Camal Zeynaloğlu
bizim təlimin optimal müddətləri adlandırdığımız anlarla tam
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uşaq nəyi ki, yaşlının köməyilə etmək iqtidarındadır, bu, onun yaxın inkişaf zonasını göstərir... Uşağın əqli inkişaf vəziyyəti onun iki
- Stressin insan həyatına təsiri və onun aradan qaldırılması yolları
149 bizim təlimin optimal müddətləri adlandırdığımız anlarla tam uyğun gəlir.” L.S. Vıqotski və onun əməkdaşları təlimlə əlaqədar iki əqli inkişaf səviyyəsini müəyyən etmişlər.Birinci çox fəal inkişaf səviyyəsidir ki, burada şagird gündəlik dərsləri, verilən tapşırıqları müstəqil surətdə yerinə yetirir, özü dərsə aid misallar çəkir, müəllimin şərh etmədiyi bəzi cəhətləri izah etməyə təşəbbüs göstərir və nəhayət, onda əqli inkişaf sonralar hər hansı bir məsələni heç kimə ehtiyacı olmadan, özü həll edə biləcək səviyyəyə çatır. L.S.Vıqotski bunu fəal inkişaf səviyyəsi adlandırmışdır. Əqli inkişafın ikinci səviyyəsində uşaq bir növ yaşlıların köməyilə daha yüksək nailiyyət əldə edə bilir. L. S. Vıqotski bu inkişaf səviyyəsini “inkişafın yaxın zonası” adlandırmışdır. L.S. Vıqotski bu münasibətlə yazırdı:“Uşaq nəyi ki, yaşlının köməyilə etmək iqtidarındadır, bu, onun yaxın inkişaf zonasını göstərir... Uşağın əqli inkişaf vəziyyəti onun iki inkişaf səviyyəsinin - fəal inkişaf və yaxın inkişaf zonası səviyyələrinin köməyi ilə müəyyənləşdirilə bilər.” Uşaqlarda əqli inkişafın diaqnostikasını müəyyənləşdirməyin yolları barədə psixoloqlar arasında müxtəlif fikirlər mövcüddur. Psixoloqlardan bir qrupu əqli inkişafın göstəricisini şagirdin biliklərə nə dərəcədə müstəqil yiyələnməsi, yaxud onun hər hansı bir qanunauyğunluğu müstəqil dərk etmək, abstraktlaşdırmaq və sözlə ifadə etmək bacarığı ilə müəyyənləşdirməyə təşəbbüs göstərmişlər. Digər qrup psixoloqlar əqli inkişafı şagirdin müxtəlif xarakterli işləri hərtərəfli öyrənmə bacarığı ilə müəyyənləşdirirlər. Üçüncü qrup psixoloqlar əqli inkişafı şagirdin qazanmış olduğu biliklər sistemi ilə, olara istinad etmək bacarığı ilə müəyyənləşdirirlər. 150 Yalnız əqli inkişaf səviyyəsini müəyyən etdikdən sonra hər bir yaşda şagirdə nə qədər bilik verməyin zəruriliyini konkret dəqiqləşdirmək mümkündür. Bütün bu deyilənləri nəzərə alsaq, bütövlükdə təlim fəaliyyətinin cərəyanını aşağıdakı kimi ifadə edə bilərik. Təlim fəaliyyətinin cərəyanı = bilməmək + fəaliyyət + məqsəd + ehtiyac + maraq + informasiya mənbəyi + iradi səy. 1992 - ci il. 151 Stressin insan həyatına təsiri və onun aradan qaldırılması yolları Son 30 il ərzində gərginlik törədən şəraitin (və ya stress törədən şəraitin) təsiri nəticəsində əmələ gələn emosional halların öyrənilməsi getdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu, insanın təhlükə zamanı, müxtəlif ağır fiziki və zehni işlər zamanı, təcili və məsuliyyətli qərar qəbul etmək və s. zəruriyyəti qarşısında etdiyi hərəkətlərdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ayrı-ayrı dövrlərdə insana təsir edən elə mənfi hallar və elə vəziyyətlər olur ki, bunlar yerli, lakolizə olunmuş hallar və vəziyyətlər olmayıb qlobal, planet miqyaslı hallar və vəziyyətlər olur. Ona görə də mənfi hallarda və vəziyyətlərə qarşı mübarizə bütün bəşəriyyət qarşısında dayanan vəzifələr səviyyəsinə qalxır. İndi belə vəzifələrdən biri stess vəziyyətinə qarşı mübarizədir. Təsdiq edən amillərin ümumi rəyinə görə stress emosional gərginlik vəziyyətidir. Stress fizioloji cəhətdən U.Kennonun homeostazis (homoestazis - orqanizmin fəaliyyətinin daxili şəraitinin sabitliyidir) və H. Selyenin ümumi adaptasiya sindromu, daha doğrusu, orqanizmin qüvvətli və ya həddindən artıq qüvvətli (zədələyici) xarici təsirlərə ( istər fiziki, istərsə də sinir-psixi emosional yük olsun) cavab olaraq öz ehtiyat qüvvələrini (birinci növbədə endokrin ehitiyatını) səfərbər edən özünəməxsus müdafiə reaksiyası haqqında təlimlərində əsaslandırılmışdır. Stress- müxtəlif ifrat gərginliklərə orqanizmin qeyri- spesifik reaksiyasıdır. Stress vəziyyətində adətən orqanizm özünü müdafiə etməyə başlayır. Böyük yarımkürələrin qabığı (akademik A.Uxtomskinin dediyi kimi, hakim qıcıqlanma elementlər vasitəsi ilə hipotalamusa (vegetativ və endokrin sistemlərin 152 təmizləyici cihazlarının yerləşdiyi beyin şöbəsinə) siqnal verir. Hipotalamus (mərkəzi tənzimləyici) həyəcan siqnalı alıb, müqavimət göstərmək üçün bütün qüvvələrini səfərbər edir. Əsas reaksiya sistemlərindən (daxili sekresiya vəzilərindən) təcili olaraq qana hormonlar verilir, maddələr mübadiləsi fəallaşır, ehtiyat yağ və şəkər səfərbər olunur. Sürətlənmiş qan axınına verilən eritrositlər hemoqlobinin sayəsində toxumaları oksigenlə təmin edir. Qida həzmi dayanır və mədə- bağırsaq traktında azad olunmuş əlavə qan da (enerji) təhlükəni dəf etmək üçün intensiv işləyən əzələlərə və beyinə yönəlir. Stress halları tez-tez və güclü olduqda orqanizmdə energetik ehtiyatlar çatışmaya bilər, adaptasiya (uyğunlaşma) mexanizmləri sıradan çıxır. Hormon balansının tükənməsi, çatışmaması və pozulması səbəbindən orqanızmin sönməkdə olan funksiyalarını stimullaşdırmaq getdikcə çətinləşdiyindən adam, nəhayət, ölə bilər. Stress, nevroz, əsəb gərginliyi, xroniki vəziyyət daşıdıqda həqiqətən insanı məhv edir, onu insanilikdən çıxarır, “ təbiətin tacı” səviyyəsindən aşağı salır. Stress vəziyyətində insan öz əzəmətini, öz insanlıq şərəfini və ləyaqətini itirir, müflisləşir. Bu vəziyyət uzun müddət davam etdikdə o nəinki fiziki xəstəliklərə, habelə mənəvi, əxlaqi xəstəliklərə də mübtəla olur. Bir sözlə, xroniki stress həqiqətən insanı məhv edir, onun qəniminə çevrilir. Stress vəziyyətində adamlar çox vaxt ətraf cisimləri belə düzgün qavramırlar, hafizələri dolaşır, diqqətlərini başqa obyektlərə keçirə bilmirlər, gözlənilməz qıcıqlayıcılara qeyri- adekvat reaksiyalar verirlər. Bəzən tam çaşır, məqsədyönlü hərəkət edə bilmirlər. Bu termini 1936-cı ildə məşhur Kanada fizioloqu Q. Seyle təklif etmişdir. O, əvvəlcə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi fizioloji termin kimi işlənilmiş, sonra isə insanın davranışını psixoloji səviyyədə təsvir etmək üçün tətbiq olunmağa başlanılmışdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|