D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da

99
S
İ Y A S E T   V E  
K
Ü L T Ü R  
D
E R G İ S İ
rı, sorgulanmaları, hapse atılmaları, sürgüne gönderilmeleri ve kurşuna dizilerek öldürülmesi hakkın-
da çok daha ayrıntılı bilgiler için bk. Doscanov 1992: 152-218.
23  Mağcan’ın tutuklanışı, hapse atılışı, sorgulanışı, öldürülüşü ve hapisteyken yazdığı mektupları hak-
kında ayrıntılı bilgi için bk. Doscanov 1992: 238-281.
24  Hocayev, bu tercümesi basılmadan önce tutuklanmıştır. Hocayev’in tercümesinin akıbeti hakkında 
Mustafa Toker şu bilgileri vermektedir: “Hiç şüphe yok ki, Halid Seid’in en önemli eseri, Divanü Lügati’t 
Türk’ün tercümesidir. Ancak, bu eser basılmadan önce tutuklandığı için, eserin akıbeti hakkında kesin 
bilgi mevcut değildir. Esker Guliyev bu hususta, iki ayrı bilgiden söz etmektedir. Sovetskaya Türkologiya’dan 
aktardığı bilgiye göre, eserin tam tercümesi (?!) 1939’da bitirilir ve aynı yıl S. Malov ile A. Kononov tarafından 
baskıya  verilir. Ancak  1960’larda  eser,  E.  Demircizade,  E.  Cafer,  C.  Efendiyev  ve  başka  ilim  adamlarının  da 
bulunduğu  bir  heyet  tarafından  yeniden  düzenlenir.  İzvestiya AzFANa  (Azerbaydcanskogo  Filiala Akademi 
Nauk)’dan  aktardığı  bilgiye  göre  ise,  eserin  tam  tercümesi  1937’de  Halid  Seid  tarafından  bitirilmiştir.  Halid 
Seid’in eserin tercümesiyle ilgili bilgiler verdiği bir makalesi de AzFANa’nın “Eserler’inde yayımlanmıştır.” 
(Toker 1999: 83-84)
25  Eseri tanıtmak amacıyla kaleme alınan bir yazı için bk. Toker 1999.
26  Gubaydillin’in kendi çalışmalarını eleştirmek amacıyla yazdığı “öz eleştiri” mahiyetindeki bir mektu-
bu için bk. Devletşin 1981: 407-409.
Kaynaklar
ABDULLİN, H.-B. Derimbetov-Z. Cumabayeva, (hzl.) (1989), Mağcan Cumabayev Şığarmaları, Almatı: 
Cazuvşı Baspası.
AÇA, Mehmet, (2003), “Orta Asya’da Uluslaşma Süreci ve Türkiyat Araştırmalarında Rus İlminskiy ve 
Ardıllarının Rolü”, Orta Asya’nın Sosyo-Kültürel Sorunları: Kimlik, İslam, Milliyet ve Etnisite, 
(hzl. Ertan Efegil-Pınar Akçalı), İstanbul: Gündoğan Yayınları: 23-68.
ADIGÜZEL, Hüseyin (2004a), Atatürk Nerimanov ve Kurtuluş Savaşımız, İstanbul: İleri Yayınları.
ADIGÜZEL, Hüseyin (2004b), Millî Komünizmin Öncüleri Nerimanov, İstanbul: İleri Yayınları.
ANDİCAN, A. Ahat, (2003), Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, İstanbul: Emre 
Yayınları.
BENNINGSEN, A. Alexandre-  Chantal  Quelquejay  (1981),  Sultan  Galiyev  ve  Sovyet  Müslümanları, 
(çev. N. Uzel), İstanbul: Hür Yayıncılık.
BENNINGSEN, A. Alexandre-S. Enders Wimbush (1995), Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliğinde Millî 
Komünizm, (çev. Bülent Tanatar), İstanbul: Anahtar Kitaplar.
BÜNYADOV, Ziya (1993), Gırmızı Terror, Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı.
COŞKUNARSLAN, Hakan (1996), “Aziz Gubaydillin”, Toplumsal Tarih, 27, Mart 1996: 47-53.
COŞKUNARSLAN, Hakan (1999a), “SSCB’de Milliyetçi-Sosyalist Önderler”, Ulusal Sola Teorik Katkı, 
(hzl. Hakan Reyhan-vd.), Ankara: Ulusal Dergisi Kitaplığı: 52-86.
COŞKUNARSLAN, Hakan (1999b), “Türkistan Bağımsızlık Tarihinde Münevver Kari ve İttihat Terakki”, 
Dr. Baymirza Hayit Armağanı, (hzl. Rasim Ekşi-Erol Cihangir), İstanbul: Turan Kültür Vakfı-Hoca 
Ahmet Yesevi Vakfı: 119-135.
COŞKUNARSLAN, Hakan (2004), “Turar Rıskulov”, İleri, 22, Temmuz-Ağustos-Eylül 2004: 139-148.
DEVLETŞİN, Timurbek (1981), Sovyet Tataristanı, (çev. Mehmed Emircan), Ankara: Kültür Bakanlığı 
Yayınları.
DOSCANOV, D. (1992), Abaktı, Almatı.
GALİYEV, Sultan (1998), “Görüşlerim”, Bizim Yurdumuz, 1, Aralık 1998: 1-5.
GALİYEV,  Sultan  (1999),  “Şark  Meselesine  İlişkin  Konuşma”,  Ulusal  Sola  Teorik  Katkı,  (hzl.  Hakan 
Reyhan-vd.), Ocak 1999: 264-272. 
HAYİT, Baymirza (1971), Türkistan’da Öldürülen Türk Şairleri, Ankara.

---

100
D
Ü Ş Ü N C E  
D
Ü N Y A S I N D A  
T
Ü R K İ Z
HAYİT, Baymirza (1987), Sovyetler Birliği’ndeki Türklüğün ve İslamın Bazı Meseleleri, İstanbul: Türk 
Dünyası Araştırmaları Vakfı.
HAYİT,  Baymirza  (1995),  Türkistan  Devletlerinin  Millî  Mücadeleleri  Tarihi,  Ankara:  Türk  Tarih 
Kurumu Yayınları.
HAYİT, Baymirza (1997), “Basmacılar” Türkistan Millî Mücadele Tarihi (1917-1934), Ankara: Türkiye 
Diyanet Vakfı Yayınları.
KAKINÇ, Halit (2003), Sultangaliyev ve Millî Komünizm, İstanbul: Bulut Yayınları.
KAKINÇ, Halit (2004), Destansı Kuramcı Sultangaliyev (Yorumlu Külliyat), İstanbul: Bulut Yayınları.
KAYMAK, Erol (1993), Sultan Galiyev ve Sömürgeler Enternasyonali, İstanbul: İrfan Yayınevi.
KERİMOV,  Naim  (1994),  İstiklal  Fidayilari  Usman  Nasirniñ  Soñgi  Künleri,  Taşkent:  Şark  Neşriyat-
Matbaa Kontseriniñ Baş Tahririyati.
KIRIMLI, Hakan (1996), Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler (1905-1916), Ankara: Türk 
Tarih Kurumu Yayınları.
OTAR,  İsmail  (1999),  Kırımlı  Türk  Şair  ve  Bilgini  Bekir  Sıtkı  Çobanzade,  İstanbul:  Lebib  Yalkın 
Yayımları.
TOKER,  Mustafa  (1999),  “Türkistan’ın  Latin Alfabesine  Geçmesinde  Büyük  Rol  Oynayan  Halid  Seid 
Hocayev  ve  Yeni  Elifba  Yollarında  Eski  Hatıra  ve  Duygularım  Adlı  Eseri”,  1926  Bakû  Türkoloji 
Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı (29-30 Kasım 1996), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 79-
89.
ZENKOVSKY, Serge A. (2000), Rusya’da Türkçülük ve İslam, (çev. Ali Nehat Ongun-İffet Aslan), Ankara: 
Günce Yayıncılık. 

---