D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Turan Yolunda ve Türk Aydınlanmasında İki Kadın: Halide Edip ve Müfide Tek
- Turan’dan Türkiye’ye, Türkiye’den Turan’a Uzanan Kardeşlik Hik âyeleri
58 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Macaristan’da da Turancılık’ın hem ilmi hem de siyasi anlamda gelişmeye başladığıdır. 1910’lar Macar Turancılık’ının bilimsel altyapısının atıldığı dönemdir. Bu konuda enstitüler kurulur, dergiler yayınlanır ve Macarlar önderliğinde Japonya’ya dek uzanan bir Turan coğrafyasından söz edilir. Türk talebelerin Macaristan’da okuyabilmesi için çalışmalar yapılır. İstanbul ziyaret edilir, devlet görevlileri ile görüşmeler yapılır. Ama çalışmalar daha çok Macar dilinin hangi dil ailesine bağlı olduğu ve Türkçe ve Fince gibi diğer Ural-Altay dilleriyle olan akrabalığı üzerinden yürütülür. İnişli çıkışlı bir seyir izleyen bu faaliyetler 1944 yılına dek sürer… Gerçi Macarların Turan içerisindeki yerleri Hüseyinzade Ali Turani ile Ziya Gökalp arasında da farklı şekilde yorumlara sebep olur. Hüseyinzade onları Turan soylu olarak kabul ederken Gökalp belki din farkı nedeniyle Macarlara pek sıcak bakmaz. Balkan ve Cihan Harplerinde büyük darbeler yiyen Osmanlı’ya özellikle Müslüman olan Turan kavimlerinden yardım geldiğini, Macarların böyle bir yaklaşımı olmadığını belirtir ve Turan coğrafyasını üç katman olarak tasvir eder. Birinci Katmanı Türkiye, ikincisini özellikle Azerbaycan Türklerinin de içinde oldukları Oğuz Boyları ve Türkmenler, üçüncü katmanı ise bütün Türk boyları oluşturmaktadır (Gökalp 1975). Bu tartışmalar son yıllarda Macar Turancılık’ına yeniden artmaya başlayan ilgi ile beraber yeni ufuklara taşınacak gibi görünmektedir. Macarları son yıllarda gündeme taşıyan bir diğer husus ise bu ülkedeki Turancı partinin % 17’lere varan bir oy oranına ulaşmasıdır… Ancak Macar Turancılık’ını ilginç kılan ve çok fazla bilinmeyen bir kişilikten söz etmek gerekir: Abdüllatif Efendi. Kendisi Erzurumludur. Macar Turan Cemiyetinin çıkardığı dergide 1913’te yazısı yayınlanır. Budapeşte Müslüman Cemaati Reisi olarak adlandırılan bir imam olsa da Türk-Macar ilişkilerinin geliştirilmesi için çaba sarf eden faal bir kişiliktir. Osmanlı ve akabinde Cumhuriyet dönemlerinde bu faaliyetlerini sürdürür ve bir Katolik Üniversite’sinde Türkçe dersler verir. Macaristan’da bulunan Türk ve Müslüman öğrenciler ile yakından ilgilenir. Macar Turancıları’nın 1916 yılında Türkiye’ye yaptıkları ziyaret bu girişimlerin meyvesi gibidir (Önen 2003). Macar Turancıları örneği, daha önceleri ideolojik altyapısı oluşturulamamış Turancılık’ın tam da 100 yıl öncesinden güçlü bir fikri ve ilmi temel arayışına girdiğinin önemli bir örneğidir. Turan ülküsü, Macaristan’dan Türkistan’a kadar uzanan büyük bir coğrafyada karşılığı olan bir gerçekliğe bu dönemde sahip oldu… Turan Yolunda ve Türk Aydınlanmasında İki Kadın: Halide Edip ve Müfide Tek 20. yüzyıl Türk aydınlanmasının temel meselelerinden bir tanesinin de “cemiyet içinde kadının rolü” olduğu bilinir. Özellikle Gaspıralı ve Musa Carullah gibi aydınlar kız çocuklarının eğitimi, toplumsal ve dini alandaki yerleri konusunda 59 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ cesur girişimlerde bulunurlar. Ziya Gökalp “Türkçülüğün Esasları” adlı eserinde Türkçülüğün Tarihinden söz ederken iki kadından bahseder: Halide Edip ve Müfide Ferit. Yine Ömer Seyfettin bu iki kadından övgü ile söz eder ve onların Turan düşüncesini erkeklerden daha önce kavradıklarını ve edebiyata aktardıklarını belirtir. Gerçekten de Halide Edip “Yeni Turan”, Müfide Ferit Tek ise “Aydemir” adlı romanlarıyla 1910’lu yıllarda birçok erkek Turancıdan daha atik ve cevval davranarak Turan düşüncesinin kalıcı hâle gelmesine katkıda bulunmuşlardır. Ömer Seyfettin’in yazdığı “Yarınki Turan Devleti” bunlardan daha sonra gelir. Ünlü yazar Şevket Süreyya Aydemir, Müfide Ferit’in yazdığı Aydemir romanından genç yaşındayken çok etkilenir ve daha sonra soyadını da bu romanın kahramanından ilham alarak Aydemir yapar. Osmanlıcılık, Turancılık, Sosyalizm, Kemalizm düşünce yolculuklarının tamamını yaşayan bir kişilik olan Şevket Süreyya, Edirne’den Sarıkamış cephesine gönüllü asker olarak giderken de; ardından da Sovyet İhtilâli sonrasında bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan’a öğretmenlik yapmak üzere yollanırken de yanında hep Aydemir romanı vardır. Bu iki kadının bir diğer özelliği de ikisinin de Kurtuluş Savaşı’nda aktif rol almaları, konuşmalar, konferanslar vermeleridir. Toplumda oynadıkları rol modelliği de bir diğer katkılarıdır. Kadınların bu çalışmaları Türkiye’nin artık yeni bir aşamaya girdiğini, kadınların da bu ülkenin geleceğine güçlü katkılar verebileceklerini göstermişlerdir… Turan’dan Türkiye’ye, Türkiye’den Turan’a Uzanan Kardeşlik Hikâyeleri Türkiye ile Turan coğrafyasının ne denli iç içe geçtiğini anlayabilmek için sadece aydınların yazdıklarını okumak ve anlatmak yetmez. Türk tarihinin en karanlık döneminde dahi askerlerin ve kardeş toplulukların birbirleri için yaptıklarına da bakmak gerekir. En bilindik örneklerden bir tanesi Balkan ve Kurtuluş Savaşı esnasında Türkistan, Afganistan ve Hindistan Müslümanlarından gelen yardımlardır. Cumhuriyet’in yokluklar içinde ilk ekonomik adımları atışında “devletlerin” değil o ülke milletlerinin yaptıkları yardımlar vardır. Turan böyle bir şeydir işte. Nuri Paşa önderliğindeki Kafkas İslam Orduları ise bir diğer güzel hikâyedir. 1917 Sovyet Devrimi’nden sonra bağımsızlık mücadelesine girişen Halide Edip “Yeni Turan”, Müfide Ferit Tek ise “Ay- demir” adlı romanlarıyla 1910’lu yıllarda birçok erkek Turancıdan daha atik ve cevval davranarak Turan düşüncesinin kalıcı hâle gelme- sine katkıda bulunmuşlardır. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|