Cabarova arzu qəDİr qizi
Yüklə 202,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 da artırmışdır. Məsələyə bu kontekstdə yanaşdıqda istər məfhum və söz sahələrinin, istərsə də leksik- semantik və müxtəlif dil səviyyələrinin ifadə elementlərini birləşdirən funksional- semantik sistemlərin öyrənilməsinin aktuallığı məlum olur. Problemin bütövlükdə istər ümumi-nəzəri, istərsə də qarşılıqlı-müqayisəli planda kifayət qədər araşdırılmamasını da nəzərə alsaq, seçilmiş mövzunun aktuallığı bir daha aydınlaşar. Təqiqatın elmi yeniliyi. Tədqiqat işinin elmi yeniliyi ondan ibarətdir ki, rəng adları və onların semantikası alman və Azərbaycan dillərinin ma- terialları əsasında ilk dəfədir ki, əhatəli şəkildə qarşılıqlı-müqayisəli təd- qiqata cəlb olunub. Rəng adlarının geniş sahə müstəvisində araşdırılması, ayrı-ayrı leksik-semantik sistemlər, paradiqmalar şəklində öyrənilməsi rəng fenomeni, vizual qavrayışın imkanları ilə bağlı bir sıra konkret linqivistik problemlərin üzərinə işıq salmağa kömək edir. Rəng adlarının başqa semantik sahələr və semantik qruplarla sıx əlaqə və vəhdətdə götü- rülməsi, belə təhlillərin müqayisəli-tipoloji planda həyata keçirilməsi tədqiqatın yeniliyi və orijinallığı kimi dəyərləndirilə bilər. Tədqiqatın obyekti və predmeti.Müxtəlifsistemli dillərdə rəng sahəsi bir fiziki hadisə, substansiya olaraq, rəng diferensiasiyasının dil sistemin- də ifadə olunma, işarələnmə uyarlıqlarının araşdırılması tədqiqat işinin obyektini təşkil edir. Rəng sahəsinin ayrı-ayrı semantik mikrosahələrinin struktur təşkili qaydası, nüvə-periferiya münasibətləri, müxtəlif ifadə vasitələrinin iyerarxik təşkili və funksional xüsusiyyətləri də tədqiqatın obyektinə daxildir. Ayrı-ayrı nitq hissələrinə aid rəng nominasiyaları, əsas rəng adlarının struktur-semantik təhlili, müxtəlifsistemli alman və Azərbaycan dillərində müxtəlif sahə elementlərinin müqayisəli semantik planda nəzərdən keçirilməsi tədqiqatın predmetini müəyyən edir.
yulan əsas məqsəd rəng adlarının semantik-struktur xüsusuiyyətlərini aşkara çıxarmaq, sahə komponentlərinin qarşılıqlı əlaqə və asılılıq mü- nasibətlərini təhlil edib öyrənmək, müxtəlif sistemli alman və Azərbaycan dillərində rənglərin semantik diferensiasiyasının vəziyyətini, ümumi və fərdi cəhətlərini müəyyənləşdirməkdir. Tədqiqatın qarşısında duran vəzi- fələr aşağıdakılardan ibarətdir: - rəng sözləri sahəsinin strukur təşkilini, ifadə vasitələri inventarını müəyyənləşdirmək;
5 - ayrı-ayrı mikrosahələrin əsas quruluş cizgilərini təyin etmək, müx- təlif sistemli dillərdə mərkəz- periferiya qarşılaşmasının özünəməxsus cəhətlərini tədqiq edib aşkara çıxarmaq; - əsas rəng adlarıının müvafiq mikrosistemlərin dominantlarının semantik tutumuna, məna çalarlarının aydınlaşmasına və dəqiqləşməsinə müəyyənedici təsirlərini öyrənmək; - konkret dilə aid ayrı-ayrı rəng mikroblokları daxilində hansı ifadə elementlərinin üstün rol oynadığını, bunun funksional özünəməxsus- luğunu aşkara çixarmaq (söz birləşmələri, analitik formalar, təsviri- perifrastik ifadələr və s.); - rəng bildirən leksik vahidlərdə sözdüzəltmə imkanlarını, termin- yaratma və frazeoloji fəallıq, məcazlaşma səviyəsini müəyyənləşdirmək; - bütün insanlar, xalqlar üçün eyni olan rəng spektrinin müxtəlif sistemli dillərdə ifadə spesifikliyini müəyyənləşdirmək; - müxtəlif sistemli alman və Azərbaycan dillərində əsas rənglər və onların çalarlıqlarının qarşılıqlı əlaqə və təsir vəziyyətlərini aşkara çıxarmaq; - müxtəlif sistemli alman və Azərbaycan dillərində əsas rəng adlarının semantik həcmində eləcə də əlaqə imkanlarındakı ümumi və spesifik cəhətləri müəyyən etmək və s. Tədqiqat işinin nəzəri və praktik əhəmiyyəti. Müxtəlifsistemli dillərin bu və ya digər səviyyələrinin müqayisəli-tipoloji tədqiqata cəlb edilməsi, həmin dillərin özünəməxsus səciyyəvi xüsusiyyətlərinin aşkarlanması müqayisəli dilçiliyin ümumi nəzəri problemlərinin dəqiqləşdirilməsi baxı- mından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Tədqiqat işindən alınan nəticələr se- mantik valentlik nəzəriyyəsinin, dilin ayrı-ayrı leksik-semantik sistem- lərinin, psixolinqvistik və sosioloji aspektlərin, praqmatik və koqnitiv dilçilik məsələlərinin şərhi baxımından da faydalı ola bilər. Dissertasiya işində toplanan materiallardan xüsusi kursların təşkilin- də, leksikologiya və üslubiyyat fənlərinin tədrisində, ali və orta məktəblər üçün dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanmasında, semantik lüğətlərin ha- belə ikidilli və izahlı lüğətlərin tərtibində istifadə oluna bilər. Tədqiqat işinin mənbə və metodları. Dissertasiya işində müxtəlif lü- ğətlərdən, alman və Azərbaycan dillərində bədii ədəbiyyat nümunələrin- dən, habelə digər funksional üslublara və dövrü mətbuata aid dil faktların- dan geniş istifadə olunmuşdur. Dissertasiyada istifadə olunan metodlar müasir dilçilikdə tətbiq olunan metodlardır. Araşdırılan dil materialının
6 məqsəd və vəzifələrinə, xarakterinə uyğun olaraq, tədqiqat işində təsvir, müqasyisəli - kontrastiv təhlil, müşahidə və komponent təhlili metodların- dan istifadə olunmuşdur. Əldə edilən faktlar təsvir və tutuşdurma-müqa- yisəli təhlilin köməyi ilə ümumiləşdirilir. Tədqiq olunan mövzunun xüsu- siyyətindən asılı olaraq, alman və Azərbaycan dillərindən nümunə- cümlələr seçilmişdir. Tədqiqatın fərziyyəsi: - rəng adlarının mətndə və danışıqda istifadə olunan çalarlarının düzgün seçilməsi əsas amillərdən biridir; - rəng adlarının çalarlarının sayı nə qədər çox olarsa, onların həlli yollarının araşdırılması o qədər çətinləşir; - rəng çalarlarının düzgün təyin edilməsi üçün formal informasiya müəyyənləşdirilir.
müdafiəyə təqdim olunan müddəaları aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:
- dil sistemində rəng adlarının məhdudluğu, leksik-semantik sahədə çoxlu əlavə adlandırmaların - analitik formaların, təsviri-perifrastik ifadə- lərin, qarışıq adlar və müxtəlif modifikatorların köməkliyi ilə yaranan sözlərin mövcudluğunun şərtləridir; - müqayisə olunan dillərdə oxşar və fərqli cəhətlər yalnız rəng sözləri sahəsinin ucqar, periferik elementlərini deyil, bütövlükdə sahənin, eləcə də ayrı-ayrı semantik mikroblokların dominantlarını, nüvə komponentlə- rini də əhatə edir; - rənglərin semantik diferensiasiyası, konkret rəng mikrosahəsinin ver- ballaşma səviyyəsi hər bir dilin spesifik milli xüsusiyyətlərini əks etdirir; - rəng adları ilə yaranan məcazi mənalar, rəng simvolikası hər bir xalqın həyat və məişətinin, düşüncə tərzinin etnik psixologiya və mental- lığının mühüm göstəricisi kimi çıxış edir; - rəng adları üçün məcazlaşma, terminyaratma və frazeoloji fəallıq xarakterikdir; - hər bir mikroblokda toplanan ifadə elementləri semantik baxımdan əsas rəng adlarına, mikrosistemin dominantı rolunda çıxış edən leksik vahidlərə tabedir və "bir mərkəzdən" idarə olunur. Dissertasiyanın aprobasiyası. Tədqiqat işinin nəticələri ilə bağlı Azərbaycan Dillər Universitetinin müasir alman dili kafedrasının Yüklə 202,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|