D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
51 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ 1870’lerin sonlarında Tiflis’te Said Efendi ve Celal Bey adlı iki kardeş Ünsizadeler Matbuatı’nı kurup Ziya-i Kafkasya adlı bir gazete ile ardından Kaşkül adlı bir dergi yayınlamaya başlarlar. Gazete ve Dergi bütün Türkistan’dan haberler verir. Esas amacı da İstanbul Türkçesi ile Azerbaycan şivesini yakınlaştırmaktır. Faaliyetlerinin büyük faydaları oldu. Lakin bedelini Rus idaresinin baskıları sonucu ülkelerini terk ederek Osmanlıya sığınmakla ödediler (Akçura 2008: 65-75). Hüseyinzade Ali Bey yine Azerbaycan’da doğmuş, Rusya’da Petersburg Tabii İlimler Akademisi’nde okurken değişik bölgelerden Türk talebelerle tanışmış ve yakından ilgilenmiştir. Akademiyi bitirir bitirmez İstanbul’a gelir ve Askeri Tıbbiye’ye girer. Yüzbaşı olarak 1897 Osmanlı-Yunan Harbi’ne katılır. Bu Harp romantik Türkçülüğün önemli ilham kaynaklarındandır. 1900’lerin başında İstanbul’da Türkçülük tartışmalarında adını duyurmuş büyük bir aydındır. “Müslümanlar ve özellikle Türkler, her nerede olursa olsun, ister Osmanlı’da, ister Türkistan’da, ister Baykal Gölü’nün etrafında ya Karakurum civarında olsun, birbirlerini tanıyacak, sevecek. Sünnilik, Şiilik ve daha bilmem nelik adıyla mezhep taassubunu azaltıp Kur’an’ı Kerim’i anlatmaya gayret edecek, dinin esasının Kur’an olduğunu bilecek olurlarsa elvermez mi?” diye soracak kadar geniş bir bakış açısına sahiptir. Adeta geleceği okumaktadır. Hüseyinzade yazılarında Turancılığı açıkça dile getirmesi ve Soyadı Kanunu çıktıktan sonra Turani soyadını alması ile Türkçülerin gönlünde müstesna bir yer işgal eder. Dahası, O’nun Tiflis’te çıkardığı Hayat gazetesinde dile getirdiği “Türkleşmek, İslamlaşmak, Avrupalılaşmak” formülü daha sonra Z. Gökalp’ın “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” adlı çalışmasının da esin kaynağı olacaktır. 1910’da tekrar Türkiye’ye dönene kadar Tiflis ve Bakü’de dergi ve gazetelerde görev almış, okul kurmuştur. İttihat Terakki, Türk Ocağı, Türk Yurdu camialarının aktif olarak içerisinde yer alır. Bilim, sanat, estetik ve siyasi anlayışı ve düşünceleriyle çevresindekiler üzerinde büyük etki bırakır. Hem İstanbul hem de Azerbaycan yönetimleri adına birçok resmi görevler alır. 1. Dünya Savaşı sırasında Yusuf Akçura ile birlikte “Turan Heyeti” adıyla Türkistan’a bir seyahate çıkarlar. 1926 Bakü Türkoloji Kongresi’ne katılır. Asıl mesleği olan cildiyede de önemli çalışmalar yapar. 1942’de Üsküdar’daki evinde vefat eder (Ülken 1992: 267-276). Ağaoğlu Ahmet yine Azerbaycan doğumlu önemli bir Türkçü aydındır. Doğduğu yer olan Karabağ, Ağaoğlu’na göre “Azerbaycan Türk kültürünün, Türk musikisinin, Türk edebiyatının ve de Türk milliyetçiliğinin beşiğidir.” Ailesinde birkaç dil bilen aydın ve alim insanlar vardı. Şuşa’da gittiği Rus mektebinde Türklerin sayısı sadece dörttü ve çoğunluk olan Ermenilerdeki Türk nefretine ilk burada şahit oldu. Yüzlerce Ermeni öğrencinin okuduğu bu mektepte hakaretler ve dayaklara maruz kaldı. Son sınıfa gelindiğinde diğer Türk öğrenciler okulu bırakmış, Ahmet Ağaoğlu tek kalmıştı. Hüseyinzade gibi Ağaoğlu’nun da İsmail Gaspıralı ile irtibatı vardı. Muhtemeldir ki Gaspıralı’nın tavsiyesi ile Azerbaycan’dan Avrupa’ya, Paris’e okumak için giden ilk kişidir. Paris’te kısa sürede dikkat çeker ve müstesna bilim insanları 52 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z topluluğu içerisine kabul edilir. Gazetelerde Doğu ile ilgili yazıları çıkar. Cemalettin Afgani ile Paris’te tanışır. Hukuk eğitimini tamamlar. İstanbul üzerinden Tiflis’e döner. Öğretmenlik dâhil değişik görevler alır. En nihayet Hüseyinzade ile birlikte Azerbaycan’da yayınlanan Türkçe gazete Hayat’ın başına geçerler. Bir yıl sonra Hayat’tan ayrılarak İrşad gazetesini kurar. Bu Azerbaycan’da çıkan ikinci Türkçe gazete olur. En büyük emeli Türklerin hukukunu savunmak, halk arasındaki Şii-Sünni ayrımını ortadan kaldırmak, eğitimi ve yeni ilimleri yaymaktır. Risalelerinden birinde “kadın” mevzuunu inceler ve İslam dünyasının gerileyişi ile kadına bakışındaki değişme arasında bağlantı kurar. Alfabenin ıslahı Ağaoğlu’nu da yakından ilgilendiren bir konudur. Sene 1900’ların başıdır. 1904’te güçlü ve saldırgan Ermeni teşkilatlarıyla başaçıkabilmek adında “Fedai” adında gizli bir teşkilat kurar. Siyasi, sosyal işlerle uğraşırken Türkçe, Rusça, Fransızca hatta Farsça makaleler yazmaya devam eder. Çok üretkendir. Rus hükûmeti tarafından gazetesi İrşad ve kendisi sürekli taciz edilir. Baskılar artık ailesini de kapsayacak şekilde genişler ve tehlikeli hâl alır. Ağaoğlu, Türkiye’de 1908 hükûmet değişikliği gerçekleşince İstanbul’a gelir ve siyasi ve kültürel faaliyetlerin tam merkezine yerleşir. “Türk milliyetçiliği” esasıyla kurulan ilk dernek olan “Türk Cemiyeti” üyeleri arasındadır. Hüseyin Cavit, Hüseyinzade Ali Bey gibi diğer Azerbaycanlı Türkçüler de bu derneğe üyedirler. 1911’de kurulan Türk Yurdu dergisinin de kurucuları arasındadır. Ardından kurulan Türk Ocağı’nın da kurucularından biridir (Akçura 2008: 147-163). Türk aydınlanmasına katkı yapan daha çok sayıda Azerbaycan Türkünü burada sıralamak mümkün değildir. Bilinen ve bilinmeyen yüzlerce Azerbaycan ziyalısı hem Türkiye hem de Türk Dünyasının diğer köşelerine millet sevgisini yaymak ve millî bilinci uyandırmak için emek vermişlerdir. Esasen sadece Ahmet Cevat’ın hayatını ve eserlerini okumak dahi bugün iki ayrı ülke gibi düşünülen Türkiye ile Azerbaycan arasında ne denli yakın ilmi, siyasi, edebi irtibat olduğunu göstermeye yeter. Sırf Turan’ın büyük şehidi Ahmet Cevat’ın Türklük ve Turan mücadelesi bile bu insanların Türk milletine duydukları yüce sevgiyi delillendirmeye yeter. Düşünün ki İslam Hilafetinin ve Türklüğün başkenti işgal altındadır. İngiliz gemileri Boğaz’a demir atmış ve toplarını Halifenin yani Osmanlı Sultanının ikametgâhına, Dolmabahçe’ye çevirmişlerdir. Bir ordusu yoktur artık halifenin ve muhatabı işgal kuvvetlerinin yüzbaşı-binbaşı seviyesindeki subaylarıdır. 20’li yaşlarında genç bir yürek Azerbaycan’dan şiir değil, feryat haykırmaktadır: Esasen sadece Ahmet Cevat’ın hayatını ve eser- lerini okumak dahi bugün iki ayrı ülke gibi dü- şünülen Türkiye ile Azerbaycan arasında ne denli yakın ilmi, siyasi, edebi irtibat olduğunu göstermeye ye- ter. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|