D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da

77
S
İ Y A S E T   V E  
K
Ü L T Ü R  
D
E R G İ S İ
Buhara  Halk  Cumhuriyeti’nin  bütün  yöneticileri,  1923  yılında  Ruslar 
tarafından tutuklanarak Moskova’ya götürülmüştür. Feyzullah Hoca, “Sovyet Rusya 
politikasına uygun hareket edebileceğini” bildirmiş ve Buhara’ya geri gönderilmiştir. 
1924 yılında Turar Rıskulov’un adını “Türk Cumhuriyeti” olarak değiştirmek istediği 
“Türkistan”ın  bütün  itirazlara  rağmen  beş  parçaya  bölünmesi  üzerine  Feyzullah 
Hoca,  yeni  kurulan  Özbekistan  Sovyet  Cumhuriyeti’nin  Başbakanı  olur.  Bu 
noktadan itibaren millî yöneticiler için Sovyet yönetimini fazla kuşkulandırmadan 
var olan şartları değerlendirerek mümkün olduğu kadar iktidarda kalmaktan başka 
bir yol kalmamıştır. Akmal İkramov ile birlikte “Millî İttihad Fırkası”nı da kurmuş 
olan Feyzullah Hoca, 1938 yılında yoldaşı Akmal İkramov’la birlikte idam edilmiştir 
(Coşkunarslan 1999a: 70-74).
20
Abdurrauf Fıtrat
Türkistan’daki “Genç Buharalılar” hareketinin ideolojik önderi olan ve “Genç 
Buharalılar”ın  iktidarı  döneminde  eğitim  konusuyla  bizzat  ilgilenen  Türkolog 
Abdurrauf  Fıtrat,  1937’de  Stalin  tarafından  başlatılan  “repressiya”nın  kurbanları 
arasında önemli bir yere sahiptir. Cedidizmin ve yeni usulde eğitimin Tükistan’daki 
en önemli temsilcisi olan Fıtrat’ın sonu da, tıpkı Gaziz Gubaydillin ve Bekir Sıtkı 
Çobanzade  gibi,  kurşuna  dizilerek  öldürülmek  olmuştur.  1884  yılında  Buhara’da 
dünyaya gelen şair, nasir, tiyatro yazarı, bilim, fikir ve devlet adamı, müzikolog ve 
eğitimci Abdurrauf Fıtrat, Buhara’daki Mirabad Medresesi’nde eğitim görmüştür. 
Daha  sonra  İstanbul’a  gelerek  Darülfünun’da  1909-1913  yılları  arasında  okumuş, 
İstanbul’da bulunduğu yıllarda milliyetçiliği benimsemiştir. Buhara’ya döndükten 
sonra Cedid hareketine katılarak Genç Buharalılar örgütünde faal bir rol almıştır. 
Sovyetler  Buhara’ya  girdikten  sonra,  Buhara  Komünist  Partisi  üyesi  (1918-1924), 
Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti Eğitim Bakanı (1921), Başbakan Yardımcısı (1922), 
Buhara Komünist Partisi Siyasi Büro üyesi olmuştur. Bu dönemde, milli edebiyatçılar 
derneği olan “Çağatay Gürüngi”nde etkin bir rol oynamıştır (1919-1921). Ardından 
Moskova,  Taşkent,  Semerkand  ve  Buhara’da  enstitü  ve  üniversitelerde  dersler 
vermiştir.
4 Ekim 1938 tarihinde, diğer Ceditçi şair ve yazarlarla birlikte, Ruslaştırma 
politikalarıyla  Sovyet  ideolojisini  kabul  etmediği  için  halk  düşmanı  ilan  edilerek 
öldürülmüştür.  1956  yılında  aklanmış,  fakat  eserlerinin  yayımlanmasına  izin 
verilmemiştir. Eserleri ancak 1991’den itibaren yayımlanmaya başlamıştır.
Fıtrat’ı sorgulayan ve yargılayanlara göre onu ölüme götüren suçlar şunlardır:
1. Devrim karşıtı milliyetçi örgüt “Millî İttihad”ın üyesi olmak,
2.  Azerbaycan’daki  milliyetçi  örgütle  Sovyet  Şarki  Cumhuriyetlerini  Sovyetler 
Birliği’nden ayırıp burjuva Turan devletini kurmak amacıyla birleşen Özbekistan devrimine 
karşı örgütün başkanlarından birisi olmak,

---

78
D
Ü Ş Ü N C E  
D
Ü N Y A S I N D A  
T
Ü R K İ Z
3.  Genç  edebiyatçıları  antidevrimci  milliyetçi 
örgüte almak ve onları milliyetçi, devrim karşıtı bir ruhla 
yetiştirmek,
4.  Devrim  karşıtı  ve  milliyetçi  ruhla  nazım  ve 
nesir eserler yazmak (Coşkunarslan 1999a: 84).
Çolpan (Abdülhamid Süleymanoğlı)
Daha  çok  kullandığı  Çolpan  mahlasıyla 
tanınan  Abdülhamid  Süleymanoğlı,  1893’te 
Andican’da  dünyaya  gelmiştir.  1938’de  kurşuna 
dizilerek 
öldürülen 
Çolpan, 
Türkistan’ın 
yetiştirdiği  en  büyük  şairlerdendir.  Kendisinden 
sonra  gelen  bütün  millî  şairlerce  üstat  olarak 
kabul edilmiştir. Türkistan’da 1905 yılından sonra 
Ceditçiler tarafından çıkarılan gazete ve dergilerle 
İsmail Gaspıralı, Mahmudhoca Behbudi ve Münevver Kari gibi Ceditçilerin etkisi 
altında kalmıştır. 1913 yılından itibaren eserler vermeye başlamıştır. İlk makalelerini 
“Sada-yı Türkistan”, “Sada-yı Fergana” ve “Türkistan” gazetelerinde neşrettirmiştir. 
Sanatkâr olarak tanınmasını sağlayan şiirleri olmuştur. “Uyganış” (1924), “Bulaklar” 
(1922) ve “Tañ Sırları” (1926) adlı şiir kitaplarının yazarı Abdülhamid Süleymanoğlı, 
şiir kitaplarında Doğu ülkelerini işgal eden sömürgeci Ruslarla İngilizlere duyulan 
nefreti, onlara karşı mücadele duygusunu, Rusların baskı, zulüm ve katliamlarını, 
Hokand  ve  Türkistan’ın  diğer  şehirlerinde  dökülen  kanları,  Türkistan’ın 
parçalanmasını, halkın açlık, sefalet ve çaresizliğini, esir Türkistanlıların umutlarını 
ve yüksek millî şuuru, açık ve sanatkârane bir üslupla anlatmıştır. 1937’de yargılanıp 
hapse atılan ve 4 Ekim 1938’de kurşuna dizilerek öldürülen Çolpan’a isnat edilen 
suçlar, diğer Türkistanlı milliyetçi aydınlara yöneltilen suçlardan farklı değildir:
1.  Devrimin  ilk  günlerinden  beri  devrim  karşıtı  güçlerin  yanında  yer  alıp  “Millî 
İttihad” örgütüne üye olmak ve rejim karşıtı etkinliklerde bulunmak,
2. Şuralar Hükûmeti’ne karşı yürütülen bütün faaliyetlerde (Türkistan’ın bağımsızlığı 
için savaşmak, Basmacılık hareketini desteklemek gibi) etkin bir şekilde rol almak,
3. “Milliyetçiliği terk ediyorum” diyerek Şura Hükûmetini aldatmak, son zamanlara 
kadar  devrim  karşıtı  milliyetçilik  faaliyetlerinde  bulunup  Türkçülük  (Türkperestlik) 
örgütünün önderleri Feyzullah Hoca ve Rıskulovların yanında faaliyetlerde bulunmak,
4. Şiirlerinde devrim karşıtı milliyetçiliği övüp göklere çıkarmak, bu tür şiirler yazıp 
yaymak, devrim karşıtı açıklamalarda bulunmak,
5. Harici işbirlikçilerle ilişki kurmak,
6. Japonya taraftarı olmak (Özbay 1994: 19). 
1938’de kurşuna dizilerek öldürülen Çolpan, 1958’de aklanmıştır.
1938’de kurşuna 
dizilerek öldürü-
len Çolpan, Tür- 
kistan’ın yetiştir-
diği en büyük 
şairlerdendir. 
Kendisinden son-
ra gelen bütün 
millî şairlerce 
üstat olarak kabul 
edilmiştir

---