Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 03. 05. 2012-ci IL tarixli 746
Yüklə 112 Kb. Pdf görüntüsü
|
G İ R İ Ş Müasir dövrdə cəmiyyətin və təbiətin qarşılıqlı əlaqələrinin inkişafında çoxsaylı ekoloji problemlərin həlli üçün əsas baza bütövlükdə, iqtisadiyyatın tarazlı inkişafı, onun ekolojiləşdirilməsi və səmərəli idarə olunmasıdır. Ekoloji tarazlığı, onun mürəkkəb və bir-birilə bağlı mexanizmlərini bilmədən, yəni ekoloji biliyə dərindən yiyələnmədən təbiətdən, onun ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək, təbii mühiti həyat üçün yararlı halda saxlamağı proqnozlaşdırmaq mümkün deyildir. Bu mənada, ekologiya el minə tələbat və maraq daima artır. Hazırda elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı ilə əlaqədar və təbii ehtiyatların mühafizəsi məsələlərinin həlli müasir ekolo giyada xüsusi sahələrin inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur: tor pağın ekologiyası, bitkilərin ekologiyası, coğrafi ekologiya, su ların, dənizlərin, atmosferin, hidrosferin ekologiyası, kənd təsərrü fatının, sənayenin, nəqliyyatın, şəhərlərin ekologiyası, geokimyəvi ekologiya, sosial ekologiya, kosmik ekologiya və s. Orqanizmlərin həyat fəaliyyətinə, onun işgüzarlıq qabiliyyə tinə və sağlamlığına ətraf mühitin ayrı-ayn sahələri və orada baş verən hadisələr daimi mənfi təsir göstərir. Bunun baş verməməsi üçün təbiətin inkişaf qanunlarını, onun cəmiyyətlə qarşılıqlı mü nasibət formalarını, təbii sistemə yol verilə bilən təsir dərəcələrini əsaslı surətdə öyrənib bilmək ən vacib məsələlərdən biridir. Ekologiya ətraf mühitin və təbiətdən istifadənin elmi əsasıdır. Ətraf mühitin mühafizəsi təbiətə zərərli təsir göstərən hər hansı bir vasitə və ya vəsaitin aradan qaldırılması üçün kompleks təd birlərin işlənib hazırlanması ilə məşğul olur. Bu kompleksə qa nunvericilik, təşkilatçılıq, sanitar-gigiyenik və mühəndis - texniki tədbirlər daxildir. Təbiət üçün təhlükəli olan müxtəlif maddələrin ətraf mü hitə atılması ekoloji tarazlığın pozulmasına gətirib çıxarır. Hətta təbiətdən səmərəsiz istifadə ekoloji böhranlara səbəb olur, külli miqdarda dövlət və ya xüsusi vəsaitlərin artıq xərc 4 lənməsi ilə nəticələnir. Təbiətdən səmərəli istifadə və ekoloji problemlərin həlli iqtisadi kateqoriya kimi təbii ehityatlardan və ətraf mühitdən istifadə sahəsində iqtisadi münasibətlər sis temini sanki əks etdirir. Bu proseslərin cəmi ekoloji - iqtisadi potensialın optimal səviyyədə dəstəklənməsinə yönəlməlidir. Hazırlanmış dərs vəsaiti ADİU-nun bakalavr pilləsi üzrə təhsil alan tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. “Ekologiya” fənnini dərindən mənimsəyən tələbələr gələcək iqtisadi fəa liyyət sahələrində ekoloji norma və qaydaları əsas tutmaqla ət raf mühitin mühafizəsi, təbiətdən səmərəli, kompleks və təkrar istifadə məsələlərinə xüsusi diqqət edəcəklər. 5 MÖVZU 1. EKOLOGİYA FƏNNİNİN PREDMETİ, TƏDQİQAT OBYEKTİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ. EKOLOJİ FAKTORLAR VƏ QANUNAUYĞUNLUQLAR İnsanlar özləri üçün gərəkli olan havanı, suyu, ərzaq məhsullarının xammallarını, digər maddi nemətləri, sənaye üçün xammalları təbiət hesabına əldə edirlər. Təbii sərvət lərdən çox yüzilliklərdir ki, kortəbii, səmərəsiz istifadə olun ması nəticəsində təbii mühit dünya miqyasında əsaslı dəyişikliyə məruz qalmışdır. Yer kürəsinin quru sahəsinin 97 mln kv km ərazisi antropogen təsirə məruz qalmışdır. 52 mln kv km ərazi isə hələlik öz təbii halını saxlamaqdadır. Belə hal müasir elmi-texniki tərəqqinin (ETT) sürətli inki şafı təsirindən get-gedə gərginləşməkdədir. Belə ki, dünya əhalisinin hər il 80 mln nəfərdən çox artımı, onun gündəlik tələbatının yüksəlməsi, təbii sərvətlərin istifadəsinin durma dan çoxalması, energetika, sənaye, kənd təsərrüfatı və nəq liyyat kompleksində yeni texnologiyaların tətbiqi, istehsalın genişlənməsi, dünya ərazisi təbii örtüyünün getdikcə daha çox antropogen dəyişikliklərə uğraması, təsərrüfat əlaqələ rinin beynəlxalq miqyasda genişlənməsi və daha da mürək kəbləşməsi və sair digər amillər göründüyü kimi ətraf mü hitlə canlıların qarşılıqlı əlaqəsinin güclənməsinə və insanları əhatə edən mühitə antropogen təzyiqin artmasına səbəb olmaqdadır. Ekoloji tarazlığı, onun mürəkkəb və bir-birinə sıx bağlı mexanizmlərini, təbiətin-ətraf mühitin insanların təzyiqinə hissiyyatını, təbii sistemlərə yol verilə biləcək yükü bil mədən, yəni ekoloji biliyə dərindən yiyələnmədən təbiətdən, onun yeraltı, yerüstü ehtiyatlarından rentabclli, səmərəli is tifadə etmək, gələcək nəslə onlardan ehtiyat saxlamaq, eləcə də təbii mühiti gələcək üçün yararlı halda qoruyub saxlamağı proqnozlaşdırmaq indiki inkişaf baxımından bir o qədər də asan görünməməlidir. 6 Bəşəriyyət, yarandığı gündən müasir dövr də daxil ol maqla onu əhatə edən təbii mühitdən öz xeyri üçün istifadə etmək məqsədilə ona hər cür müdaxilə etməkdən çəkinmə mişdir. Ekoloji amillər nəzərə alınmaqla yeni texnika və tex nologiyanın kompleks qiymətləndirilməsi elmi-texniki tərəq qi qarşısında qoyulan tələbləri əvvəlcədən müəyyən edə bilir. Deyilənlər baxımından ekologiya elminə tələbat, eləcə də maraq günü-gündən artmaqdadır. Ona görə də, müasir dövrdə ekologiya elmi bütün dövlət və müəssisə rəhbər lərinin, alimlərin, mütəxəssislərin, sənət adamlarının, tələbə və digər gənclərin diqqət mərkəzinə çevrilmişdir. Ekologiya sahəsində gərginlik o yerə çatmışdır ki, məs kun sahələrinin, bütövlükdə biosferin mühafizəsi üzrə təcili tədbirlər görmək haqqında düşünülməyə başlanılmışdır. Bu mürəkkəb məsələnin həlli qlobal xarakter almaqdadır. Bu əsasdan da ekoloji problemlər dünyada mövcud olan 45 problemdən ən əsasına çevrilmişdir. «Ekologiya” termini mənşəyinə görə iki yunan sözün dən əmələ gələrək oykos -ev, yaşayış məskəni, loqos isə elm, təlim mənasını verməkdədir. Lakin ekologiya yunan mənşəli olsa da onu ilk dəfə 1869-cu ildə elmə daxil edən və tərifini verən tanınmış alman zooloqu Ernst Hekkel olmuşdur. E.Hekkclə görə ekologiya canlı orqanizmlərin onları əhatə edən aləmə münasibətini müəyyən edən müstəqil bir elm sahəsidir. Digər tərəfdən, o qeyd edir ki, ekologiya canlı aləmin mövcud olmaq, yaşamaq şərtlərini müəyyən edən bir amildir. Göstərilən tərifdən də bəzən ekologiyanı canlı orqa nizmlərin məskun sahələri ilə əlaqələrini öyrənən, tədqiq edən bir elm sahəsi kimi də təqdim edirlər. Bu fikir onda öz doğruluğunu tapır ki, məskun sahələrini canlı orqanizmlər dən ayrı öyrənmək mümkün sayılmaz. Dünyanın tanınmış alim və tədqiqatçıları E.Hekkelin bu fikirlərini yüksək dəyərləndirmişlər. 7 Yüklə 112 Kb. Dostları ilə paylaş:
|