Buxoro davlat universiteti

 

 

 

        7 - rasm. DNK sintezi va hujayra siklining fazalari 

 

Nuklein  kislotalar  organizmda  eng  muhim  biologik  funksiyalarni  bajaradi. 

DNK  irsiy  informatsiyani  avloddan-avlodga  o’tkazishda  genetik  kod  vazifasini 

bajarsa,  RNK  oqsillar  sintezini  boshqaradi.  Organizm  va  hujayra  haqidagi  barcha 

---

 

54 

informatsiyalar  hujayra  yadrosidagi  xromosoma  va  genlarda  kodlangan  bo’ladi. 

Irsiy  axborot  kodlangan  holdagi  nukleotidlar  to’plamidan  iboratdir.  DNK  turli 

oqsillar  tarkibi  va  funksiyasini  kodlab  beradi.  Shuning  uchun  ham  DNK  miqdori 

turli  DNK  bilan  funksional  bog’liqdir.  U  DNK  ning  ma’lum  qismidan 

informatsiyani ko’chirib olib, shu informatsiya asosida hujayrada oqsil sintez qilish 

vazifasini  bajaradi.    Har  bir  RNK  oqsil  sintezida  ma’lum  bir  vazifani  bajaradi. 

Masalan  r-RNK  ribosoma  tuzilishini  hosil  qilsa,  m-RNK  sintez  qilinadigan  oqsil 

zanjiri  uchun  informatsiyani  DNKning  ma’lum  bir  qismidan  axborotni  ko’chirib 

olish  jarayonida  sintezlanadi  va  uning  nukeotidlar  tarkibi  sintezlanadigan  oqsil 

zanjiri  uchun  aminokislotalarni  kodlab  beradi  va  nihoyat  t-RNK  m-RNK 

molekulasidagi 

informatsiyaga 

asosan 

oqsil 

sintez 

qilinadigan 

joyga 

aminokislotalarni  tashib  beradi.  Bunda  har  bir  t-RNK  o’zining  spetsifik 

aminokislotasini bog’lab oladi va sintez joyiga yetkazadi. Oqsil sintezi uchun 20 ta 

aminokislota ishlatilsa ham, t-RNK lar soni 60 ta. Bu ba’zi bir aminokislotaga bir 

nechta  t-RNK  to’g’ri  kelishidan  va  sintez  qilinadigan  oqsilning  tarkibi  turli-

tumanligidan dalolat beradi [3-14].     

Hujayraning  mitotik  siklida DNK  sintezi  fazasida bo`lib  o`tadi .G1  fazasi  

vaqtida odam  somatik hujayralari    diploid  yani,   ya’ni 2 nusxa genotipga ega 

bo`ladi.    S  fazasi  davomida DNK replikatsiyasi natijasida    2   nusxadan   har  

biri    2    barobar    ko`payadi  va  hujayra  tetraploid    bo`lib    qoladi.  Mumtoz  (M) 

vaqtida  xromotin      kondinsatsiyalanib  xromosomalar  (tetraploid    to`plam)    hosil 

bo`lib boradi, keyingi  bo`linishda esa diploid qiz  hujayralar   hosil  bo`ladi  

                                

---

 

55 

X U L O S A

 

 

1.    O`zbek  va  rus  tillarida  nashr    qilingan    darslik    o`quv  –  uslubiy   

qo`llanma  va  boshqa  adabiyotlardagi    nuklein    kislota  tarkibiga  kiruvchi  DNK   

tuzilishi va biosinteziga   doir  materiallar  o`rganildi  va umumlashtirildi . 

 

2.  Nuklein kislotalar   haqida umumiy ma’limot   keltirib  undan so`ng DNK  

ning  kashf  etilishi      tarixi    va  uning      biokimyodagi  ahamiyati,    turli  organizm     

hujayrasidagi  DNK    ning  miqdoriga  oid  ma’limotlar    adabiyotlardan   

foydalanilgan holda keltirildi  

 

3.  DNK  ning  nuklotid    tarkibi  va  strukturalari  (birlamchi,ikkilamchi, 

uchlamchi  )      DNK      biosintezi,  replikatsiya  –genetik  axborot      o`tkazish      usuli 

ekanligi    RNK    matritsasida  DNK    ning  sinteziga      oid  materialga  ayniqsa  katta 

e’tibor  qaratiladi. 

 

 

---

 

56