shuningdek plastidlarning (leykoplastlar amiloplastlar) yaxshi rivojlangan
lamellari, diktiosomalar, mitoxondriylar, lizosomalar,
lipid globulalari ham
ko‘pligi bilan xarakterlanadi.
Generativ hujayraning sitoplazmasida ayrim organellalarni soni, yetarli
darajada shakllanmaganligi, plastidalar, zahira moddalar
ozligi bilan vegetativ
hujayradan farq qiladi. Generativ hujayraning po‘stidan kalloza yo‘qolib
ketganidan keyin plazmolemma qoladi holos. Plazmolemma yuzasida mikronaylar
joylashadi.
Vegetativ va generativ hujayralarning sitokimyosi.
Chang donasi
rivojlanib borish jarayonida bir qator sitokimyoviy o‘zgarishlarga uchraydi, bu
holat vegetativ va generativ hujayralarda bir xilda ro‘y bermaydi. Chang donasini
etilib, rivojlanib borish jarayonida uning yadrosidagi nuklein kislotalar va
oqsillarning miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlari o‘zgarib boradi va o‘zaro farq qiladi.
Generativ hujayraning yadrosida DNK sintezi ro‘y berib, chang donasini
etilish davriga kelganda uning miqdori ikki barobar ortadi.
DNK ikki bosqichda
sintezlanadi. Dastlabki bosqich generativ hujayra chang donasini markaziga
yo‘nalayotgan davrida amalga oshadi. Bu davrda generativ yadro yumaloqlashadi,
undagi xromatinlar o‘zaro zich joylashadi, yadrocha kichiklashadi. Sintezning
ikkinchi bosqichida generativ hujayraning yadrosi oval shaklidan cho‘ziq
ko‘rinishga keladi. Bu davrda yadrocha yo‘qoladi. Yadroning ko‘rinishi
urchuqsimon holga kelganda DNK sintezi to‘xtaydi.
Generativ hujayra yadrosidagi DNK sintezi uzoq davom etadi. Agar
interfazaning davom etishi 100% belgilanganda (S)- sintez davri turli o‘simliklarda
55-61% gacha; (G
2
) postsintetik sintez tugagandan keyingi davr 29-33% gacha;
(G
1
) presintetik qisqa davr hisoblanib 10-16% davom etadi. Vegetativ hujayraning
yadrosidagi DNK sintezi haqida tadqiqotchilar turlicha fikr bildiradilar. Bir guruh
olimlar yadroda DNK miqdorining ortib borishini kuzatmaganlar
boshqalari esa
DNK miqdorini 2Sgacha ortganligini kuzatgan.
Vegetativ hujayraning yadrosini hosil bo‘lishi bilanoq, undagi RNK miqdori
orta boshlaydi. Chang donasining shakllanish davrida RNKning jadal sintezi ro‘y
beradi. Shunisi diqqatga sazovorki, chang donasi etilishining turli davrlarida RNK
turlari hosil bo‘ladi. Chang donasining ikki hujayrali bosqichida, vegetativ
yadrodagi yadrocha aniq ko‘rina boshlaganda, ribosomal RNK sintezi jadal ro‘y
beradi, shuningdek xromatindagi RNK soni ham ortadi. Bu vaqtda RNKni
vegetativ yadrodan sitoplazmaga o‘tishi kuzatiladi.
Keyinchalik, vegetativ
yadroda, yadrocha o‘lchami kichrayishi bilan RNKning miqdori yadrochada va
yadroda kamayadi, aksincha sitoplazmada RNK miqdori 50% ga ortadi.
Generativ hujayra rivojlanishining dastlabki davrlarida yadrochada RNK
miqdori ko‘p bo‘ladi. Generativ hujayraning rivojlanish jarayonida yadrochada esa
RNK miqdori doimiy kamayib boradi. Generativ hujayra shakllanishi bilan uning
yadrosida RNK sintezi to‘xtaydi va yadrocha ko‘rinmay qoladi.
Vegetativ hujayrada RNK sintezi ro‘y berishi bilan
bir vaqtda oqsil sintezi
ham boshlanadi. Vegetativ hujayradagi oqsilning asosiy qismi generativ hamda
somatik hujayralardagi oqsildan kimyoviy jihatidan farq qiladi. Vegetativ
hujayrada asosan, nordon oqsillar sintezlanib, gistonli oqsillar sintezi kuzatilmaydi
va ularning miqdori 1Sga teng bo‘lib, o‘zgarmas bo‘ladi.
Vegetativ hujayraning yadrosidagi yadrochani erishi, xrom
o
somadagi
oqsillar miqdorini kamayishi, sitoplazmatik oqsillarning miqdori 72% gacha ortishi
kuzatilgan. Generativ hujayrada DNK sintezi bilan birga arginin va lizinga boy
gistonli oqsillar va boshqa turdagi oqsillar sintezlanadi. Hosil bo‘layotgan
deziksiribonukleoproteidlar RNK sintezini barqaror tarzda ro‘y berishini ta’minlay
olmaydi. Buning natijasida genomda faollik susayadi.
SHunday qilib, chang donasidagi vegetativ
va generativ hujayralarning
yadrolari va sitokimyosi o‘zaro farq qiladi. Generativ hujayraning yadrosida
xromatin ancha zichlashgan, DNK soni va asosiy oqsillar ikki marta ko‘p bo‘ladi.
Vegetativ hujayraning yadrosidagi xromatin esa diffuz holda tarqoq, RNK va
nordon oqsillar ko‘p sintezlanadi.
Dostları ilə paylaş: