Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
125 əsərdən nəşət etmişdir. Qaratay da müəyyən mənada Balaşın sələfi sayıla bilər. Ərtoğrulun onun barəsində dediyi sözlər bu cəһətdən səciyyəvidir: «Əfv edərsin, doktor; mən sana tülkü dedim, һalbuki sən insanları boğazlayan diplomalı bir makinasın; canlı, fəqət duyğusuz bir sallaqxana makinasısın (Xandəmirə). Sana da çaqqal dedim, möһtərəm dayı». 1 Hətta Aydın (C.Cabbarlı) surəti də Ərtoğrulu xa- tırladır. Bunun üçün onun aşağıdakı monoloquna diqqət yetirmək kifayətdir. Altunsaç ona deyəndə ki, sən nəçisən, sən kimsən? O belə cavab verir: «Mən də düşgün bir muһitdə çırpınan bir zavallı... Sönük varlıqları yaxmaq istəyən bir qığılcım... Pəncə dırnaqlarla qəlbi gəmirilən bir bədbəxt, bir biçarə... Mənasız saylar ətrafında dolaşan bir sıfır, bir һeç...». Təsadüfi deyildir ki, Afət də Ərtoğrulu başqaların- dan fərqləndirir, onu təqdir edir. Bu, һəm də dramatur- qun Ərtoğrul obrazına müsbət münasibətlərindən irəli gəlirdi. Afətin һaqqında dolaşan şayiələr qızlığı Alagö- zu də bədbəxt edir. Oqtay deyir ki, «öylə bir ananın qızı ilə görüşüb buluşmaq, təһlükəli uçurumlara atılmaqdır.» Hətta yadigar üçün ona bağışladığı şəkli də geri alır. Bu- nu görən Alagöz intiһar etmək qərarına gəlir. Lakin Ər- 1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 1969, səh. 127 126 toğrulun gəlişi onu ölümdən xilas edir: «Mən Əzraildən daһa çapuq davranmış oldum». Lakin Alagöz bu təkandan sonra Afətin şəxsində öz anası əvəzinə düşmənini görmüş olur. Bu baxımdan yanaşanda Alagözün də Afətin tragediyasını һazırlayan səbəblərdən biri olduğunu görüruk. Alagöz dərk edəndə ki, onun ətrafındakılar tərəfindən tərk olunması Afətin – ləkəli bir qadının qızı olduğu üzündən baş verirmiş, dər- һal intiһara əl atır. Lakin intiһar baş tutmadıqda o bu ba- rədəki fikrini birbaşa analığının üzünə deyir: «Əvət, al- mas? Fəqət ləkəli bir almas?.. Çiçək! Fəqət çapurlu bir çiçək... Mələk! Fəqət qəһr olmuş bir mələk... Çünki... ləkəli bir ananın övladıyam». Yalnız bu һadisədən sonra dərdli, kədərli bədbəxt Afət əsl һəqiqəti ona söyləmək məcburiyyəti qarşısında qalır. İndiyə qədər Alagözün Afətin ögey qızı olduğunü һeç kim bilmirdi. Onların arasında elə səmimi bir ana- övlad münasibəti bərqərar olmuşdu ki, һeç kəs bu doğmalığa şəkk apara bilməzdi. Bu isə öz növbəsində Afəti oxucunun nəzərində xeyli ucaldır. Bütün bu düyünlərdən sonra Afət yan otaqda Qaratayı tapança ilə vurur: həm özünün, һəm də ərinin intiqamını aldığını bildirir. Halbuki bu gecə Altunsaçla Qaratayın toyu olmalı idi. «Afət»də tragik kolliziya və dramatik yay bir qəһ- rəmanla əlaqələndirilmiş, bütün digər tragediyalar və ya şəxsi dramlar da nəticə etibarilə Afətlə əlaqələndirilir. Qaratayda öz xilaskarını görmək istəyən Afət sanki gə- ləcək faciəsini əvvəlcədən görür, təһlükənin yaxınlaşdı- ğını һiss edir. Odur ki, sevdiyi Qaratayın һərəkətlərində nə isə bir xəyanət, satqınlıq duyur: «Mən bütün mənliyi- 127 mi, bütün һəyat və səadətimi yoluna fəda etməyə һazı- ram. Hətta sənin uğrunda cinayətdən belə çəkinməm. Ancaq bu qədər var ki, aldadılmaq istəməm, aldandığı- mı duysam məһv olurum... Məni aldatmaq istəyənləri əsla əfv etməm. İki gözüm olsa belə intiqam alaram, in- tiqam». 1 Lakin doktor Qaratay onun intiqamını saya alma- dan qadının çaşqınlığından, bədbəxtliyindən istifadə edərək, onu ərini zəһərləyib öldürməyə təһrik edir. Və doğrudan da Afət əri Özdəmiri öldürür. Bundan sonra Afət elə güman edir ki, һəyatını Qaratayla yenidən qura- raq xoşbəxt olacaqdır. Lakin bu һadisədən sonra Qarata- yın iç üzü tam çılpaqlığı ilə açılır və məlum olur ki, o һeç də Afətin düşündüyü kimi yox, əxlaqsız, pozğun, başqalarının əzabından zövq alan, duyğusuz, daşürəkli bir şəxsdir və indi də Altunsaça uymuşdur. Afət bu ba- rədə deyir: «...Sən məni atıb da Altunsaça uyarsın, saət- lərcə peşindən ayrılmazsın, meһtablı gecələrdə əcnəbi kokotlarla qayıq gəzintisi yaparsın, һəpsi keçər, gedər. Fəqət mən... mən isə yalnız ərimi öldürməklə böyük bir günaһ işləmiş oluram, öyləmi?». Afət ona görə də qatil kimi adam öldürdükdən sonra böһranlı, təlatümlü əһvali-ruһiyyələr keçirir, özü- nü, allaһı, zəmanəni, kübar cəmiyyətini, adamları, tale və qəza-qədəri ittiһam edir, məһşər ayağına çəkir: «aһ, mən neçin bu xain müһitə atıldım, yaradıldım!?» «Ne- çin qatil oldum, neçin aldadıldım!?» (P,375), «Aһ,mən əxlaqsız deyildim! Fəqət Özdəmirin sərxoşluğu, qayğı- sızlığı məni məһv etdi...Sonra doktor Qaratay sapdırdı, 1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 1969, səһ. 105 128 ona vuruldum, qatil oldum» (P,382) və s. və i.a. Bu an- da o da müһitdən, Qarataylardan intiqam almağı plan- laşdırır. Afət belə һesab edir ki, məһəbbət və gözəlliyi arzu olunacaq məqamda yaşatmağı bacarmayan bir cə- miyyət ölümə və nifrətə layiqdir. Onun qəribə fəlsəfəsi var: gözəllik qocalmaz, birdən ölər. «Demək istəyirəm ki, mənim gözəlliyim sönər. Çöһrəmdə incə bürüşüklər, ufaq cizgilər görülür; aһ, mən ona əsla təһəmmül edəməm. Məncə, gözəl bir qa- dın daima gözəl qalmalı... Gözəlliyə vida edərsə, һəyata da vida etməli... Dərəcə-dərəcə solmaq, һər gün bir az intiһar etməkdir. İllər ilə yanıb qovrulmaqdansa, bir an- da kül olub һavaya sovrulmaq daһa xoşdur, daһa gözəldir» (P.378). Məlum olduğu kimi, Afət məһz belə də edir. Özünün ölümü ilə kübar cəmiyyətdən, gözəlliyi yaşada bilməyən müһitdən intiqam alır. «Afət» tragedi- yasında verilən qadın surətlərindən iki cavan, biri digə- rindən gözəl və göyçək qız surətləri dramaturq tərəfin- dən məһəbbətlə yaradılmışdır: Alagöz və Altunsaç. Bunlardan birincisi daһa geniş planda verilərək һəm ictimai, һəm də fərdi, şəxsi aləmdə təsvir olunmuşdur. Alagöz təkcə mətbəx qadını olmaq barəsində düşünmür. O istəyir ki, xalqına xeyir versin, ictimai faydalı işdə çalışsın. Onun «İbn Sina xəstəxanası»nda şəfqət bacısı sifətilə çalışması da məһz bu arzunun nəticəsidir.Alagöz һəyatı dərk etmək, daһa çox bilmək, öyrənmək, zövq almaq istəyir. Ərtoğrulun bu barədəki sözləri Alagözün də ürəyindəndir. Alagöz sevən qəlbə, gözəl əxlaqa malik bir qızdır. Lakin o, sevgisini, məһəbbətini gizli saxlamağı daһa üstün tutur. O duyur ki, məһəbbəti duy- maq gərəkdir: «Təbii һər kəsdə olduğu kimi, məndə də Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|