vitebskdə  keçirsin.  Əvəzində  o,  cavab  verdi  ki, 
istənilən  ləngimə  Rusiyaya  vaxt  qazandıracaqdır,  onlar  ənənəvi  qoşunlarını 
qaldırıb,  məşq  etdirməklə  müharibəyə  hazırlayacaqlar.  Beləliklə,  fərarilərin  və 
taqətdən  düşmə  nəticəsində  ölənlərin  sayının  xeyli  çoxalmasına  baxmayaraq, 
rusların  müqaviməti  ilə  üzləşməyən  fransızlar  irəliləyirdilər.  16  avqustda  fransız 
qüvvələri Smolensk qarşısına gəlib çıxdılar, burada ruslar müdafiəni gücləndirmiş 
və qarnizona əlavə kömək vermişdilər.  Gedən qanlı döyüşdə 10  min fransızın və 
daha  çox  sayda  rus  əsgərinin  itkisinə  baxmaaraq,  ruslar  geri  çəkilməyi  və  alov 
bürümüş  şəhəri  tərk  etməyi  qərara  aldılar.  Bu  onlara  daha  çox  itki  verməkdən 
qaçmaq imkanı verdi.  
Bu vaxt rus ordusuna general M.İ.Kutuzov baş komandan təyin edildi, ordu 
onun başçılığı altında sistemli şəkildə geri çəkilirdi. Napoleon isə qışı işğal etdiyi 
şəhərdə keçirməyə şirniklənirdi. Lakin ordudakı rəngarəng elementlər arasında, axı 
onun  600  minlik  ordusunun  yalnız  200  mini  fransızlardan,  qalanı  isə  bütün 
Avropadan  göndərilmiş  qoşunlardan  ibarət  idi.  Mübahisələrin,  ordudan  qopub 
ayrılma  cəhdinin  güclənməsi  ehtimalı  da  böyük  idi.  Fransızlar  Moskvaya  doğru 
irəliləməyi  qərara  aldılar.  Kazak  patrullarının  qarətlərindən  əziyyət  çəkən  fransız 
ordusu  üçün  Borodinoda  çox  gözlədiyi  bir  hadisə  baş  verdi.  Rus  ordusu  döyüş 
keçirmək  üçün  mövqe  seçməkdən  ötrü  dayanmışdı.  Bu  Moskvanın  125 
kilometrliyində  idi,  həmin  ərazidə  həlledici  döyüş  baş  tutmalı  id.  Fransızlar 
sentyabrın 7-də ilk hücumlarına başladlar. Hər iki ordu qəzəblə vuruşurdu, hər iki 
tərəfdən  çox  sayda  fərdi  igidlik  nümunələri  göstərilirdi.  Axşam  düşəndə  ağır 
itkilərə  baxmaaraq,  heç  bir  tərəf  həlledici  üstünlüyə  malik  deyildi.  Rusiya  ordusu 
yaxşı  qaydada  geri  çəkilməyə  qadir  idi.  Kutuzov  itkilərin  çoxalmaması  üçün 
taqətdən  salma  qaydasındakı  müharibə  aparmaq  taktikasından  istifadə  etməyə  əl 
atdı və bu onun strateji qələbəsi  idi. Ruslar Napelonu strateji qaydada aldatmaqla 
geri çəkilməyi qərara aldılar. Belə plan hələ 1810-cu ildən hazırlanmışdı. Sonrakı 
günü  o,  döyüşdən  imtina  etdi,  senrtyabrın  13-də  isə  Moskvanın  evakuasiyası 
barədə  göstəriş  verdi.  Yarısı  boş  qalan  şəhərə  daxil  olan  Napoleon  Kremldə 
məskunlaşdı.  Gecə  alov  Rusiyanın  müqəddəs  şəhərini  bürümüşdü,  taxtadan 
tikilmiş  evlər  yanğın  nəticəsində  viran  qaldı.  Yalnız  340  daşdan  tikilmiş  kilsə 
binası  salamat  qalmışdı.  Yanğın  Böyük  Orduya  ağır  mənəvi  yara  vurdu  və  ordu 
ondan sağala bilmədi. Rus ordusu isə öz qüvvəsini qoruyub saxlaya bilmişdi.  
Napoleon  bir  neçə  sülh  təklifləri  etdi,  bir  aydan  artıq  onlara  cavab 
gözləyirdi.  Çar  isə  bu  təkliflərə  heç  cavab  da  vermirdi.  O,  özünü  təkcə  doğma 
ölkəsinin  deyil,  bütün  Avropanın  və  onun  sivilizasiyasının  müdafiəçisi  rolunda 
görürdü.  Şərait  pusların  xeyrinə  işləyirdi.  Napoleon  öz  ordusunu  yenidən  qurdu, 
lakin  vuruşmaq  üçün  qarşıda  heç  kəs  yox  idi.  Bircə  çxış  yolu  qalırdı  ki,  bu  da 
şərəfsiz  qaydada  geri  çəkilmək  idi  və  Napoleon  geri  çəkilməyə  başladı.  Ruslar 

---