Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Alanında Kapasitesinin Güçlendirilmesi İçin Teknik Yardım Projesi

IX.4.İlgili Etki Hesaplama Yöntemleri

• 
  AKD potansiyeli belirleme,
  
• 
  Asit oluşturma potansiyeli modelleme,
  
• 
  Potansiyel kirleticilerin belirlenmesi,
  
• 
  Su bütçesi hesaplamaları,
  
• 
  Jeolojik ve hidrojeolojik değerlendirmeler,
  
• 
  Ekosistem değerlendirme raporu,
  
• 
  Hava kalitesi modelleme,
  
• 
  Akustik rapor (gürültü ve titreşim modelleme),
  
• 
  Patlatma tasarımı ve titreşim, havaşoku, taş savrulması hesaplamaları.
  

Ayrıca herhangi bir ürün, sistem ya da prosesin “beşikten mezara” çevresel etkilerini belirleyen Yaşam Döngü Değerlendirmesi madencilik faaliyetlerinin çevresel etkilerinin ve hammade kullanımının tespit edilmesinde de kullanılabilmektedir. Bu metodla analiz edilebilen etki kategorileri abiyotik kaynakların tüketimi, iklim değişikliği, küresel ısınma, stratosforik ozon tüketimi, asit oluşturma potansiyelleri, ötrofikasyon, fotokimyasal smog, karasal toksisite, su toksisitesi, insan sağlığı, arazi kullanımı ve su kullanımı olarak sıralanabilir.

IX.5.Kaynak talepleri

1. 
   Su tüketimi
   

Maden arama, çıkarma, yıkama (lavvar tesisleri) ve cevher zenginleştirme işlemleri su yoğunluklu proseslerdir.

2. 
   Hammadde Tüketimi
   

Elde edilen maden kaynakları bölgeye göre değişmekte ve madenin türüne göre farklı hammaddeler gerektirmektedir. Madencilik sektörü doğası gereği hammadde yoğun bir sektördür.

3. 
   Enerji Tüketimi
   

Madenlerin çıkarılması, taşınması, temizlenmesi, işlenmesi ve dağıtılması için enerji tüketildiği kadar atıkların yönetimi için de enerji tüketilmektedir. Altın gibi bazı maden çıkarma işlemleri enerji-yoğun ısıl işlemler (termal prosesler) gerektirmektedir.

X.MADEN KAPATMA VE İZLEME

X.1.Maden Kapatma

Madencilik faaliyetleri ekonomik, jeolojik, teknik vb. nedenlerle sona ermekte ve madenler öngörülen ya da öngörülmeyen nedenlerle proje süresi sonunda kapatılmaktadır. Maden kapatma madencilik faaliyetlerinin son aşamasıdır. Nedeni ne olursa olsun bir maden kapatılmak zorunda kalınmışsa maden kapatma prensipleri doğrultusunda kapatılmalıdır.

Uygun bir şekilde kapatılmayan, terkedilen maden işletmeleri; sağlık ve güvenlik tehlikelerine, arazinin bozulmasına, olumsuz çevresel etkilere (ör. asit kaya drenajı), rehabilitasyonun zorlaşmasına ve halkın negatif tepkisi gibi olumsuz koşullara yol açmaktadır.
Maden kapatma sırasında arazinin fiziksel ve kimyasal duraylılığı, arazi ıslahı ve kullanımı konularında belirlenen madencilik faaliyetleri öncesindeki arazi özelliklerine geri dönülmesi amaçlanmalıdır. Bunların dışında maden kapatmanın asıl amaçları toplumun sağlık ve güvenliğini korumak, çevresel zararları en aza indirmek, arazinin verimli kullanımına olanak vermek ve araziyi olabildiğince doğal veya uygun bir hale dönüştürmektir.
Maden kapatma disiplinlerarası bir bakış açısıyla, madencilik faaliyetleri başlamadan önce planlanması gereken ve mutlaka üretim faaliyetleri ile eş zamanlı olarak yürütülmesi ve gerekli durumlarda onaylı bir biçimde yenilenmesi ve sonrasında da izlenmesi gereken bir süreçtir.

X.2.İşletme Faaliyete Kapandıktan Sonra Olabilecek Etkiler ve Alınacak Önlemler

Kapatma aşaması, maden projesi ile eşgüdümlü olarak, jeoteknik etüt raporunu da içeren kapatma projesi ile projelendirilmelidir.

X.2.1.Toprak ve Jeoloji

Ünitelerin kaldırılmasıyla açığa çıkacak su ve toprak, erozyona maruz toprak yüzeyler,

Makine ve ekipmandan sızan veya kaza sonucu dökülen yağ ve kimyasalların neden olabileceği toprak kirliliği,

İşletme döneminde başlayan tasman riskinin devam etmesi.

Söküm ve yıkıntıların bertaraf süreçlerini takiben alanın restorasyonu sağlanmalıdır. Maden alanı, proje öncesindeki durum ve çevre arazi kullanımları ve peyzaj özellikleri ile uyumlu olacak şekilde terk edilmelidir.

X.2.2.Gürültü ve Titreşim

Proje bileşenlerinin sökümü sırasında kazı işlemlerinde kullanılan makinelerden gelen gürültü,

Söküm işlemleri ile ilgili araç trafiğinden kaynaklı gürültü,

Söküm için kullanılan makinelerden gelen gürültü,

Açık ocaklarda şev açılarını düşürmek için yapılan patlatma kaynaklı titreşim.

X.2.3.Hava Kirliliği

Toprak kaplı zeminlerin, rüzgâra ve/veya hizmetten çıkarma ile ilgili trafiğe maruz kalmasının bir sonucu olarak kaçak toz emisyonu,

Söküm işlemleri için kullanılan makinelerin neden olduğu kirleticilerin emisyonları,

Toz emisyonlarının yaratacağı geçici sürede su püskürtme uygulanmalıdır.

Projenin büyüklüğüne bağlı olarak trafik kaynaklı emisyonların önemi değerlendirilmeli; bu bağlamda gerekli görüldüğü takdirde kapatma işlemleri bir trafik yönetim planı dâhilinde uygulanmalıdır. Trafik yönetim planı; araç trafiğine ilişkin güzergâh, zamanlama, hız limitleri, sürücü eğitimi, araç bakım standartları ve yakıt ikmal prosedürleri gibi konuları içermelidir.

X.2.4.Atıklar

Ekonomik değeri olmayan yıkıntı atıkları, hafriyat toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında yıkıntı atıklarının sahadan uzaklaştırılması sağlanmalıdır.

Diğer atıklar “tehlikeli atık” nitelikleri olup olmadığına göre değerlendirilmeli ve ilgili mevzuat hükümleri uygulanmalıdır.
Maden Atıkları Yönetmeliği Madde 12’de belirtildiği gibi, “Maden atıklarının depolandığı tesislerde, atık depolama işlemi tamamen bittikten sonra depolama alanında üst örtü teşkil edilmeden önce, alan kurutularak susuzlaştırıldıktan sonra tampon tabaka olarak kazı toprağı veya asit üretme potansiyeli olmayan pasalar serilerek tesviye edilir. Kapatma işlemine başlamadan önce, atıkların veya yapının kayma ve çökme riskine karşı, depolanan atık kütlesinin yeterince oturduğu tespit edilir. Yağmur sularının drenajı için yağış/buharlaşma verileri dikkate alınarak kuşaklama kanalları inşa edilir. İnfiltrasyonun en aza indirgenmesi ve drenajın sağlanması amacıyla, uygun kalınlıkta ve geçirimsizlikte doğal veya jeosentetik malzemeler kullanılır. Tehlikeli ve tehlikesiz maden atıklarının depolandığı tesislerde, üst örtü sisteminde tampon tabakanın üzerinde geçirimsizliği sağlamak amacıyla kil gurubu mineraller ya da jeosentetik kil tabakası kullanılır. Bu durumda, tampon tabaka kalınlığı en az bir metre olmalıdır. Bu tabakaların üzerine yağmur sularını drene edecek uygun kalınlıkta ve özellikte doğal ya da jeosentetik drenaj malzemesi uygulanır. Üst örtü toprağı yöreye özgü bitki türlerinin yetiştirilmesini sağlayabilecek şekilde uygun kalınlıkta serilir ve bitkilendirme yapılır.”

X.2.5.Yüzey ve Yeraltı Suyuna Etkiler

Maden ömrünün tamamlanması üzerine kapatma aşamasında temas suyu kontrolü önemli olacaktır. Potansiyel kirletici yüzeylere sahip olan açık ocaklar, cevher stok alanları, (varsa) yığın liçi, pasa depolama alanları ve atık depolama tesisleri üzerine düşen yağmur suyunun kirlenmeden uzaklaştırılması esası bu aşamada da devam etmelidir. Madenin kapatılması aşamasında söz konusu potansiyel kirletici yüzeylere sahip birimlerin üzeri düşük geçirgenliğe sahip malzeme ile örtülerek temas suyu oluşumunun sınırlanması önemlidir.

Yüzeysel sular ve yeraltı sularında izleme faaliyetleri, başta AKD olmak üzere, buralardan kaynaklanacak olumsuz etkilerin giderilmesi, kapatma sonrasında da devam ettirilmelidir.

X.2.6.Görsel Etkiler ve Peyzaj Unsurları

Maden alanı ve ünitelerinin, yoğun olarak kullanılan bakı noktalarında neden olduğu görsel kirliliğin giderilmesi için toprak seddeler ve bitki perdesi gibi yöntemler kullanılabilmektedir.

Madenin işletmeye kapanması aşamasında, projenin başlangıcında hazırlanmış ve işletme sırasında oluşan koşullar doğrultusunda yenilenerek onaylanmış ve uygulanmaya başlanmış plan dahilinde doğaya yeniden kazandırma işlerine devam edilmelidir. Doğaya yeniden kazandırma faaliyeti sadece görsel unsurları değil aynı zamanda işletme sonrası olası olumsuz etkileri de dikkate almalıdır. Doğaya kazanım planı, proje ömrü boyunca uygulanmalı; halk sağlığına ve güvenliğine, çevresel etkilerin en aza indirilmesine, toprağın yeniden kullanılabilir bir hale getirilmesine ve alan kullanımı için gerekli durumlarda yeni fonksiyonlar getirmeye odaklanmalıdır.