Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti

1-chizma. Davlat xarajatlari o‘zgarishining multiplikativ samarasi

Soliq va balanslashgan byudjet multiplikatorlari

Daromadlar darajasiga va soliqlar o‘zgarishiga multiplikator ta’sirini qiyoslaymiz. Iqtisodiy rivojlanish davrlarda soliqlar miqdorini ∆T ga kamaytirsak, daromadlar darajasi ∆U ga oshadi. Bu esa daromadlar darajasi tengligining oshishiga olib keladi. Agarda iste’mol xarajatlari (∆T- b) (bu yerda b -iste’molga chegaraviy moyillik) oshsa, u rejalashtirilgan xarajatlarni egri chizik bo‘yicha yukoriga siljitadi, milliy ishlab chikarish hajmini esa ∆U ga oshiradi:

¹ O‗zbеkistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‗li. Birinchi Prеzidеnt Islom Karimovning O‗zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisi, Vazirlar Mahkamasi va Prеzidеnt Dеvonining O‗zbеkiston mustaqil-ligining 16 yilligiga bag‗ishlangan qo‗shma majlisidagi ma'ruzasi // Xalq so‗zi, 2007 yil 31 avgust.
Bu yerda ochiq iqtisodiyotda xarajatlar multiplikatori
Mg = 1/(1-b(1- t)+m) ga teng
- m’ – importga chegaraviy moyillik bo‘lib, m’ = ∆M / ∆U (∆M – importdagi o‘zgarish) orqali aniqlanadi.



2-chizma.Davlat xarajatlari o‘zgarishining multiplikativ samarasi

Soliqlar stavkasini aniqlashda chegaraviy soliq stavkasi formulasidan foydalanadi: . t =∆U /∆T;

Bu yerda:
t – chegaraviy soliq stavkasi;
∆T- soliqlarning o‘sishi;
∆U - daromadlarning o‘sishi.
Bundan chiqadiki, soliq tizimining progressiv usuli multiplikator samarasini yumshatadi.
MT = ∆U/∆T= - 1 /(1-b )-soliq multiplikatori;
MT = - b / (1 – b) x (1 – t)) - yopiq iqtisodiyot uchun soliq multiplikatori.
To‘liq soliq funksiyasi
T = Ta+tU – ko‘rinishga ega.
Bu yerda,
Ta - mustaqil soliqlar (mulkka, yerga soliqlar). To‘liq soliq funksiyasini e’tiborga olsak, iste’mol funksiyasi qo‘yidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: