Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə48/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   81

80-  yillarigacha  bo`lgan  ijtimoiy-siyosiy  axvoli,  madaniy  xayot  xakidagi  kimmatli 
ma`lumotlarni uchratamiz. 
Asar  xali  biron  tilga  tarjima  kilinmagan.  Ko`dyozma  nusxalari  mavjud.  Fakat 
Toshkentda,  O`zR  FA  Sharkshunoslik  institutida  uning  uch  nusxasi  mavjud,  tartib 
rakamlari № 7791, 11072-73, 5732. Kitob va uning muallifi to`grisida A.O`rinboev, 
O.Bo`rievlar 1983 yili “Toshkent Muxammad Solix tavsifida (X1X asr)” nomli risola 
chop etganlar. 
«Tarixi  Shoxruxiy»  («Shoxrux  (bek)  tarixi»)  nomli  asar  muallifi  X1X  asrda 
o`tgan  fargonalik  tarixchi  olim  Niyoz  Muxammad  Xo`kandiydir.  U  taxminan  1803 
yili  Ko`konda  yirik  xarbiy  xizmatchi  oilasida  to`gilgan,  Xudoyorxon  ko`shinida 
lashkarnavis,  ya`ni  xarbiy  kotib  lavozimida  xizmat  kilgan,  60-yillar  boshlarida 
iste`foga chikib, ilmiy faoliyat bilan mashgul bo`lgan. 
Niyoz  Muxammad  keng  ma`lumotli  kishi  bo`lib,  «Niyoziy»  taxallusi  bilan 
she`rlar  xam  yozgan.  Lekin,  yirik  tarixiy  asari  «Tarixi  Shoxuxiy»  bilan  ko`prok 
mashxur.  Bu  asar  Ko`kon  xonligining  1709-1876  yillar  orasidagi  tarixi  to`grisida 
mukammal  ma`lumot  berib,  unda  ushbu  xonlikka  karam  bo`lgan  boshka  Toshkent, 
xozirgi  Kirgiziston,  Kozogistonning  janubiy  viloyatlari  xududlarining  ijtimoiy-
siyosiy  tarixi  xam  bayon  etilgan.  Unda  Ko`kon  xonligining  Buxoro,  Sharkiy 
Turkiston  va  boshka  mamlakatlar  bilan  bo`lgan  iktisodiy,  siyosiy  va  madaniy 
alokalari xakida xam e`tiborga molik ma`lumotlar keltirilgan. 
«Tarixi Shoxuxiy» asarining matni N.N.Pantusov tomonidan 1885 yili Kozonda 
chop  etilgan.  Ayrim  parchalari  V.V.Bartol`d,  N.G.Mallitskiy  va  V.A.Romodin 
tarafidan  rus  tiliga  tarjima  kilingan.  Bu  asar  T.K.Biysembiev  tarafidan  chukur  va 
atroflicha o`rganilib, 1987 yili rus tilida Olma-Otada aloxida kitob chop etildi. 
    
    
Ìàâçóíè ìóñòàêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.    
q. Òóðêèé-óçáåê òèëèäàãè ìàíáàëàð äåãàíäà íèìàíè òóøóíàìèç? 
w. Òóðêèé-óçáåê òèëèäàãè ìàíáàëàð 3àéñè äàâðëàðäà ÿðàòèëäè? 
e.  Òåìóðèéëàð  äàâðèäà  òóðêèé  ìàíáàëàðíèíã  ÿðàòèëèøèãà  3àíäàé  ýúòèáîð 
áåðèëäè? 
r. «Òåìóð òóçóêëàðè» àñàðèíèíã òàðèõèé ìàíáà ñèôàòèäàãè àõàìèÿòè íèìàäà? 
t.  Áîáóðíèíã  «Âà3îéèú»  àñàðè  òàðèõèé  ìàíáà  ñèôàòèäà  3àíäàé  õóñóñèÿòëàðãà 
ýãà? 
 
 
12-mavzu. XVI-XIX  asr birinchi yarmiga oid xujjatlar 
 
Reja 
 1. Muxim ijtimoiy-siyosiy vokealar. 
 2. XVI-XIX asr birinchi yarmiga oid xujjatlar.  
 3. O`zbekiston tarixiga oid xujjatlar. 
 


Asosiy tushunchalar: Joyboriy xojalari, amirlik, xonlik, yorlik, vasika… 
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati. 
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008. 
2. B.A.Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari.-T., “O`kituvchi”. 2001. 
3.  T.S.Saidkulov.  O`rta  Osiyo  xalklari  tarixining  tarixnavisligidan  lavxalar.-T., 
“O`kituvchi”. 1993.  
4. Istoriya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.  
5.  Rukopisnaya  kniga  v  kul`turax  narodov  Vostoka.  Kniga  pervaya.-Moskva: 
‘’Nauka’’. 1987. 
6.  B.A.Axmedov.  Istoriko-geograficheskaya  literatura  Sredney  Azii. 
XU1-XVIII vv.  
 
XV  asrning  80-90-  yillarida  kuchayib  ketgan  tarkoklik,  xususan  Toshkent, 
Fargona va Xisorning markaziy xukumatga itoat kilmay ko`yishi, ayrim amirlarning 
siyosiy nufuzi o`ta kuchayib ketishi va yosh Temuriylarning toju taxt uchun kurashlar 
davlatning inkirozini tezlashtirdi.  
  1500  yili  Muxammad  Shayboniyxon  (1500-1510  yy.)  Dashti  kipchok 
o`zbeklariga  tayangan  xolda  Movarounnaxr,  Xorazm,  Xuroson  va  Badaxshonni 
bo`ysundirib,  yangi  sulola    –  Shayboniylar    davlatiga  (1500-1601  yy.)  asos  soldi. 
Lekin  Shayboniylar  ma`lum  darajada  iktisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy  soxada 
tarakkiyotga  erishlan  bo`lsalar-da,  lekin  ular  xam  maxalliy  yirik  er-suv  egalarining 
ayrimachilik xarakatiga barxam bera olmadilar.  
Shayboniyxon  xalokatidan  (1510  y.  10  dekabr)  so`ng  uzok  vakt  davomida 
mamlakatda parokandalik va tarkoklik xukm surdi. 
Ubaydullaxon  vafotidan  (1539  y.)  keyin  esa  Movarounnaxrda  ko`sh 
xokimiyatchilik  boshlandi:  Camarkandda  Abdullatif  Sulton,  Buxoroda  Abdulaziz 
Sulton xon kilib ko`tarildilar (1540-1550 yy.). 
1551-1556  yillari  esa  mamlakat  toju  taxt  da`vogarlari  Navro`z  Axmadxon, 
Burxon Sulton, Abdullaxon soniy o`rtasida urush maydoniga aylandi. 
Abdullaxon soniy 1557 yili Buxoroni egalladi va uzok davom etgan urushlardan 
(1557-1582  yy.)  so`ng  Movarounnaxrni  birlashtirishga,  Toshkent  va  Turkistonni 
bo`ysundirdi,  1584  yili  Badaxshon  bilan  ko`lobni,  1588  yili  Xirotni  egalladi.  U 
davlatni markazlashtirdi, lekin uning vafotidan (1598 y. 8 fevral) keyin ayirmachilik 
xarakat nariga o`tmadi. Uning o`gli va taxt vorisi Abdulmo`minning xukmronligi olti 
oydan  (1598  y.fevral-iyul)  nariga  o`tmadi.  Undan  keyin  xon  ko`tarilgan 
Mirmuxammad  soniy  (1598-1601  yy.)  esa  nomigagina  xon  xisoblanib,  aslida 
xokimiyat  nufuzli  katta  er  egalari  ko`liga  o`tib  koldi.  Bu  vaktda  kozok  xonlari  va 
sultonlarining  Movarounnaxr  ustiga  boskinchilik  yurishlari  kuchaydi.  Ular  1599  va 
1600  yillari  Toshkent,  Jizzax,  Samarkand  va  Miyonkolgacha  bostirib  kirib,  o`trok  
axolini  talon-taroj  kildilar.  Janubdan  esa  Eron  xukmdorlari  yurtimizga  taxdid  sola 
boshladilar. 
Mana shunday bir sharoitda movarounnaxrlik yirik er-suv egalari ruxoniylar va 
zodagonlar bilan til biriktirib, Jo`jixonning o`n uchinchi o`gli To`kay Temur naslidan 
bo`lgan Yormuxammadxonni taxtga o`tkizdilar. Yangi sulola tarixda Ashtarxoniylar 
(1601-1785 yy.) nomi bilan mashxur.  
Bu  davrda  mamlakatda  tarkoklik  yanada  kuchaydi.  Dashti  kipchokliklar,  aosan 
kozok  xonlari  va  kalmoklar,  Xorazm  xukmdorlari  Abulgozixon  va  Anushaxon 


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə