Camal Zeynaloğlu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
146 ki, şeiri mənasız sözlərə nisbətən 9-10 dəfə tez öyrənmək mümkündür. Buna görə də materialın yaxşı yadda saxlanması üçün onun məna əlaqələrinə xüsusi fikir verilməlidir. Çünki mənalı mətnlərdə söz və cümlələr deyil, əsasən onların ifadə etdiyi fikir, ideya yadda qalır. Həmin fikir, ideya isə materialın mahiyyətini ifadə edir. Mahiyyəti başa düşdükdən, onu öz dilinə tərcümə etdikdən sonra öyrənmə səmərəli olur. Aydındır ki, şagird kitabda yazılanı eynən, hərfən nağıl edirsə, bu onun həmin materialı şüurlu surətdə mənimsəmədiyini, yaxud mexaniki yadda saxladığını demək üçün əsas ola bilər. Yaddasaxlamada məna əlaqələrinə istinad etmək çox vacibdir. Psixoloji eksperimentlər göstərmişdir ki, bir təkrardan sonra 100 mənasız sözdən 5-i yadda saxlanılır. Amma 38 sözlü cümlədə 17 məntiqi məna rabitəsindən 15- i yadda saxlanır. Buna görə də şagirdin özünün fikirləşib tapdığı, özü gətirdiyi misallar, ifadələr daha yaxşı yadda qalır. Məşğələ növlərinin düzgün növbələşdirilməsi də öyrənmənin səmərəliliyi üçün çox əhəmiyyətlidir. Belə ki, iki məzmunca yaxın materialı bir-birinin arxasınca oxumaq onların bir-birinə qarışmasına səbəb olur. Bəzən asan materialdan sonra çətin materialın öyrənilməsinə keçmək də səmərəsizdir. Çünki bu halda sonrakı materialın sanki əvvəlkini sıxışdırıb aradan çıxarır.Burada sinir proseslərinin müəyyən qanunauyğunluqları da nəzərə alınmalıdır. Sinir sisteminə təsir edən qıcıqlayıcıların xarakterindən və intensivlik səviyyəsindən asılı olaraq iki cür ləngimə halı baş verə bilir. Belə ki, sonrakı qüvvətli qıcıqlayıcı özündən əvvəlki qıcıqlayıcıların törətdiyi oyanma sahələrini ləngidir.Bu, özündən əvvələ təsir edən ləngimə adlanır. Digər halda isə müəyyən qüvvətli qıcıqlayıcının təsiri ilə beyində əmələ gəlmiş üstün oyanma sahəsi, ora təsir edən və nisbətən zəif qüvvəyə malik qıcıqların beyində yeni oyanma sahələri əmələ gətirməsinə imkan vermir. Belə bir vəziyyətdə şagird materialı oxusa da, onun yaddaqalması tam, dəqiq və dolğun ola bilməz. 147 Çünki özündən əvvəlki qıcıqlar ona ləngidici təsir edir. Bu, özündən sonra təsir edən ləngimədir. Yaddasaxlama və ya öyrənmə ilə əlaqədar olaraq bu vəziyyətə iki halda rast gəlmək olur: 1) oxşar materiallar heç bir fasilə vermədən bir-birinin ardınca öyrənildikdə, 2) əvvəl asan, onun arxasınca fasilə vermədən daha çətin material sonra 30 dəqiqə fasilə verən, yəni heç bir şeylə məşğul olmayan şagirdlər öyrəndikləri materialın 50-55 faizini, bir dərsi öyrənən kimi fasilə vermədən, başqa dərsi öyrənməyə keçən şagirdlər isə yalnız 25 faizini yadda saxlaya bilirlər. Bəs şagirdin öyrəndiyi material nə vaxt unudula bilər? Biz bilməliyik ki, yaddasaxlama və ya öyrənmə unutma ilə mübarizə sayəsində mümkün olur. Unutma prosesinin necə getməsinə aid Ebbinhauzun bir təcrübəsini qeyd etmək lazımdır. O, müəyyən etmişdir ki, materialın öyrənilməsindən yarım və bir saat sonra (əlbəttə, bu, materialın xarakterindən və öyrənən şəxsin fərdi xüsusiyyətlərindən çox aslıdır) 40 faizi, bir gündən sonra 66 faizi, 3 gündən sonra 75 faizi, 30 gündən sonra 79 faizi unudulur.Əlbəttə, bu mexaniki yaddasaxlamada belə olur, mənalı yaddasaxlamada unutma faizi xeyli azalır. Dərsdə təkrarların düzgün təşkil edilməməsi bunun kifayət qədər olmaması da, unutmanın əsas səbəblərindən biridir. Öyrənilməyə başlanılan material əvvəl öyrənilənə nisbətən çətin olduqda, bu, həmin materialın unudulmasına qüvvətli təsir göstərir. Unutmanın qarşısını almaq üçün öyrənilmiş materialı unutduqdan sonra deyil, unutma başlamazdan əvvəl təkrar etmək lazımdır. Təlim prosesində şagird fəallığını təşkil etmək və onun psixi inkişafının mühüm əhəmiyyət kəsb etməsini bilmək müəllim üçün son dərəcə zəruridir. Bəs təlimlə psixi inkişaf arasındakı əlaqə nədən ibarətdir? Təlimin inkişafda oynadığı rolu necə xarakterizə etmək olar? 148 Görkəmli İsveçrə psixoloqu J.Piajenin fikrincə, inkişaf özünün daxili spesifik qanunlarına malikdir.Odur ki, təlimin tənzim edilməsi üçün məhz inkişafın səviyyəsi əsas götürülməlidir. Sözsüz ki, burada təlimin inkişafetdirici təsiri J.Piaje tərəfindən kölgədə buraxılır. Amerika psixoloqu C.Brunerə görə, hər cür əqli inkişafın əsasını yalnız mütəşəkkil və məqsədyönlü təlim təşkil edir; əqli inkişaf isə öz növbəsində dərin biliyə və ümumiləşdirmə bacarığına yiyələnməkdən ibarətdir. C.Bruner şagirdlərin əqli inkişafında təlim prosesinin həlledici rol oynadığını qəbul etsə də, yaş hüdüdlarını silib atdığına görə onun fikirləri ilə razılaşmaq olmaz. L. S. Vıqotskinin “təlim həmişə inkişafından irəlidə gedir və onu da öz arxasınca aparır” müddəasına əsaslanan rus psixoloqları inkişafetdirici təlimin mahiyyətini açmağa çalışmışlar. Burada uşaqların mənimsəmə inkişafının aşkara çıxarılması mühüm yer tutur. Bir məsələ ilə əlaqədar belə bir cəhəti qeyd etmək lazım gəlir ki, psixikanın ontogenezdə inkişafı keyfiyyətcə bir mərhələdən digərinə keçidlərin məcmuyu kimi başa düşülür. Uşağın inkişafının ayrı-ayrı mərhələlərində psixikanın bu və ya digər istiqamətdə inkişafı üçün daha əlverişli şərait yaranır. Bu şəraitlərdən bəzisi müvəqqəti, keçici xarakter daşıyır. Psixi fəaliyyətin ayrı-ayrı dövrlərinin olması və güclənməsi üçün optimal vaxt mövcuddur. Belə yaş dövrləri senzitiv dövrlər adlanır. Məsələn, nitqin inkişafı üçün bir yaşdan 5 yaşa qədərki dövr, riyazi qabiliyyətlərin formalaşması üçün 15-20 yaş senzitiv dövr hesab olunur. Senzitiv dövrlərdən bəhs edən L. S. Vıqotski yazırdı: “Bu dövrdə hissi həssaslıq inkişafda dərin dəyişikliklər əmələ gətirərək onun bütün gedişinə müəyyən təsir göstərir. Başqa vaxtlarda həmin şərtlər özü tamamilə neytral ola, ya da inkişafın gedişinə əks təsir göstərə bilər. Senzitiv dövrlər Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|