Davronbek hoshimovich qodirov ijtimoiy ishning etik prinsiplari va qadriyatlari

 
Nazorat savollari: 
1. Etika nima? 
2. Ijtimoiy ishning kasbiy etikasi? 
3. Ijtimoiy ish, mutaxassislarning xulq-atvor tamoyillari va 
normalarini shakllantirish jarayonida shakllangan o‘ziga xos ideallar va 
qadriyatlar to‘plamiga ega bo‘lgan kasbiy faoliyatning alohida turi 
sifatida. 
4. Ijtimoiy ish etikasining ob’ekti va predmeti nima? 
5. Ijtimoiy ish etikasining maqsadi va vazifalari. 
6. Bitiruvchining kasbiy tayyorgarligida kursning o‘rni. 
7. “Mehnat axloqi” tushunchasining ma’nosi nima? Mehnat axloqi 
tamoyillarini tasdiqlovchi maqollar, hikmatli so‘zlar, aforizmlarni 
toping. 
8. “Kasbiy axloq” tushunchasi nimani anglatadi? 
9. Mehnat va kasbiy axloq o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor? 
10. Kasb-hunardagi qanday munosabatlar kasbiy axloq bilan 
tartibga solinadi? 

---

16 
2-mavzu: IJTIMOIY ISHDA ETIK PRINSIPLAR VA 
QADRIYATLAR 
Reja: 
2.1. Ijtimoiy ishda qadriyatlar tushunchasi va tipologiyasi 
2.2. Zamonaviy ijtimoiy ishda qadriyatlar ierarxiyasi 
2.3. Professional ijtimoiy ishning spesifik qadriyatlari va ideali 
Qadriyatlar - bu atrof olam ob’ektlarining aniq ijtimoiy ta’riflari 
bo‘lib, ularning inson va jamiyat uchun ijobiy yoki salbiy mazmun-
mohiyatini ochib beradi. Tashqi tomondan, qadriyatlar predmet yoki 
fenomen, hodisaning xususiyatlari sifatida namoyon bo‘ladi, ammo 
qadriyat bu predmet yoki hodisaning muhim xususiyati emas. Inson va 
uning turli ehtiyojlari, bir tomondan, bu ehtiyojlarni qondirishga imkon 
beradigan narsa yoki hodisaning xususiyatlari, ikkinchi tomondan, 
qadriyat munosabatini keltirib chiqaradi. Shunday qilib, qadriyatlar 
inson uchun mazmunli bo‘lgan ob’ektlardir; qadriyat kategoriyasi orqali 
shaxs ularga nisbatan munosabatini namoyon etadi. Qadriyat inson 
uchun befarq bo‘lmagan narsadir. Boshqacha qilib aytganda, qadriyat 
predmet yoki hodisaga tabiatan emas, balki ularning inson mavjudligi 
doirasidagi ishtiroki tufayli xos bo‘lib, qadriyat tushunchasi orqali inson 
o‘zining shu predmet yoki hodisaga nisbatan o‘z pozitsiyasini 
belgilaydi. 
Kundalik so‘zlashuv tilida “qadriyat” atamasi ko‘plab 
sinonimlarga ega: qadr-qimmat, foyda, savob, yaxshilik va hokazo. 
Maxsus falsafiy adabiyotda qadriyat shunchaki atama (so‘z) emas, balki 
19-asrning 60-yillarida kiritilgan tushunchadir. O‘sha vaqtdan boshlab 
bu tushuncha aniq ma’no kasb etdi. 
“Qadriyat” tushunchasi inson uchun biror narsaning yoki 
kimningdir ahamiyati sifatida tushuniladi. Qadriyat o‘'z-o‘zidan mavjud 
bo‘lgan narsani tavsiflamaydi, balki inson uchun muhim bo‘lgan, u 
tomonidan ne’mat, manfaat, zavq va hokazo deb hisoblangan narsalarni 
bildiradi. Qadriyatlar o‘zaro mazmunan farqlanadi: axloqiy, estetik, 
diniy va hokazo. Qadriyatlar tashuvchisiga ko‘ra farqlanadi: shaxsiy, 
sinfiy, professional va boshqalar. 
Ijtimoiy ishda professional ahamiyatga ega bo‘lgan qadriyatlar 
ijtimoiy ish qanday amalga oshirilishi kerakligi haqidagi ideal 
g‘oyalardir. 
Ular ijtimoiy ish xodimlarining kasbiy faoliyatidagi maqsadi, 
vazifalarini ko‘rsatadi. 

---

17 
Aksariyat mualliflar ijtimoiy ishning quyidagi qadriyatlarini 
ko‘rsatadilar: 
1. har bir mijozning shaxsiyatiga hurmat; 
2. shaxsning tabiatini tushunish qobiliyati, mijozning o‘z qadr-
qimmatini tan olish, ya’ni uni qanday bo‘lsa, shunday qabul qilish; 
3. mijozning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqini hurmat qilish; 
4. sir, maxfiylikni hurmat qilish; 
5. mijozga individual yondashish; 
6. malaka oshirish; 
7. mijoz uchun ishlash majburiyati; 
8. empatiya; 
9. ijtimoiy adolatga intilish; 
10. tolerantlik. 
Shaxs ijtimoiy ishning barcha bosqichlarida, barcha jabhalari va 
holatlarida bevosita yoki bilvosita namoyon bo‘ladigan asosiy sub’ekt va 
ob’ekt bo‘lib, jamiyatning integrativ ta’siriga bo‘ysunib, o‘z navbatida 
unga javob ta’sirini ko‘rsatadi. Ob’ektiv ijobiy va ijobiy qadriyatlar, 
ideallar, munosabatlar va boshqalar sifatida qabul qilinadi. Jamiyat va 
insonning o‘zi farovonligi haqidagi gumanistik g‘oyalarga mos 
keladigan va unga erishishga qaratilgan faoliyatni belgilab beradi. 
Demak, inson jamiyat ijtimoiy ishining eng muhim qadriyati va 
maqsadidir. 
Ijtimoiy ishning barcha kasbiy ahamiyatli qadriyatlarini quyidagi 
turlarga bo‘lish mumkin: 
1. Kasbning mohiyatini ifodalovchi qadriyatlar (ijtimoiy adolat, 
insonparvarlik); 
2. Ijtimoiy xodim faoliyatining mazmuni va yo‘nalishini 
belgilovchi qadriyatlar (axloqiy tamoyillar): har bir shaxsning qadr-
qimmatini hurmat qilish, kasbiy halollikni hurmat qilish, shaxsning o‘z 
qarorini qabul qilish huquqini hurmat qilish; 
3. Kasbiy faoliyatdagi munosabatlarning tashqi shaklini 
ifodalovchi qadriyatlar (xizmat etiketi). 
Ijtimoiy ish kasbining axloqiy qadriyatlarini o‘rganish xayriya 
ma’nosidan boshlanadi. Dunyodagi barcha dinlar burch, o‘zaro 
mas’uliyat, g‘amxo‘rlik, rahm-shafqat va boshqalarga g‘amxo‘rlik qilish 
axloqini qo‘llab-quvvatlaydi hamda xayr-ehsonlar Xudoning amrlarini 
bajarishdir, deb da’vo qiladi. 
1598 va 1601 yilgi Yelizaveta qonunlari Konsolidatsiyalangan 
farovonlik. 

---

18 
Tyudor davri qonunchiligi va ularning kelib chiqishi 
kambag‘allarga cherkovlar tomonidan ko‘rsatiladigan yordam tizimidan 
kelib chiqadi. Sharqda esa Bayt ul-mol va vaqflar, tasavvufdagi 
javonmardlik harakatlarida bu yaqqol namoyon bo‘ladi.
Angliya cherkovi. 18-asrda intellektual, madaniy va siyosiy 
hayotga ega bo‘lgan "zamonaviy qadriyatlar" paydo bo‘ldi, bu harakat 
umumiy ma’noda Ma’rifat davri deb ataladi. 
Bu vaqt mobaynida bag‘rikenglik, erkinlik va oqilonalik kabi 
qadriyatlarga e’tibor kuchaygan. Ijtimoiy ish zamonaviy qadriyatlarning 
ana shu ildizlaridan kelib chiqadi va "Nima qilish kerak?" yoki “Qanday 
qilib davom etishim kerak? degan savolni hal qilish bilan bog‘liqdir. 
Bunday savollarni dastlab yozuvchilar Jeremi Bentam va Jon 
Styuart Mill berishgandi. Ular harakat va gedonizm oqibatlariga 
asoslangan axloqiy tizimni ishlab chiqib, axloqning asosi sifatida baxtni 
targ‘ib qilishdi. Odamlar har doim ko‘proq odamlarni xursand qiladigan 
tarzda harakat qilishlari kerak dagan g‘oya Bentam utilitarizmining bir 
shakli edi. 
1800-yillarda I. Kantning hissasi jihatidan ahamiyatli edi. 
Kantning murakkab falsafiy tizimi bizga ish mas’uliyati, axloqiy 
motivatsiya va oxir-oqibat boshqalarga hurmat nazari bilan qarashga 
asoslangan axloqni beradi. 
Garchi axloqiy tarbiya 20-asrda islohotchilar dasturlarining bir 
qismi bo‘lsa-da, odamlar uchun boshqa qiyinchiliklar manbalari 
haqidagi tushunchalar kuchayib bordi. 1900 yilga kelib xayriyaning 
diniy asosi farovonlikning dunyoviy g‘oyalariga o‘z o‘rnini bo‘shatib 
berdi. 
F.Rimer ijtimoiy yordamdagi qadriyatlar bazasining tarixiy 
shakllanishi haqida tushuncha beradi. Qadriyatlar va axloq ijtimoiy 
g‘amxo‘rlik missiyasining asosi bo‘lib, uning axloqiy yo‘nalishi 
bo‘yicha nima qilish kerakligining me’yoriy jihatlarini o‘ziga jalb qildi. 
F. Rimer ijtimoiy qadriyatlar va ijtimoiy ish etikasi evolyusiyasida 
to‘rtta alohida bosqich borligini ta’kidlaydi: axloqiy davr; qadriyat davri; 
axloqiy nazariya va qaror qabul qilish davri hamda tavakkalchilikni 
boshqarish davri axloqiy me’yorlar. Ijtimoiy ish kasbga aylangan paytda 
asosiy vazifa amaliyotchining ahamiyatidan ko‘ra mijozning axloqi 
bo‘ldi. F. Rimerning fikriga ko‘ra, bu "yo‘ldan ozgan" mijozning 
ma’naviy axloqini kuchaytirishga paternalistik urinishga olib keldi va 
ijtimoiy islohotlar buni aks ettirdi - masalan, AQShdagi "hisob palatasi" 
harakati.

---

19 
Ijtimoiy ish "an’anaviy ravishda" shaxsiy muammolarni texnik 
menejment va tartibni saqlash sifatida qaraladi, odatda kasbiy 
qadriyatlar va amaliyot standartlari bilan bog‘liq g‘oyalar dan iborat. 
1950-yillarda AQShda Ijtimoiy ishchilar milliy assotsiatsiyasida ijtimoiy 
ishning asosiy qadriyatlarini quyidagicha sanab o‘tilgan: "individual 
o‘ziga xoslik"ka hurmat; "har bir shaxs salohiyatini to‘liq ro‘yobga 
chiqarish" huquqi; va "shaxslar o‘rtasidagi farqlarga" bag‘rikenglik. 
Jamiyat va ma`naviy – axloqiy muhitni sog’lomlashtirish 
masalalari qadimdan o’rganilib kelingan. Bu jarayonni shartli ravishda 
to’rt bosqichga bo’lish mumkin: 
1)
 
Qadimgi davrdan VIII asrgacha bo’lgan davr; 
2)
 
O’rta asrlar davri (VIII – XIX asrlar) 
3)
 
Milliy uyg’onish davri (XIX asr oxiri – XX asrning 1-choragi) 
4)
 
Ilmiy o’rganish davri (XX asrning 30-yillaridan to hozirgi 
davrigacha)