63
62
24. AZƏRBAYCAN
FAYDALI
QAZINTILARI
RESPUBLİKASININ
Şəkillərdə respublikamızda filiz, qeyri-filiz və yanar faydalı qazıntıların çıxarılma-
sından nümunələr təsvir olunmuşdur.
Dəmir filiz yatağı
Daş karxanası
Neft hasilatı
· Respublikamızda çıxarılan daha hansı faydalı qazıntıları tanıyırsınız?
Cədvəli dəftərinizə köçürün.
əritəyə əsasən Azərbaycanın faydalı
qazıntılarını qruplaşdırın və cədvəli tamamlayın.
Səhifə 143-dəki x
Yanar
Filiz
Qeyri-filiz
Müzakirə edək: 1.
Xammal ehtiyatlarının mövcudluğu ölkənin iqtisadi inkişafına
necə təsir göstərir? 2. Azərbaycanın inkişafında təbii sərvətlərin rolu nədən ibarətdir?
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Qeyri-filiz faydalı qazıntıları çökmə süxurlarda daha geniş yayılıb. Onla-
rın çoxundan tikinti materialları kimi geniş istifadə olunur. Əhəngdaşı Ab-
şeron-Qobustanda, Kiçik Qafqazın ətəklərində; travertin Kəlbəcər və Nax-
çıvanda; mərmər Daşkəsəndə; gips Yuxarı Ağcakənddə, xörək duzu isə Ab-
şeron və Naxçıvanda geniş yayılmışdır.
Cədvəli dəftərinizə köçürün. Mətndən və faydalı qazıntılar xəritəsindən istifadə
edərək müvafiq ərazilərdə yayılmış faydalı qazıntıları cədvələ yazın.
Xəzər
dənizi
Kiçik
Qafqaz
Böyük Qafqaz
Naxçıvan
Kür-Araz ovalığı
1. Uyğunluğu müəyyən edin.
Azərbaycanın ən iri neft və qaz yataqları __ zonasındadır. Ən böyük neft yataqları
__ , __, __-dır. İri dəmir filiz yatağı __-dədir. Polimetil ehtiyatlarına __, __
rast gə-
linir. __ və __ mis və qızıl ilə zəngindir.
a) Maqmatik süxurlar geniş yayıldığına
görə filiz mənşəli
faydalı qazıntılarla zəngindir.
b) Çökmə süxurlar geniş yayıldığına görə filiz mənşəli faydalı
qazıntılara rast gəlinmir.
c) Respublikanın ən iri neft və təbii qaz yataqları buradadır.
d) Ən böyük tikinti materialları yataqları bu ərazilərdə yayılıb.
1. Abşeron-Qobustan
2.
Kiçik Qafqaz
3. Kür-Araz ovalığı
4.
Xəzər dənizi
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
Nä öyrändìnìz
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Azərbaycan mineral faydalı qazıntı yataqları ilə zəngindir. Ölkəmiz neft,
təbii qaz, dəmir filizi ehtiyatına görə Cənubi Qafqazda, alunitə görə isə Avro-
pada 1-ci yeri tutur.
Yanar faydalı qazıntılar. Azərbaycan ərazisinin 70%-ə yaxını neft və təbii
qazla zəngindir. Ən iri yataqları Xəzərin şelf zonasında, Abşeronda, Kür-Araz
ovalığındadır. Naftalanda dünyada yeganə yanmayan müalicəvi neft çıxarılır.
Xəzər dənizində “Azəri”, “Çıraq”, “Günəşli” və s. neft yataqları; “Şahdəniz”,
“Ümid”, “Abşeron” kimi təbii qaz yataqları vardır. Yerli əhəmiyyətli yanar şist
yataqları İsmayıllı və Qobustan ərazilərindədir.
Filiz faydalı qazıntılar respublikamızın dağlıq ərazilərində maqmatik sü-
xurların tərkibində geniş yayılmışdır. Kiçik Qafqazda iri dəmir filizi (Daş-
kəsən), alunit (Zəylik), mis (Gədəbəy, Kəlbəcər), qızıl (Kəlbəcər, Gədəbəy),
civə (Naxçıvan, Kəlbəcər) yataqları mövcuddur. Polimetal filiz ehtiyatları
Naxçıvan (Gümüşlü), Ağdərə (Mehmanə), Balakən, Zaqatala (Filizçay),
molibden isə Naxçıvandakı Parağaçay yatağında zəngindir.
2. Sxemi dəftərinizə çəkin və inzibati rayonlara uyğun gələn faydalı qazıntıları təyin edib xətlə
birləşdirin.
Faydalı qazıntı
İnzibati rayon
Yanar şist
Polimetal
Civə
Neft
Dəmir filizi
Daşkəsən
Abşeron
Balakən
Kəlbəcər
Qobustan
Çap üçün deyil