Chizma 9 для Шарка indd

Mahalliy qirqim. 
Detallarning ba’zi bir joylarida teshik, chuqurcha va 
o‘yiqlar uchraydi. Ularning shaklini ko‘rsatishda 
mahalliy qirqimlardan 
foy-
dalaniladi. 9.2-chizmada gayka kalitining olti yoqli prizmatik teshigini ochib 
ko‘rsatish uchun mahalliy qirqim qo‘llanilgan. Mahalliy qirqim hosil qilish 
uchun teshikning simmetriya o‘qi bo‘yicha kesuvchi tekislik o‘tkaziladi. Te-
shikdan biroz o‘tgandan keyin detalning qirqilgan qismi fikran sindirib olinadi. 
Detal ko‘rinishida bu kesuvchi tekislik fikran o‘tkaziladi. Mahalliy qirqim che
-
garasi ingichka to‘lqinsimon chiziqda ko‘rsatiladi.
9.3-chizma.
9.2-chizma.

---

23
9.4-chizma.
9.5-chizma.
9.3-chizma, 
a 
da o‘qning bitta ko‘rinishi tasvirlangan bo‘lib, uning uchla-
ridagi teshik va chuqurchalarni ochib ko‘rsatishda mahalliy qirqim tatbiq etil-
gan. Mahalliy qirqim chegarasi detalning kontur chizig‘i bilan qo‘shilib qol-
masligi kerak. 9.3-chizma, 
b 
da to‘g‘ri va noto‘g‘ri bajarilgan mahalliy qirqim 
ko‘rsatilgan. Mahalliy qirqim o‘rniga kesimni tatbiq qilsa bo‘ladimi, degan sa-
vol tug‘ilishi mumkin. 9.3-chizma, 
a 
dagi detalning chap tomonidagi te shikni 
ochib ko‘rsatish uchun kesimni qo‘llasa bo‘ladi, biroq, bunda ortiqcha tasvir 
chizishga to‘g‘ri keladi. shu detalning o‘ng tomonidagi chuqurchani ochib 
ko‘rsatish uchun kesim qo‘llanilganda, chuqurchaning chuqurligini aniqlab 
bo‘lmaydi. shu boisdan kesimni tatbiq etish to‘g‘ri kelmaydi. Detaldagi teshik 
yoki chuqurchaning shakli mahalliy qirqimda aniqlanmaydigan bo‘lsa, kesimni 

---

24
qo‘llash mumkin. kesim va mahalliy qirqimlarni o‘z o‘rnida tatbiq qilish orqa-
li detalning ko‘rinishlari sonini kamaytirish imkoni tug‘iladi.
1. Qanday qirqim og‘ma (qiya) qirqim deyiladi?
2. og‘ma qirqimda kesuvchi tekislik qanday o‘tkaziladi?
3. Mahalliy qirqimning ahamiyati nimada?
4. Mahalliy qirqim qanday holatlarda qo‘llaniladi?
1. 9.4-chizma, 
A, B, C 
da
 
berilgan chizmalardan birini ish daftaringizga M 2:1 
da ko‘chirib chizing va unda og‘ma qirqimni qo‘llang.
2. 9.5-chizmadagi detallarning ko‘rinishidan bittasini M 2:1 da ko‘chirib chi-
zing. Unda mahalliy qirqimni bajaring va o‘lchamlarini qo‘ying.
9.3-chizmada qanday qirqimga misol keltirilgan?
A. og‘ma. B. kesim. C. Mahalliy. D. Qiya.