Chiziqsiz programmalashtirish masalalarining iqtisodiy jarayonlarni talqin qilishdagi ahamiyati va roli

Fe’llardagi zamon tushunchasi nisbiy bo’lib, u nutq so’zlanib turgan paytga nisbatan qiyoslangan holda aniqlanadi. Shunga ko’ra, fe’llarda dastlab uch zamon, tushunchasi belgilanadi (o’tgan zamon, hozirgi zamon, kelasi zamon). Zamon ma’nosi esa fe’l tarkibida qo’llangan grammatik ko’rsatkichlar orqali reallashadi.

• Fe’llardagi zamon tushunchasi nisbiy bo’lib, u nutq so’zlanib turgan paytga nisbatan qiyoslangan holda aniqlanadi. Shunga ko’ra, fe’llarda dastlab uch zamon, tushunchasi belgilanadi (o’tgan zamon, hozirgi zamon, kelasi zamon). Zamon ma’nosi esa fe’l tarkibida qo’llangan grammatik ko’rsatkichlar orqali reallashadi.

Masalan:

• Masalan:
• 1. Ro’paramizda uncha katta bґlmagan qishloq ko’rinadi. (X.Tojiboev.).
• 2. Kech kuzda... Oltiariqdan Marg’ilonga ko’chganmiz (E.Vohidov.).
• 3. Hozirgi yoshlarning she’rlarida poeziyamizning eng ilg’or an’analari davom etmoqda (V.V.).
• 4. Vaqt uchqur qushday uchib o’tyapti (E.V.).
• 5. Yoshlar uchun ko’nglimda tugib yurgan ba’zi fikrlarni aytmoqchiman (E.V.).

Keltirilgan misollarning birinchi va ikkinchisida o’tgan zamon; uchinchi va to’rtinchisida hozirgi zamon; beshinchisida esa kelasi zamon fe’l formalari qo’llangan. Bu fe’llar tarkibidagi –di, -gan qo’shimchalari o’tgan zamon; –moqda, -yap qo’shimchalari hozirgi zamon; -moqchi affiksi esa kelasi zamon ko’rsatkichi sanaladi.

• Keltirilgan misollarning birinchi va ikkinchisida o’tgan zamon; uchinchi va to’rtinchisida hozirgi zamon; beshinchisida esa kelasi zamon fe’l formalari qo’llangan. Bu fe’llar tarkibidagi –di, -gan qo’shimchalari o’tgan zamon; –moqda, -yap qo’shimchalari hozirgi zamon; -moqchi affiksi esa kelasi zamon ko’rsatkichi sanaladi.

Bu misollardagi ajratib ko’rsatilgan (aniqlik yoki ijro mayliga) birlashadi.

• Bu misollardagi ajratib ko’rsatilgan (aniqlik yoki ijro mayliga) birlashadi.
• O’tgan zamon, ish-harakatning nutq so’zlanib turgan paytdan oldin bajarilgan (bo’lishli shaklda) yoki bajarilmagan (bo’lishsiz shaklda)ini ifodalaydi.
• O’tgan zamon fe’l formalari nutqda o’zaro xususiy modal ma’nolariga ko’ra farqlanadi. Bu esa ularni ichki ma’no turlariga ajratishni taqozo etadi. O’zbek tilshunosligida o’tgan zamon fe’llarining asosan, quyidagi turlari ajratiladi:
• 1) yaqin o’tgan zamon;
• 2) uzoq o’tgan zamon;
• 3) o’tgan zamon hikoya;
• 4) o’tgan zamon davom;
• 5) o’tgan zamon maqsad fe’llari.