D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mağcan Cumabayoğlu
81 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Baytursun, 8 Aralık 1937’de kapatıldığı Almatı cezaevinde yatarken (beşinci hapis cezasıdır) kurşuna dizilerek öldürülmüş, cesedi gizlice şehir dışına gömülmüştür (Doscanov 1992: 157). 1907’de Çar’a karşı muhalif fikirler yaydığı gerekçesiyle ilk kez hapse atılan Baytursun, 1909’da Semey Gubernatoru’nun (vali) emriyle tutuklanmış, sekiz ay hapis yattıktan sonra 1910’da Kazak ülkesi dışına sürülmesi kararlaştırılmıştır. Hapsedilip sürülmesine neden olan suçlamalar ise, Bökeyhanov Alihan ile birlikte hükûmete karşı gizli örgüt kurmak ve hocalık ettiği okullarda sadece Kazak kökenli çocukları okutmak olmuştur. 1910’dan 1917 yılının sonlarına kadar Orınbor’da yaşamak durumunda kalmıştır. Türkçülüğü ve 1920’de girip de 1921’de ayrıldığı Komünist Partisi’nin ilkelerini savunmamış olması, Sovyet döneminde de hapislerde ve sürgünlerde büyük acılar çekmesine neden olmuştur. 1929’da “Kazak Memlekettik Üniversiteti” (daha sonra “Abay Atındağı Eñbek Kızıl Tuv Ordeni Kazak Pedagogika İnstitutı”)’nde Kazak dili ve edebiyatı profesörü olarak göreve başlayan Baytursun, aynı yıl ülke bilim adamlarının kurultayına iştirak etmek, yazdığı “Til Cumsar” adlı kitabının tanıtım ve satış işlerini düzenlemek gibi amaçlarla Kızılorda’ya da gidip gelmiştir. Baytursun, Kızılorda’daki kurultaydan döndükten sonra tutuklanmış, üniversitedeki görevinden uzaklaştırılmıştır. 1929 yılından tutuklanıp da 1931 yılına kadar on kez sorgulanıp dört kez yüzleştirilen Baytursun, güneşin sadece iki ay göründüğü Arhangelski’ye sürgün edilmiştir. 1934’te Almatı’ya dönen Baytursun 1937’de yeniden tutuklanmış ve hapse atılmıştır. 25 Kasım 1937’de kurşuna dizilerek idam edilme cezasına çarptırılan Ahmet Baytursun, tıpkı diğer milliyetçi Kazak aydınları Alihan Bökeyhanov, Mağcan Cumabayev, Mircakıp Dulatov, Mirzağazı Esbolov, Halel Ğabbasov, Dinmuhamed Adilov, H. Bolğanbayev, Cüsip Aymavıtov, M. Avezov gibi, millî bir edebiyatın oluşumu için çabaladığı, Kazak Türkçesiyle ders kitapları yazdığı, Kazak Türkçesi gramerinin esaslarını tespit ettiği, Arap harflerinden Latin harflerine geçişe karşı çıktığı (1926 Bakü Türkoloji Kurultayı’nda Latin harflerine geçiş kararı karşısında direnmiştir), köy okullarının sayısını arttırmak istediği, Kazakların kendi topraklarına, sularına sahip olması gerektiğini düşündüğü, eski bir Alaş-Ordacı olduğu, Komünist Parti’ye mensup olmayıp da ideolojisini yaymaya çalışmadığı (1920’de girmiş, fakat bir yıl sonra üyelikten ayrılmıştır), çok çalışkan ve üretken bir bilim adamı ve yurtsever olduğu için defalarca hapse atılmış, iki kez Sibirya’ya sürülmüş, 8 Aralık 1937’de Stalinci temizlik girişiminin kurbanı olmuştur. 21 Kendisini kurşuna dizerek öldürüp de cesedini gizlice Almatı’nın dışında bir yere gömenler onu, Basmacılarla, özellikle de 1920’de Moskova’da tanıştığı Zeki Velidi Togan ile ilişki kurmak ve bu ilişkiyi sürdürmekle suçlamışlardır. Onu kurşuna dizenlere göre suçları şunlardır: 1. Alaş-Ordacılara af çıkarıldıktan (1919’da Lenin tarafından çıkarılmıştır) sonra da Velidov (Zeki Velidi Togan) ve Ermekov’a katılıp Şura Hükûmeti’ne karşı örgüt kurmak, 2. Bu örgüte üye olduğu dönemlerde Velidov ile ilişki kurmuş olmak, bunun için Velidov ile şifreli mektuplaşmak, 82 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z 3. Basmacıların üstesinden gelindikten sonra Sovyetler Birliği dışına kaçan Zeki Velidi ile ilişki kurma işlerini yürütmek, 1926’da Bakü’de düzenlenen Türkoloji Kurultayı’nda Mehmet Fuad Köprülü’den Zeki Velidi hakkında haber almak, Almanya’da okuyan bir öğrenci vasıtasıyla Zeki Velidi’den şifreli bir mektup almak ve bu mektubu 1928’e kadar evinde saklamak, 4. Halk düşmanlığı yapmak, 5. Japon casusu bir kadınla münasebet kurmuş olmak, 6. 1927-1928 yılları arasında Sovyet hükûmetine karşı silahlı mücadele başlatabilmek için faaliyet yürütmek (Doscanov 1992: 201-203). 22 Mağcan Cumabayoğlu 25 Haziran 1893’te Akmola’da dünyaya gelen Mağcan Cumabayoğlu, ilköğrenimini dört yaşından itibaren, Rus ordusundan kaçıp babasının yaşadığı obaya gelen Başkurt kökenli Ahiyetdin Akanov’un açtığı okulda görmüştür. Babası tarafından daha sonra Kızılcar’daki Muhammedcan Begişov’ın üstatlık ettiği medreseye gönderilmiş, burada dört yıl okuyarak Türkçe, Arapça ve Farsça ile bu dillerde meydana getirilen edebi eserleri öğrenmiştir. Muhammedcan Begişov, üniversite eğitimini İstanbul’da almış ve Kızılcar’a döndükten sonra şehrindeki “Şalkazak Medresesi”nde dersler vermiştir. Mağcan’ın da öğrenim gördüğü bu medresede Arap, Fars ve Türk dillerinde dersler verilmiş, bunların yanı sıra bu medresede Türk halklarının tarihi de okutulmuştur. Çağdaşı olan diğer Kazak aydınları gibi eğitim konusu üzerinde ısrarlı bir şekilde duran Cumabayoğlu’nun Gaspıralı’nın başlattığı eğitim seferberliğiyle İstanbul’da eğitim gören aydınlardan güçlü bir şekilde etkilendiği ortadadır. Medrese öğreniminden tatmin olmayan Mağcan, Bekmukambet Serkebayev ile birlikte Ufa’ya geçmiş ve “Galiye (Aliye) Medresesi”nde öğrenime başlamıştır. Medresenin başmuallimi olan Galimcan İbrahimov, Mağcan’ın zekâsını, bilgi seviyesini, öğrenme açlığı ve yeteneğini gördükten sonra onun Galiye Medresesi’nden alacağı fazla bir şey olmadığına kanaat getirmiş, onu başka bir yerde eğitim almaya yönlendirmiştir. Galimcan İbrahimov, Kazak Türklerinin Abay’dan sonra yetiştirdiği en büyük sairi Mağcan’ın şiirlerinin 1912’de Kazan’da yayınlanmasına da yardımcı olmuştur. Mağcan’ın asıl üstadı, Mircakıp Dulatov’dur. Dulatov’dan Rusçayı öğrenen Mağcan, bir yandan da Ahmet Baytursun’un çıkardığı “Kazak” adlı gazetede yazmaya başlamıştır. Baytursun ile diğer dostlarının teşvikiyle Avrupa bilimine yakınlaşmak niyetiyle Ombı’ya gelip öğretmenler seminerine katılmıştır. Seken Seyfullin ile de bu seminerde tanışıp Çağdaşı olan di- ğer Kazak aydın- ları gibi eğitim ko- nusu üzerinde ıs- rarlı bir şekilde duran Cumabay- oğlu’nun Gaspı- ralı’nın başlattığı eğitim seferber- liğiyle İstanbul’da eğitim gören ay- dınlardan güçlü bir şekilde etki- lendiği ortadadır. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|