Çobanoğullari uc beyliĞİ DÖnemine ait gideros fetiHNÂmesi (683 / 1284): ÇEVİRİ ve değerlendirme
Yüklə 11,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
Sonuç Türkiye Selçuklularının parçalanmaya yüz tuttuğu XIII. yüzyıl sonlarında Kastamonu’da faaliyetlerine devam eden Çobanoğulları Uc Beyliği hudutlarının hemen kuzeybatı sahilinde bulunan ve 1284 yılı itibariyle Bizans’ın elinde olan Gideros kalesinin Türkler tarafından fethini anlatan fetihnâme, söz konusu beyliğin münşîsi Hasan el-Hôyî’nin kaleme aldığı Kavâ‘idü’r-Resâ’il mecmuası içinde bulunmuştur. Bu mecmuayı Tahran’da 2000 yılında neşreden S. Abbaszâde, farkında olmadan fetihnâmeyi de kamuoyunun istifadesine sunmuştur. Ancak o, bu fetihnâmenin Selçuklular ve Kastamonu bölgesi açısından ortada olan önemini vurgulamamış, bu konuda hemen hemen hiçbir yorumda bulunmazken, Gideros kalesinin de İstanbul yakınlarında bir yerde olduğunu zannetmiştir. Konu son derece özel ve dar bir sahayı ilgilendirdiği için şimdiye kadar bu fetihnâme, Peacock’un Cide ile ilgili bir makalesinde verdiği kısa bilgi haricinde pek fazla dikkat çekmemiştir. Dolayısıyla
Farsçadan Türkçeye çevirisi yapılmış ve yazıldığı dönemle ilgili açıklamalar da dâhil olmak üzere hakkında geniş bir değerlendirme yazısı kaleme alınmıştır. Bu çerçevede Gideros Fetihnâmesi’nin Selçuklu ve Bizans tarihi araştırmacıları, Karadeniz ve Kastamonu tarihi üzerine çalışanlar, Türk harp tarihi uzmanları, savaş stratejileri ve silahlar üzerine çalışma yapanlar, Anadolu kalelerini araştıranlar ve bu gibi konularla ilgilenenler bakımından öneminin büyük olduğunu özellikle belirtmeliyiz. Aşağıda bu çalışmadan elde edilen sonuçlar sıralanarak bu önemin altı bir kez daha çizilmiştir. Fetihnâmenin içeriği göstermiştir ki, 1284 yılı itibariyle Kastamonu’nun bugünkü il sınırları esas alındığında bölgenin Selçuklular tarafından fethi tamamlanmıştır. Fetihnâme, Gideros’un fetih tarihini 17 Eylül – 3 Ekim 1284 şeklinde göstermiştir. Dolayısıyla Kastamonu şehir merkezinin bile bu şekilde yıl, ay ve gün olarak kesin fetih tarihi tespit edilememişken, hatta Anadolu’daki pek çok büyük kentin Bizans’tan son fethediliş yılı bilinemezken, Gideros gibi bugün sadece turistik açıdan ismi zikredilen küçük bir beldenin Türkler tarafından fethinin tarihi kati olarak ortaya konulabilmiştir. Fetihnâme, bugün Kastamonu’ya bağlı Cide ilçesinin tarihine ışık tutan, şimdiye kadar ele geçmiş en önemli belge hüviyetini taşımaktadır. Bu belge, Cide ile ilgili tanıtım yazılarında yörenin Türkler tarafından fethi anlatılırken daha çok Candaroğulları zamanında Türk yönetimine geçtiği şeklindeki iddiaların yersiz olduğunu da ispatlamaktadır. Dolayısıyla Cide halkı ve yöneticileri bunun kıymetini bilmeli ve fetihnâmenin orijinal metni ile Türkçe çevirisini, yörede uygun bir mekânda sergilemelidirler. İlaveten Gideros koyunda bulunan tarihî caminin de fethin bir hatırası olarak C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
120 tamirlerle bugüne kadar ulaştığı göz ardı edilmemelidir. Ayrıca tanıtım yazılarındaki yanlış bilgiler (Gideros isminin Cenevizlilerden kalma olduğu, kalenin bir süre Ceneviz idaresi altında bulunduğu vs.) de düzeltilmelidir. Bilindiği üzere, Fatih Sultan Mehmed zamanında Karadeniz’in bir Türk gölü haline getirilme süreci başarıyla tamamlanmıştır. İşte iki asır öncesinde Gideros’un fethi bu süreç içinde önemli aşamalardan birini teşkil etmiştir. Çünkü Gideros kalesi Trabzon, Samsun, Sinop, Amasra ve Ereğli’den sonra Anadolu’nun Karadeniz kıyılarındaki en stratejik ve sağlam kalelerinden biriydi. Dolayısıyla bu zincirleme kalelerden Sinop hariç diğerleri Hristiyanların elinde idi. Gideros’un düşürülmesi, Bizans, Trabzon ve Ceneviz gibi rakip güçlerin Karadeniz kıyıları boyunca oluşturdukları paralel savunma hattına ciddi manada zarar vermiştir. Bu fetihnâme sayesinde biz, Çobanoğulları ve Türkiye Selçukluları tarihi hakkında birtakım yeni bilgiler elde etmiş bulunuyoruz. Özellikle Çobanoğlu Yavlak Arslan’ın hayatını ve başarılarını anlatma açısından bu fetihnâme ilginç bilgiler vermektedir. İkiz kale olarak tarif edilen, Anadolu’da örneklerine pek rastlanılmayan, deniz kenarında birbirine yakın ve muhkem bir mevkide inşa edildiği anlaşılan Bizans kalelerinin kısa sürede fethi, Yavlak Arslan’ın komutanlık becerisini, kale kuşatma tecrübesini, dönemin savaş teknolojisini layıkıyla kullandığını ve Çobanoğulları Beyliği’nin de zamanına göre yüksek askerî potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu hükümdarın Karadeniz ticaret noktalarına ulaşma politikası, bu fetihnâme ile daha kolay izah edilebilmektedir. Yine burada görüyoruz ki Yavlak Arslan, Türkiye Selçuklu sultanı II. Mesud’un tahta yeni çıktığı ve rakipleri yüzünden tutunmakta bir hayli sıkıntı çektiği günlerde bile ona tam bir sadakatle hizmet etmiş ve bu fethi gerçekleştirerek sultanın yüzünü ağartmıştır. Özellikle onun bu fethi, 1284 tarihi gibi Türkiye Selçuklularının zevalde olduğu bir dönemde gerçekleştirmesi ve bunu kayıt altına aldırması, XIII. yüzyıl Selçuklu askerî ve siyasi tarihi bakımından da önem arz etmektedir. Konya’daki Selçuklu merkezî yönetiminin güç kaybetmesinden yararlanmak suretiyle başıboş hareket eden ve Bizans üzerine kaotik akınlar düzenleyen Türkmen kabilelerinden ve beylerinden farklı olarak Yavlak Arslan, yürüttüğü fetihleri Selçuklu sultanının bilgisi ve onayı dâhilinde gerçekleştirmekteydi. Gideros Fetihnâmesi ile Yavlak Arslan hakkında bilgi veren Saltuknâme karşılaştırıldığında, iki kaynağın birbirini desteklediğine tanık olmaktayız. Bu noktada Saltuknâme, Yavlak Arslan’ı Emir Muzaffereddin ismiyle anmakta ve ondan Kastamonu’nun kuzeyinde, Küre dağlarından sahillere kadarki yerlerin fatihi olarak bahsetmektedir. Ayrıca biz bu fetihnâme ışığında Selçuklu – Bizans ilişkilerinin karanlık dönemi olan 1280’li yıllar üzerine tespitler yapabiliyoruz. Yine aynı yıllarda
Yüklə 11,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|