Til orqa (uvulyar) undoshlari
til orqasida paydo bo‘lish belgisiga ko‘ra bir
paradigmani tashkil etadi. Demak, bu belgi ushbu paradigma a‘zolari uchun
birlashtiruvchi (integral) belgi vazifasini bajaradi. Shuning uchun u har bir paradigma
a’zosida takrorlanadi. Chunonchi k, g, ng, q, g’, x undoshlari ana shu belgiga ko‘ra
birlashadilar.
Tovush balandligi
– tovush intensivligining o‘zgarishiga olib keluvchi
artikulyatsion harakatlar kuchining o‘zgarishi.
Tovush bosimi
odam quloqidagi pardaga tovush toʻlqinining ta'sir kuchi.
Transliteratsiya -
biror yozuv harflarini boshqa bir yozuv harflari bilan
almashtirib ifodalash usuli.
Troplar
(yun. tropos “ko‘chim”) – q. ko‘chimlar.
Umlaut
– o‘zak unlilarining affiks unlilari xarakteriga moslashishi. Masalan,
namangan shevasida
toshi-teshi
.
Umumiy fonetika -
turli tipdagi tillarning nutq tovushlarining xilma-xilligini
o’rganuvchi bo‘lim.
Unli fonemalar
hozirgi o’zbek tilida ikki belgi asosida tasniflanishi maqsadga
muvofiq:
1) og‘izning ochilish darajasiga ko‘ra: keng, o‘rta keng (o‘rta tor), tor;
2) labning ishtirokiga ko‘ra: lablangan, lablanmagan.
Unlilar reduktsiyasi.
Bir bo‘g‘inli leksemalarda hamda ikki bo‘g‘inli
leksemalarning birinchi bo‘g‘inidagi sonor undoshlar oldida kelgan tor unli sonor
undosh ta’sirida reduktsiyaga uchraydi. Masalan, b(i)lan, b(i)roq, s(i)ra, b(i)r kabi.
Uvulyar belgi
– til orqa undoshlar.
Velyar –
qalinlik belgisi bo‘lib, bu belgi tilning orqa qismining yumshoq
tanglay (velum)ga ko‘tarilishi natijasida vujudga keladi, ya’ni undosh fonemalarning
har biri orqa qator unlilar bilan kelganda qalin talaffuz qilingan.
Cho‘ziq - qisqalik belgisi
– miqdoriy belgi bo‘lib, bu belgiga ko‘ra unlilar
cho‘ziq unlilar va qisqa unlilarga bo‘linadi.
|
