Cabarova arzu qəDİr qizi
Yüklə 202,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 bölməsində rəng adlarının tədqiqi tarixindən bəhs olunur. Rəng adları hər bir dildə mürəkkəb sistem təşkil edir və hər bir dil sistemi səciyyəvi xüsusiyyətlər büruzə verir. Bu sahə ilə bağlı T.T.Paşaleşvili göstərir ki, gözlə fərqləndirilə bilən rənglərin sayı ilə onların adları arasında qeyri- mütənasiblik mövcuddur. Onun fikrincə, heç bir dil təqribi də olsa rənglərin sayı qədər rəng adı yarada bilməz, heç bir insan onları yadında saxlaya bilməz, təfəkkür isə onlardan istifadə edə bilməz 1 . İkinci fəslin ikinci bölməsində rənglər və rəng adlarının təsnifatından danışılır. Rəng adları müxtəlif aspektlərdən təsnif oluna bilər: işlənmə intensivliyinə görə əsas və qeyri-əsas rəng adları, günəş spekterindəki rənglərə münasibətdə axromatik və xromatik rəng adları, öz leksik mənalarına görə törəmə və törəmə olmayan rəng adları. Bizim fikrimizcə, törəmə rəng adları rəngi hər hansı bir predmetə münasibətdə ifadə edir. Bunlar bir qayda olaraq əsas rənglərin çalarlarını bildirirlər. Alman dilində bu çalarları ifadə etmək üçün ən çox “isim + farben”, “isim + farbig” və ya “isim + rəng adı” modellərindən istifadə olunur. Məsələn, blutrot,
Azərbaycan dilində isə bu çalarları ifadə etmək üçün müvafiq isim kökünə artırılan müəyyən şəkilçidən, daha çox isə “isim+rəng(i)” modelindən istafadə olunur. Məsələn, bənövşəyi, xınayı, püstəyi, qəhvəyi, şabalıdı, badımcanı və ya badımcan rəngi, yasəməni və ya yasəmən rəngi, buğdayı və ya buğda rəngi, abı və ya su rəngi, mixəyi, çuğundur rəngi, kök rəngi, torpaq rəngi, dəniz dalğası rəngi, od rəngi, hava rəngi, külrəng, sürməyi və s. Hər iki dildə hər hansı bir çaları bildirmək üçün müqayisədən də istifadə olunur. Bu zaman alman dilində wie sözü, Azərbaycan dilində isə kimi sözü işlənir, məsələn, weiß wie Wolken, weiß wie der Schnee, schwarz wie die Nacht; qar kimi ağ, pambıq kimi ağ, pomidor kimi qırmızı, buğda kimi sarı, süd kimi ağ və s. Rəng adlarına semantik sahə prizmasından yanaşdıqda həmin sahənin strukturunu əsas rəng adlarının yaratdığı nüvə komponentləri və törəmə adların, müxtəlif tipli rəng çalarlarının nominasiyalarının formalaşdırdığı
1 Пашалешвили Т.Т. Цветообозначающая лексика в персидском языке, Автореф. дис. канд. филол. наук, 1991, стр. 3
12 periferirk elementlərin məcmusu kimi təsəvvür etmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, rəng spektrinin müxtəlifliyi sahənin vahid dominant ətrafında qruplaşmasını qeyri-mümkün edir. Əsas rəng effektləri isə semantik mikrosahələr strukturunu əmələ gətirir. Beləliklə, mikrosahələr rəng sahəsinin üfiqi strukturunu əmələ gətirir və hər bir konkret invariant- semantik məna ətrafında müəyyən ifadə vasitələri toplanır. Buna görə də, rəng bildirən sözlər sahəsini əsas ənənvi rəng nomenklaturasına uyğun olaraq aşağıdakı mikroblokların vəhdəti kimi nəzərdən keçirilməsi elmi və praktik baxımdan daha məqsədəuyğundur: ağ rəng mikrobloku, qara rəng mikrobloku, boz rəng mikrobloku, qırmızı rəng mikrobloku, göy rəng mikrobloku, yaşıl rəng mikrobloku, sarı rəng mikrobloku. Əlbəttə, müxtəlifsistemli dillərdə rəng adları semantik və emosional diferensiasiyanın həcminə, təmsil olunma dərəcəsinə və yayılmasınma, frazeoloji fəallığa, məcazlaşma səviyyəsinə, terminyaratma potensialına, kəmiyyət nisbətlərinə, əvəzolunma imkanlarına görə bir-birindən seçilir, bir çox ümumi - universal və fərdi xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. İkinci fəslin üçüncü bölməsi müqayisə olunan dillərdə rəng adlarının semantik strukturuna həsr olunub. Semantik struktur deyəndə biz bu və ya digər sözün iyerarxiya şəklində təşkil olunmuş leksik-semantik variant- larını nəzərdə tuturuq. Sözün semantik strukturuna həmin sözün başqa sözlərlə paradiqmatik və sintaqmatik münasibətləri, onun sözdüzəltmə aktivliyi və ekspressiv çalarları daxildir. Bu meyarlar əsasında alman və Azərbaycan dillərində işlənən əsas rəng adlarının semantik-struktur xüsusiyyətlərinin qarşılıqlı təhlili prosesində həmin sözlərin hər iki dildə semantik cəhətdən bir-birinə ekvivalent olan və olmayan məqamlarının aşkarlanmasını və ifadə yollarının təhlilini ön plana çəkməyi məqsədəuy- ğun hesab edirik. Əslində hər iki yanaşma bir-birini tamamlayır, geniş- ləndirir və rəng adlarına sistemli yanaşmanı özündə ehtiva edir. Belə ki, ağ rəng adının semantik strukturunu nəzərdən keçirdikdə görünür ki, mü- vafiq leksik vahidlər hər iki dildə “qar”, “süd”, “tabaşir” denotatlarının xarakteristikasına uyğun gəlir: ein weißes Tischtuch, eine weiβe Fahne,
mənasını bildirir: weiβer Wein; ağ çaxır, ağ un; “bəyaz” mənasında bu söz həmçinin insan dərisinin rəngini və ya onun hansı irqə mənsub olduğunu bildirir: ein weiβer Mann, weiβhäutig; ağbəniz, ağüzlü, ağdərili; ”təmiz” mənasını bildirir, bu halda "ağ" və "təmiz" mənaları bir- birinə qarışır: ein weiβes Hemd, weiβe Wäsche; ağ köynək, ağ lövhə, ağ Yüklə 202,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|