aniqlangan bo‘lib, ammo spermiylarni hosil qilish, vegetativ yadroning otalik
gametofitini rivojlanishidagi vazifasi chang nayi ichida o‘sishini ta’minlashdan
iboratligi hanuzgacha to‘liq isbotlanmagan.
Ko‘pchilik tadqiqotchilar, guldagi chang nayini o‘sishida
vegetativ
yadroning ahamiyati katta ekanligini qayd etadi. Boshqa tadqiqotchilar aksincha,
bu jarayonda vegetativ yadroning ahamiyati yo‘qligi va u atavik belgi ekanligini
e’tirof etadi.
Vegetativ yadro bo‘linayotgan generativ yadroni yaqinida joylashganligidan
spermatogenezda sekretor-trofik vazifani bajaradi. Vegetativ yadro chang nayi
o‘sishi davomida funksional faol shuningdek, RNK
va oqsillarning sintezida
ishtirok
etadi.
Vegetativ va generativ yadrolarning hosil bo‘lganidan keyingi morfologik va
funksional jihatdan farqlari bo‘yicha mutaxassislar orasida turlicha nuqtai nazarlar
mavjud. Bunda asosiy fikr asimmetrik bo‘linish urchug‘ini joylanishi va ma’lum
darajada egilgan fragmoplastni hosil bo‘lishiga qaratilgan bo‘lib, bu jarayon
natijasida generativ va vegetativ hujayralar sitoplazmasi turlicha miqdorida
bo‘ladi.
Ayrim mutaxassislar vegetativ va generativ hujayralardagi tabaqalashuv
sitoplazmaning miqdori va ayniqsa,
uning sifatida, xususan, undagi RNK
miqdoriga bog‘liq deyishsa, boshqa bir guruh mutaxassislar bu hujayralarning
tabaqalashuvi generativ yadrodagi DNK miqdorining ortishi bilan bog‘liq, degan
fikrlarga kelishgan.
Va nihoyat, shunday nuqtai nazar ham borki, tabaqalashuvga
olib keladigan omil hujayralar orasidagi moddalarning almashinuvi yoki har bir
hujayraning yadrosi bilan sitoplazmasi orasidagi moddalarning almashinuvi shu
holatga olib kelgan deb hisoblashadi. Generativ hujayraning
vegetativ hujayraga
nisbatan rivojlanishi farq qilib, vegetativ hujayra tapetum hujayralarining hisobiga
oziqlansa,
generativ
hujayra
esa
vegetativ
hujayraning
sitoplazmasida
bo‘lganligidan, uning hisobiga oziqlanadi.
Yuqorida bayon qilingan nuqtai-nazarlarda yakdillik yo‘q, shu boisdan
hozirgacha ham vegetativ va generativ hujayralarning hosil bo‘lishi va
ixtisoslashishi bo‘yicha muhum fikr yaratilmagan.
Spermiylar generativ hujayraning chang donasida yoki chang nayida
bo‘linishi natijasida hosil bo‘ladi. Generativ hujayra chang donasi ichida mitoz
bo‘linsa me’yordagi axromatin bo‘linish urchug‘i va metafazaning ekvatorial
plastinkasi yuzaga keladi.
Generativ hujayra chang nayida bo‘linishining o‘ziga
xos xususiyatlari
mavjud. Generativ hujayraning bo‘linish xarakteri chang nayining diametriga va
xrom
o
somalarning uzun-qisqaligiga bog‘liq. Agar chang nayini ichki yuzasi keng
va xromosomalar qisqa bo‘lsa, generativ hujayraning bo‘linishida axromatin
urchuq va metafaza plastinkasi yuzaga keladi. Aksincha, axromatin urchuq va
metafaza plastinkasi hosil bo‘lishi kuzatilmaydi,
shuningdek xromosomalar
tartibsiz joylashadi.
Hosil bo‘lgan spermiylardagi yadrolar dastlab oval shakliga ega bo‘lib,
xromatin zich spirallashgan bo‘ladi, keyinchalik yadro cho‘zila boshlaydi,
xromatin biroz siyraklashib, yadrocha hosil bo‘ladi. Keyinchalik spermiylarning
rivojlanishida ularning shakli o‘zgarishi mumkin. Masalan, boshoqdoshlarga
mansub o‘simliklarda spermiyning bir tomoni ingichkalashib nisbatan o‘tkirlashsa,
ikkinchi uchi xolicha to‘mtoq qolishi aniqlangan . To‘mtoq
tomonga yadrocha
surilib o‘tadi, u keyinchalik yadrodan sitoplazmaga o‘tadi. Spermiylar yadrosidagi
xromatin bu davrga kelib o‘ta spirallashadi. Xromatindagi DNK oqsillar bilan
mustahkam bog‘langan holga o‘tadi. RNK bilan bog‘langan nukleoproteidlar ham
bo‘ladi.
Spermiylar rivojlanishining boshlang‘ich davrida yadrolarda yadrochalarni
bo‘lishi, spermiylar mitotik siklini tugallanishi va uni interfaza holatiga
o‘tayotganini anglatadi. Yadrochani spermiydan chiqishi,
yadro xromatinlarning
spirallashishi, spermiylar yadrolarining bajaradigan vazifasiga ko‘ra, interfaza
holatida ekanligini anglash mumkin.
Gulli o‘simliklarning turli sistematik guruhlariga mansub o‘simliklarning
turlarida spermiylar shakli va katta kichikligiga ko‘ra farq qiladi.
Dostları ilə paylaş: