D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
135 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ edilmesinden sonra gelişti. Yavaş yavaş oluşmaya başlayan ilmî şöhretinin yanına kadılık gibi resmî bir kimlik eklenince, halk ve zenginler üzerindeki etkisi artmaya başladı. 1905’te düzenlenen Ufa Kurultayı’na müftülüğün ıslah edilmesiyle ilgili geniş bir rapor hazırladı. Aynı kurultaya ayrı bir rapor sunan Yusuf Akçura ve Rızaeddin Fahreddin’in raporları birleştirilerek müftü tarafından dönemin başbakanına gönderildi. Müftülükte yaklaşık 15 yıl çalıştıktan sonra 1906 yılında istifa ederek gazetecilik yapmak üzere Orenburg şehrine taşındı. 1908’e kadar yeğeni Fatih Kerimi’nin başmuharrirliğinde çıkmakta olan Vakit isimli gazetede çalıştı. Gazetede daha ziyade eğitim ve tarih ağırlıklı makaleler yazdı. Vakit gazetesinin de sahibi olan Remiyev Ailesi 13 Aralık 1907 tarihinde Şura isimli bir dergi çıkarmak için Orenburg Valiliği’nden resmî izin aldı. Rızaeddin Fahreddin’in yönetimindeki derginin ilk sayısı 10 Ocak 1908 tarihinde çıktı. 1917 İhtilaline kadar Rusya Türklerinin çıkardığı en ciddi dergilerden biri olan Şura, daha ziyade bir fikir ve kültür dergisi olarak yayın hayatını sürdürdü. Rızaeddin Fahreddin dergide “Dil Yarışı”, “Türklerin ortak bir dile ihtiyacı var mı?” ve “Milliyet meselesi” gibi çeşitli tartışma konuları hazırlayarak, medeni ölçüler içerisinde aydınların kültür meselleri üzerinde fikir teatisi yapmalarını sağladı. Şura’da Türk mü, Tatar mı mevzusunu tartışmaya açarak bir fikir birliği sağlamaya çalıştıysa da kendisinin “Tatar” ismine olan sert tutumu nedeniyle, mesele daha da alevlendi. 1917 İhtilâline kadar bu konuda Tatarcılar ve Türkçüler bir anlaşmaya varamadılar. Tartışma dönemin diğer gazete ve dergilerine de taşındı. Daha sonraları Türkçü olan Abdullah Battal Taymas 1913 yılında yazdığı bir makalesinde, Rızaeddin Fahreddin ve İsmail Gaspıralı’ya sert tenkitler yöneltiyordu. İsmail Gaspıralı için, “Altın Orda Tatarlarının tohumundan olan Kırım Tatarı İsmail Bey Gaspıralı, biz Tatar değil belki Türk’üz diyip bağırıyor, Tercüman’da sürekli Tatar adı aleyhinde yazılar yazıyor.” diyerek Rızaeddin Fahreddin’in de İsmail Gaspıralı’dan etkilendiğini iddia ediyordu. Oysa Rızaeddin Fahreddin, İsmail Gaspıralı’dan daha önce Türk ismini savunuyordu. Belki de Abdullah Battal’ın iddiasının aksine İsmail Gaspıralı bu konuda Rızaeddin Fahreddin’den etkilenmişti. Rızaeddin Fahreddin Şura ve Vakit gazetesinde yayınlanan makalelerinde, dilin millet olmanın şartları arasında önemli unsurlardan birisi olduğunu, dili korumak için ilkokulların yaygınlaştırılmasını ve edebiyatın terakki ettirilmesi gerektiğini vurguluyor. Bunun için yazarların dilin kaidelerini tertip etmelerini, kelimeleri toplayıp sözlük hazırlamalarını, herkesin anlayacağı ve zevkle okuyacağı şekilde kitaplar yazmalarını, risâleler, gazeteler ve dergiler neşretmelerini istiyor. Öğretmenlerin ise, ilkokullarda düzenli eğitim vermelerini, yarının büyükleri olan çocuklara güzel şekilde okuma ve yazma öğretmelerini, böylece bu iki grubun sayesinde dilin korunacağını ve asla kaybolmayacağını belirtiyor. Rusya’da yaşayan Türklerin, dünyadan kaybolmuş kavimlerin dilleri hakkında Batılıların gramer ve sözlük gibi eserler hazırlamalarından ibret almasını istiyor. Şöyle devam ediyor: “Çünkü Samara, Ufa, Perm, Orenburg, Tobol (Tobolsk) ve Akmola vilayetlerinin yüzde doksanı Müslüman Türk kabilesi olarak yaşadıkları vakitte dil saklamak kolay 136 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z idi. Lakin o vakitler geçti. Şimdi mezkur vilayetlerde Türkler takriben üçüncü sırayı almaktadırlar. Çok vakit geçmeden, dilleri yeni açılmakta olan çocuklar kendi analarından ‘jeleznaya doroga’nın 2 Rusçası nasıl? diye sormaya başlarlar.” Rızaedddin Fahreddin’e göre umûmî dil, dağınık halde yaşayan milletler arasında münasebet ve kardeşlik meydana getirmenin tek yolu idi. Bunun için İsmail Gaspıralı’nın bütün Türk halkları için ortak bir Türki dil meydana getirilmesi düşüncesini gerekli görüyor ve onun bu fikrini destekliyordu. Rızaeddin Fahreddin’in edebiyatta izlediği yol Türklük ve Türk muhibbi olmaktan ibaret idi. Türklüğün parçalanması, Türk dünyasının her tarafındaki mahalli lehçeleri bir tahrîr (yazma, yazı) lisanı haline getirmek için çalışanlara sert tenkitler yazmıştır: “İdealsiz, mesleksiz ömür sürmek, ne kadar manasız ve hasılasız bir iş olsa, idealsiz edebiyat da bu derece semeresizdir. Edebiyatta bir gaye olması mutlaka lazım. ‘Yeni edebiyat-ı cedide’cilerin meslekleri bize açık malum olmadığı gibi gaye-i emelleri de malum değil. Bunun için onların fayda ve zararlarına hüküm vermeye iktidarımız yok. Ama Türklüğü gaye-i emel etmek, edebiyat dünyasında en esaslı bir meslektir. Türklerin hepsi İslamla müşerref olduklarından ‘Türklüğü’ gaye ve meslek edip tutmaktan İslam dinine az olsa da zarar gelme ihtimali yok. Bunun için ‘Türklüğü’ meslek edip tutmak, edebiyat için hem faydalı hem haklı ve mukaddes bir gayedir. İşte buna göre Rusya İslamlarını, siyasî noktadan Türklük, Tatarlık, Kazak ve Kırgızlık, Nogay ve Mişerlik, Baraba ve Başkurtluk, Tipter ve Buharistlik (Özbeklik) fırkalarına ayırmaya hizmet edenler (Çerevanski ve onun arkadaşları) bu kavimlerin bahtsızlıkları için çalıştıkları gibi ‘Tatar edebiyatı’ isminde bir edebiyat ihdas etmeye çalışanlar da işbu kavimler için aynı hizmet kabilinden bir hizmet etmektedirler. İki taifenin yolları başka başka olsa da asıl maksatları bir, yani Rusya İslamlarının dağılıp bitmeleri ve ömür boyu birleşmeyecek şekilde tarumar olmalarıdır. ‘Tatar edebiyatı’ ihya etmek, Kazak, Tipter, Kırgız, Başkurt ve başka isimde edebiyat ihya kılmaya ve her birinin de ayağa kalkamamalarına sebep olsa gerek. Bizim zannımız böyledir. Zannımız hatalı çıksa herkesten önce kendimiz memnun olacağız. Tatarcılardan bazı kişiler ‘çok şükürler olsun Başkurt çocukları Tatar edebiyatı ile aşina oluyorlar, her bir kitabı sevip okuyorlar!’ diyerek şadlık izhar ettiklerinde, Türkçüler Rızaedddin Fahreddin’e göre umûmî dil, dağınık halde yaşayan milletler arasında münasebet ve kardeşlik meydana getirmenin tek yolu idi. Bunun için İsmail Gaspıralı’nın bütün Türk halkları için ortak bir Türki dil meydana getirilmesi düşüncesini gerekli görüyor ve onun bu fikrini destekliyordu. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|