Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 03. 05. 2012-ci IL tarixli 746

•  təbiətimühafizə  qanunvericiliyinə  əməl  edilməsinin 
yoxlanması üçün;
•  ətraf mühitin  idarə  olunması  sistemlərinin  işləməsinin 
effektivliyini qiymətləndirmək;
•  layihələrin  sərmayələşdirilməsi,  uzunmüddətli  icarə 
müqavilələrinin və ətraf mühitin çirkləndirilməsindən gələn  zə­
rərlərə görə  məsuliyyətin sığortalanması müqavilələrinin səhm- 
ləşdirilməsinin,  bağlanmasının  maliyyə  risklərinin  müəyyən 
edilməsi;
•  müflisləşmənin  elan  olunması  prosedurasının  gerçək­
ləşdirilməsi;
•  ekoloji sığortalanma məqsədi ilə və mülkiyyətçinin də­
yişməsi  prosesində  keçmiş  ekoloji  zərərə  görə  məsuliyyətin 
təyin edilməsi üçün ekoloji ziyanın qiymətləndirilməsi;
•  lisenziya  alan  tərəfindən  müəyyən  edilmiş  ekoloji 
tələblərə,  lisenziya  razılaşmalarına  əməl  edilməsinin  yoxlan­
ması;
•  özəlləşdirmə  və  daşınmaz  əmlakın  satılması  zamanı 
ekoloji riskin aşkara çıxarılması;
•  sertifikatlaşma  prosesində  qoyulmuş  tələblərə  uyğun 
olmanın yoxlanması və s.
Ekoloji  auditin  həyata keçirilməsi  icbari  və  könüllü  ola
bilər.
İcbari audit təşkilatlar və siyahısı ekoloji audit üzrə xüsisi 
təhkim olunmuş orqan tərəfindən  təsdiq  edilmiş fəaliyyət növ­
ləri  üçün  (məs., obyektin mülkiyyətçisi  dəyişən zaman,  obyekt 
icarəyə  veriləndə  və  ya  ipoteka zamanı  girov  qoyulanda)  apa­
rılır, həmçinin təbiətimühafizə qanunvericiliyini pozanlara qarşı 
iddiaların  tənzinmlənməsi  zamanı  xüsusi  səlahiyyətli  dövlət 
orqanları tərəfindən qaldırıla bilər.
Könüllü audit (təşəbbüslü) müstəsna olaraq ətraf mühitin 
idarəetmə  sisteminin  yaradılması  və  tətbiqi,  onun  işləməsinin
290
effektivliyinə nəzarət edilməsi prosesində təsərrüfat subyektinin 
təşəbbüsü ilə aparılır.
Auditin  kim  tərəfindən  aparılmasından  asılı  olaraq  daxili 
(müəssisə  işçiləri  arasından  oan  audit  tərəfindən  aparılır)  və 
xarici  audit  (müstəqil  auditorlar komandası  tərəfindən  aparılır) 
ayırd  edilir.  Daxili  ekoaudit  təşkilatda  ətraf mühitin  idarəetmə 
sisteminin  işləməsini təmin edən vacib alətdir, lakin onun apa­
rılması  zamanı  həmişə  obyektivliyi  əldə  etmək  olmur.  Yalnız 
xarici audit icbari ola bilər.
Ekoaudit  prosedurası  zamanı  üç  tərəf iştirak  edir:  təşəb­
büskar (müştəri, sifarişçi), auditor (auditor firması), yoxlanılan 
obyekt.
Ekoloji  auditin  aparilması  təcrübəsində  anketləşdirmə, 
maddi  balanslaşma,  kartoqrafik,  texniki  hesablama  üsulların­
dan istifadə edilir.
Ekoauditin aparılmasının əsas mərhələləri:
• təbiətimühafizə  fəaliyyətinin  göstəricilərini  əks  etdirən 
ilkin  sənədlərin,  qeydiyyat jurnallarının  və  digər  materialların 
yoxlanması;
•  obyektin  ekoloji  təhlükəsi  səviyyəsi  barədə  audit  məq­
sədlərinə müvafiq informasiyanın toplanması  (personal ilə mü­
sahibə daxil olmaqla);
• obyektin görünüşcə müayinə olunması, onun təftiş edil­
məsi,  bölmələrin  ziyarət  edilməsi,  texniki  vasitələrin  vəziy­
yətinin və istismarının yoxlanması;
• ətraf  mühit  parametrlərinin  və  göstərilən  neqativ  təsir 
amillərinin alətlə təhlili;
• auditin  nəticələrinə  görə tövsiyyələrin hazırlanması,  aş­
kar  edilmiş  problemlərin  aradan  qaldırılması  üzrə  təkliflərin 
sifarişçiyə verildiyi  gəlinən nəticələr və  tövsiyyələr ilə hesaba­
tın tərtib edilməsi;
291

---

Ekoauditin aparılması sahəsində əldə olunan təcrübə  onun 
nəticələrindən  effektiv istifadə  edilməsi  imkanlarını  sübut  edir 
ki, bunlar da aşağıdakılara imkan verir:
• əvvələr  nəzərə  alınmayan  ətraf  mühitə  təsir  mənbələ­
rinin eyniləşdirilməsi (fərqləndirilməsi, ayırd edilməsi);
• təbii resursların istehlakını optimallaşdırmaq;
• əlavə  araşdırmaların  aparılmasının  məqsədəuyğunlu- 
ğunun əsaslandırılması;
• əlavə məhsul, xidmətin  istehsalının,  ikincili  xammaldan 
istifadənin,  enerji  resurslarına  qənaətin  inkanlarını  aşkara  çı­
xartmaq;
• yeni  texnikanın,  təbiətimühafızə  və  ehtiyatları  qoruyan 
texnologiyaların alternativ variantlarının əsaslandırılması;
•  ekoloji  fəaliyyətin  maliyyələşdirilməsinin  ehtimal  edi­
lən (əlavə) mənbələrini təyin etmək;
• dəymiş zərərin və ekoloji-iqtisadi məsuliyyətin ödənmə­
sində  cərimə  sanksiyalarının  risklərini  azaltmaq  və  ya  tam 
istisna etmək;
• monitorinq  və  istehsal  nəzarəti  sisteminin  inkişafına 
əlavə xərclərin müəyyən edilməsi;
• istehsal məsrəflərini  azaltmaq  və əlavə məhsulun  əmələ 
gəlməsi hesabına gəlirin artımına nail olmaq və s.
Respublikamızın  “Ətraf  mühitin  mühafizəsi”  haqqında 
Qanununa  müvafiq  olaraq  ekoloji  audit  -   hüquqi  şəxslər  və 
fərdi  sahibkarlar tərəfindən ətraf mühitin mühafizəsi  sahəsində 
tələblərə,  beynəlxalq  standartların  tələblərinə  riayət  edilmə­
sinin  müstəqil  kompleks  sənədləşdirilmiş  yoxlanması  və  belə 
fəaliyyətin  ətraf mühitə  zərərli  təsirinin  aşağı  salınması  (qarşı­
sının  alınması)  üzrə  tövsiyyələrin  hazırlanmasıdır.  Bütün  dün­
yada  olduğu  kimi,  Azərbaycanda  da  ekoaudit  ekoloji  təhlükə­
sizliyin təmin edilməsi, təsərrüfat və digər fəaliyyətin ətraf mü­
hitə  zərərli  təsiri  riskinin  azaldılması  yollarının  və  üsullarının 
təyin  edilməsi  məqsədilə  aparılır.  Onu  icbari  və  ya  könüllü
292
qaydada  hüquqi  şəxslərin,  yaxud  fərdi  sahibkarların  öz  və­
saitləri hesabına həyata keçirirlər.
Ekoloji  auditin  aparılması  qaydası  Azərbaycan  Respub­
likası  qanunvericiliyi  müəyyən  edir.  Ətraf mühitə  zərərli  təsir 
göstərən  müəssisələrin  özəlləşdirilməsi,  habelə  hüquqi  şəxsin 
müflisləşməsi  və  ya  fərdi  sahibkarın  fəaliyyətinin  dayandı- 
nlması zamanı ekoaudit icbari qaydada aparılır.
293

---