Çobanoğullari uc beyliĞİ DÖnemine ait gideros fetiHNÂmesi (683 / 1284): ÇEVİRİ ve değerlendirme
Yüklə 11,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
Hôyî olduğu tespit edilmiştir. Hasan, ilk eğitimini Hoy’da almış, daha sonra ise (en geç 1253 yılında) ailesi ile birlikte Anadolu’ya, Konya’ya yerleşmiştir. Dönemin aydınlarından biri olan babasının sayesinde iyi bir eğitim görmüş bulunan Hasan el-Hôyî, Konya’daki ikametinin ve eğitim hayatının ardından bir süre Sivas’ta çalışmış, daha sonra ise muhtemelen Yavlak Arslan’ın Tebriz dönüşünde ona katılarak Kastamonu’ya yerleşmiş (1284) ve Çobanoğulları sarayında münşî olarak görev yapmaya başlamıştır. Moğol istilasının zor dönemlerinde Yavlak Arslan’ın ilim ve irfan ehlini desteklediği ve onları Kastamonu’da kendi himayesi altına aldığı göz önünde tutulursa, Hasan el-Hôyî’nin yaşamak ve çalışmak için Kastamonu’yu tercih etmesi çok iyi anlaşılır. 6
el-Hôyî’nin Kastamonu ile olan bağlantıları konusunda Z. V. Togan dikkat çekici tespitlerde bulunmuştur: “Arapça ve Farsçanın fasih dîvân dilini ve her ikisinin edebiyatını mükemmel bilen bu müellif, Selçuklular ve İlhanlılar devrinde Anadolu’da inkişaf etmiş olan İslâm medeniyetini Kastamonu’da lâyıkiyle temsil etmiştir”. 7
Hayat hikâyesine bakılırsa, onun Yavlak Arslan’ın oğlu Nasreddin Mahmud Bey zamanında da bir süre Kastamonu’da ikamet ettiği varsayılabilir. Bir iddiaya göre el-Hôyî, 709 / 1309 yılında hâlen hayatta idi. 8
Bu ilim adamının Kastamonu’da iken vefat etme ihtimali elbette vardır. Ona ait bir kabir veya türbenin izlerini öncelikle Kastamonu’da aramak icap eder.
el-Hôyî, bazı kaynaklarda Muzafferî nisbesiyle anılmıştır ki bu nisbenin, yukarıda zikri geçen Muzaffereddin Yavlak Arslan’ın isminden alındığı bellidir. Buna ilaveten el-Hôyî, şiirlerinde Hüsâm mahlasını kullanmıştır. el-Hôyî tarafından telif edilmiş eserlerden yazılış tarihleri belli olanların 1285 ilâ 1291 yılları arasına tekabül ettiği görülüyor. Bazı araştırmacılar, el-Hôyî’nin yedi eser kaleme aldığını öne sürmekte ve bu eserleri şöyle sıralamaktadırlar: 1. Nüzhetü’l-Küttâb ve Tuhfetü’l-Ahbâb; 2. Kavâ‘idü’r-Resâ’il ve Ferâ’idü’l-Fezâ’il; 3. Gunyetü’l-Kâtib ve Münyetü’t- Tâlib; 4. Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücûmu’l-Fezâ’il; 5. Nasîbü’l-Fityân ve Nesîbü’t-Tibyân; 6. Tuhfe-i Hüsâm; 7. Mültemisât. 9 Müellifin bu yedi 6 el-Hôyî’nin hayatı hakkında bkz.: T. Yazıcı, “Hûî, Hasan b. Abdülmü’min”, TDV. İA, C.18, (1998), s.311-312; C. Yakupoğlu ve N. Musalı, "Beylikler Döneminde Kastamonu'da Çalışmış İki Azerbaycanlı Bilgin: Hasan el-Hôyî ve Fethullah eş-Şîrvânî", I. Milletlerarası Türkiye – Azerbaycan Sempozyumu Bildirileri, Kastamonu Üniv. Yay., 2016, s.681-692. 7 Z. V. Togan, Umumî Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981, s.325. 8 A. R. Z. Karagözlü, “Mecmû‘a-i Âsâr-ı Hüsâmeddîn-i Hôyî”, Kitâb-ı Mâh: Edebiyyât ve Felsefe, No. 46-47, Tahran 1380, s.42. 9 Ş. Hasanzâde, “Derbâr-ı Edebî-yi Âl-i Cûpân (Selcûkî) ve Hüsâmeddîn-i Hôyî: Mebde’-i Mültemisât-ı Şiirî”, Bahâristân-ı Suhan, IX/22, Tâbistân-ı 1392, s.51. C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
84 eserden oluşan külliyatı, Suğra Abbaszâde tarafından 2000 yılında Tahran’da neşredilmiştir. 10 el-Hôyî’ye ait olduğu belirtilen belli başlı eserler aşağıda sırasıyla tanıtılmıştır. İsmi yukarıda zikredilen eserlerden ilk dördü genelde Farsça olup, inşâ risalesidirler. 11 el-Hôyî’nin Nasîbü’l-Fityân isimli eseri Arapça – Farsça, Tuhfe-i Hüsâm başlıklı eseri ise Farsça – Türkçe manzum sözlüklerdir. İsmini andığımız son eser, Bakü’de ve Tahran’da yayınlanmıştır. 12
şiirlerinden oluşturmuş olduğu manzum bir mecmuadır. 13
Bunların yanı sıra ismi geçen müellifin zamanımıza ulaşmamış olan Farsça bir şiir divanının 14 ve X. yüzyılın sonlarında Taberistan hükümdarı Şervîn’in oğlu Merzübân’ın yazmış olduğu bir ahlak kitabını yorumladığı Merzübânnâme Şerhi adlı eserinin daha olduğu bilinmektedir. 15 Sözünü ettiğimiz yazara ait olan Farsça Aruz Risalesi’nin nüshaları günümüze ulaşmışsa da, daha yayınlanmamıştır. 16 el-Hôyî’nin Kenzü’l-Letâif isimli diğer bir inşâ risalesinin de bulunduğu iddia edilmişse de, 17 adı geçen eserin zamanımıza ulaşmış olan nüshalarında yazarının ismi Ahmed b. Ali b. Ahmed olarak zikredilmektedir. 18
10 Hüsâmeddîn Hasan b. Abdülmü’min Hôyî, Mecmû‘a-i Âsâr (mukaddime, tashîh ve tahkîk: S. Abbaszâde), Mîrâs-ı Mektûb, Tahran 1379; Bu kitap hakkında eleştirel bir tanıtım yazısı için bkz.: Karagözlü, “Mecmû‘a-i Âsâr-ı Hüsâmeddîn-i Hôyî”, s.42-43. 11 el-Hôyî’nin inşâ risaleleri konusunda ayrıntılı bilgi için bkz.: O. Turan: Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, TTK, Ankara 1988, s.172-184; el-Hôyî, Gunyetu’l-Kâtib ve Munyetu’t-Tâlib; Rusûmu’r-Resâ’il ve Nucûmu’l-Fazâ’il, Haz. A. S. Erzi, TTK, Ankara 1963; Z. A. Şerbînî: “Gunyetü’l-Kâtib ve Münyetü’t-Tâlib” ve “Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücûmu’l-Fezâ’il” li’l-Hasan b. Abdülmü’min el-Hôyî: derâse ve tercüme, Külliyyetü’d-Derâsâtü’l-İnsâniyye, No. 19 (2001), s.385-480; el-Hôyî: “Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücûmu’l-Fezâ’il”, be kûşiş-i M. Grignaschi, Ferheng-i Îrân-zemîn, No. 28, Zimistân-ı 1368, s.104-135; M. Grignaschi: “L'administration des Saljuqiyan-i Rum d'apres les Rosum al-Rasail de Hasan-i Khoi”, Ferheng-i Îrân-zemîn, No. 28, Zimistân-ı 1368, s.338-351. 12 Hôyî, Tuhfe-i Hüsâm, Haz. T. Elesgerova ve C. Sadıgova, Elm Neşriyatı, Bakü 1996; Hôyî, Tuhfe-i Hüsâm, Mukaddime, tahşiyye ve bâznevîsî: H. M. Sadîk ve P. Z. Şahmeresî, İntişârât-ı Tekdireht, Tahran 1389. Bazı araştırmalarda Tuhfe-i Hüsâm, Hüsâm b. Hasan el- Konevî’ye atfedilmektedir. Bkz.: Y. Öz, “Tuhfe-i Vehbî Şerhleri”, İlmî Araştırmalar, Sayı: 5, İstanbul 1997, s.219; P. Ölker, “Klâsik Edebiyatımızda Manzum Lügat Geleneği ve Mahmudiyye”, Turkish Studies, Vol. 4/4, Summer 2009, s.875. 13 Hasanzâde, “Derbâr-ı Edebî-yi Âl-i Cûpân…”, s.47-64. 14 Bkz.: Yazıcı, “Hûî, Hasan b. Abdülmü’min”, s.312. 15 C. Beşerî, “Kitâb ve Kitâb-pejûhî (pâberg-i 6)”, Âyine-i Pejûheş, XXI/124 (1389), s.53-55. 16 Beşerî, “Kitâb ve Kitâb-pejûhî”, s.55. 17 Kâtib Çelebi, Keşfüz-Zunûn, Çev. R. Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2015, C. III, s.1210. 18 Balıkesir İl Halk Ktp., Nr. 641, v.6a; ayrıca risalenin Tahran nüshası da Ahmed b. Ali b. Ahmed adlı müellifin adına kayıtlıdır: Tahran Melik Milli Ktp., Nr. 1196/4; http://www.malekdlib.org/UI/Search/BasicSearch.aspx?PageNo=1 (14.11.2017) Yüklə 11,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|