Çobanoğullari uc beyliĞİ DÖnemine ait gideros fetiHNÂmesi (683 / 1284): ÇEVİRİ ve değerlendirme
Yüklə 11,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
Nizâmeddin Ahmed Erzincanî’ye yeni bir fetihnâme yazdırılmış ve büyük küçük bütün ülkelere gönderilmiştir. Tuğraîlik vazifesi de bu zata verilmiştir. Yine Nizâmeddin Ahmed Erzincanî, I. Alâaddin Keykubâd’ın zaferlerini konu alan Fetihnâme isimli bir kitap yazarak sultanın beğenisini kazanmıştır. 25 Melikü’l-Ümerâ Kemâleddin Kamyar’ın Gürcü prensesi Rosudan’ı mağlup ederek Selçuklu tâbiiyetine sokması üzerine, I. Alâaddin Keykubâd etraf memleketlere fetihnâmeler göndermiştir. 26
müjde üzerine memleketlere fetihnâmeler yollamıştır. Yine aynı sultan, Babaî isyanı bastırılınca “kötü niyetlilerin yenildiğine dair” memleketin bütün nahiyelerine, dünya meliklerine ve komutanlarına gönderilmek üzere fetihnâmeler yazdırmıştır. Sâhib-i Dîvân Şemseddin Muhammed b. Muhammed Cüveynî’nin kaleme aldığı ve Lagzilerin (Lezgi) yenilgisini anlatan Elburz Fetihnâmesi’ni İbn Bibi, eserine tam metin olarak koymuştur. 27
Karamanoğlu Türkmenlerinin reisleri Zeyne’l-Hac ve Bunsuz, Konya’da idam edilip isyan ateşi söndürülünce, bu olayla ilgili hazırlanmış fetihnâme, haberciler vasıtasıyla çevre vilâyetlere gönderilmiştir. Bu fetihnâmenin giriş (dibâce) kısmını Aksarayî, eserine almıştır. Aynı yıllarda Cimri’nin öldürülmesi üzerine de etrafa fetihnâmeler yazılmıştır. Bu dönemde Hatiroğlu Şerefeddin de, Selçuklulara karşı giriştiği mücadelede asılsız bir zafer haberi üzerine beldelere ve vilayetlere fetihnâmeler göndermişti.
Aksarayî, bu fetihnâmenin de bir kopyasını yine eserine derç etmiştir. 28
Bu bağlamda ele aldığımız Gideros Fetihnâmesi, XIII. yüzyılda Anadolu’da kaleme alınmış olan son fetihnâmelerden biridir. Söz konusu fetihnâme, Hasan el-Hôyî’nin Kavâ‘idü’r-Resâ’il ve Ferâ’idü’l-Fezâ’il isimli risalesi içinde yer almaktadır. Bu risale, numûnelik orta hacimli bir inşâ kitabıdır. Eserin, ikisi İstanbul’da, birisi ise Tahran’da olmak üzere üç yazma nüshası günümüze ulaşmıştır. Araştırmamız kapsamında mevcut nüshalar tarafımızca temin edilerek incelenmiştir. Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Kitaplığı’nda bulunan nüsha, adı geçen risalenin en eski ve aynı zamanda en eksik nüshası olup 709 senesi Safer ayı başları / 1309 yılı Temmuz ayının ortalarında istinsah edilmiştir. 29 Yine Süleymaniye 25 İbn Bibi, el-Evâmiru’l-Alâiyye, C. I, s.415-418; C. II, s.6; Krş.: İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, TTK, Ankara 1988, s.71,90,97. 26 İbn Bibi, el-Evâmiru’l-Alâiyye, C. I, s.424. 27 İbn Bibi, el-Evâmiru’l-Alâiyye, C. II, s. 48,53,220-232. 28 Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, s.54,80-82,103. 29 İstanbul Süleymaniye Ktp., Fatih, Nr. 5406, v.59a-71b. C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
88 Kütüphanesi’nde Esad Efendi Kitaplığı’nda muhafaza edilen ikinci nüsha birinciye göre daha hacimli olup, istinsah tarihi 896 senesinin Safer ayının sonuna / 1491 yılının Ocak ayına tekabül etmektedir. 30 Üçüncü nüsha ise Tahran’daki Melik Milli Kütüphanesi’ne mahsus olup, içerik açısından daha mükemmel bir nüshadır ve Hicrî IX. / Miladi XV. yüzyılda istinsah edilmiştir. 31 Kavâ‘idü’r-Resâ’il, bu son nüsha esas alınarak, S. Abbaszâde tarafından el-Hôyî külliyatı içinde yayınlanmıştır. 32
Kavâ‘idü’r-Resâ’il; mukaddime, dört kısım (bölüm) ve hatimeden oluşmaktadır. Hatimesinden belli olduğu üzere eser, 684 yılının Receb ayının başında (2 Eylül 1285) tamamlanmıştır. 33 Risalenin mukaddimesinde yer alan bilgilere göre müellif, 684 yılının Muharrem ayı boyunca / 9 Mart - 7 Nisan 1285 tarihleri arasında telif ettiği Nüzhetü’l-Küttâb adlı Farsça inşâ kitabının okuyucusuyla buluşması üzerinden birkaç ay geçtikten sonra dostlarının ricasıyla kâtiplerin istifadesine sunmak üzere Kavâ‘idü’r- Resâ’il’i hazırladığını dile getirmiştir. Bir önceki eserini “Büyük Hudâvendigâr hazretleri, cihan melikü’l-ümerâlarının meliki” diye tanımladığı, uzun ömürlü ve muzaffer olması için duada bulunduğu Yavlak Arslan’a hizmet amacıyla yazdığına işaret eden yazar, bu risalesini de onun oğluna (Emir Mahmud b. Sipehdâr-ı Diyâr-ı Uc Ebû’l-Hars Yavlak Arslan b. es-Sa‘îd eş-Şehîd Alp Yürek b. Emir Çoban) ithaf etmiştir. 34 Yazıldığı tarihe bakılırsa, bu risale kaleme alındığında Yavlak Arslan hayatta idi ve oğlu Emir Mahmud, şehzade olarak faaliyet yürütmekte idi. Risalenin ilk bölümü hitaplar, unvanlar ve yazışmalarda kullanılan klişe ifadelere ayrılmıştır. 35 İkinci bölüm mektuplara alınması tavsiye olunan çeşitli beyitleri ve hikmetli sözleri içermektedir. 36 Üçüncü bölümde farklı konularda mektup örneklerine yer verilmiştir. 37 Dördüncü ve son bölümde ise resmî belge numuneleri sunulmuştur. 38 Gideros Fetihnâmesi bu son bölümün başlangıcında yer almaktadır.
30 İstanbul Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, Nr.3369, v.32b-96b. 31 Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.105-221. 32 Hôyî, Mecmû‘a-yı Âsâr, s.225-294. 33 Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.220; Hôyî: Mecmû‘a-yı Âsâr, s.293. 34 İstanbul Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, Nr.3369, v.33a. 35 İstanbul Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, Nr.3369, v.34a-44a; Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.108-135; Hôyî, Mecmû‘a-yı Âsâr, s.227-248. 36 İstanbul Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, Nr.3369, v.44a-51b; Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.135-156; Hôyî, Mecmû‘a-yı Âsâr, s.248-261. 37 İstanbul Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, Nr.3369, v.52a-68b; Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.156-199; Hôyî, Mecmû‘a-yı Âsâr, s.262-282. 38 İstanbul Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, Nr.3369, v.70a-96b; Tahran Melik Milli Ktp., Nr.1196, s.199-220; Hôyî, Mecmû‘a-yı Âsâr, s.282-294. Yüklə 11,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|