Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 382 əzaba, işgəncəyə məhkum olunmasının səbəbi dünyaya gəlməsi, doğulması, mövcud olmasıdır. İnsan dünyaya gəlməklə ən böyük cinayət işləmişdir. Bu, əlbəttə, katolik irticası dövründə insanların varlığına hakim kəsilən bədbinlik, ümidsizlik fəlsəfəsinin ifadəsi idi. Bu ümidsizlik və bədbinlik fəlsəfəsi qüllədə diri-diri divara zəncirlənmiş, əzabkeş Sexizmundonun nitqində daha təsirli səslənir. Məlum olur ki, Polşa kralı Basilioya münəccim xəbər verir ki, onun oğlu Sexizmundo gələcəkdə zalım və qəddar bir hökmdar olacaq, dəhşətli cinayətlər törədəcəkdir. Guya ulduzlar belə xəbər verirlər, Basilio taleyin nəzərdə tutduğu işlərin qarşısını almaqdan ötrü, doğma oğlunu, varisini uzun müddət həbsxanada saxlayır. Sədaqətli Klotaldo isə ona keşik çəkir, nəzarət edir, qayğı göstərir. Bir çox illər keçdikdən sonra kral öz hərəkətinin doğ- ruluğuna şübhələnməyə başlayır. O, belə düşünür ki, bəlkə ulduzlar yalan deyir, bəlkə o, düzgün hərəkət etməmişdir. Uzun götür-qoydan sonra kral oğlunu saraya gətirmək, imtahan etmək qərarına gəlir. Onu yuxulu halda saraya gətirirlər ki, hakimiyyəti ona tapşırsınlar. Sexizmundo yuxudan oyananda özünü təmtəraqlı kral yatağında görür, qulluqçular bütün arzularını yerinə yetirirlər, sərt həbsxana baxıcısı Klotaldo mütiliklə onun ayaqlarına düşür. Klotaldo onun başına gələnləri, münəccimin xəbərdarlığını, qüllədə zəncirlənməsini ona şərh edir. Sexizmundo ondan dəhşətə gəlir, qəzəblənir. Onu dünyadan, dünyanın nemətlərindən ayırdıqları, nahaq yerə əzab verdikləri üçün, insan olduğu halda onu yarıvəhşi bir varlığa çevirdikləri üçün insanlardan intiqam almaq qərarına gəlir. Oğlunun görüşünə gələn kral Basilioya Sexizmun- donun dediyi sözlər, irəli sürdüyü ittihamlar, xüsusilə mənalı XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 383 səslənir: Atam ola-ola, sən ey daşürək! Məni öz yanına buraxmamısan. Qapını üzümə kilidləyərək Məni böyütmüsən sanki bir heyvan. Əjdahalar kimi əzab vermisən Məni məhv etməyə çalışmısan sən. Sexizmundonun sözləri dərin fəlsəfi rəmzlərlə doludur. Kral Basilio allahı, Sexizmundo insanlığı təmsil edir. Onun etiraz və ittihamları əsrin qabaqcıl adamlarının etiraz və ittihamlarıdır. Basilio kimi allah da insanlara həyat vermiş, lakin onlara iztirab, əzab qismət etmişdir. Öz evinə, göylərə, cənnətə gəlməyə insanlara icazə verməyən tanrı onları vəhşi kimi tərbiyə etdirir, əzab verir, dünyanın gözəlliklərindən ayırır, insanı zəncirli məhbusa, dünyanı həbsxanaya çevirən Klotaldo kimi nökərlərin vasitəsilə insanlara göz qoyur, kral Basilio kimi onun təmsil etdiyi tanrı da zalım və qəddardır. İnsana həyat verib səadətdən məhrum etmək cəlladlıq, cinayətkarlıq deyilmi? Həyatın özünü onun əlindən almağa bərabər deyilmi? Həyat vermisən sən özün mənə Əsla bir kəlmə də deməzdim səndən Sən ki həyat verdin, sonra da aldın, Lənət görəcəksən hər zaman məndən. Sexizmundo allaha qarşı qiyam qaldıran bütün günahkarlar kimi danışır. Etiraz və ittihamları ilə böyük filosof şair Ömər Xəyyamı, Nasir Xosrovu, Əbül-üla Məərrini yada salır. İnsana həyat vermək ən nəcib, ən xeyirxah bir işdirsə, bu həyatı cəhənnəmə, əzab və işgəncəyə çevirmək alçaqlıq, mənasız qəddarlıq, ədalətsizliyin, Afaq Yusifli İshaqlı 384 haqsızlığın ən eybəcər, çirkin təzahürüdür. Lakin Kalderon bu qiyamın, etirazın tərəfdarı deyildir. O, əsər boyu bu etirazın mənasızlığını göstərməyə can atır. Kalderon bir tərəfdən böyük sənətkar kimi, həyat həqiqətini düzgün əks etdirən dramaturq kimi bu üsyankarlıq fəlsəfəsini əlvan boyalarla əks etdirir. Allaha, onun adı ilə uydurulan, qanuna, hökmə, tələbə çevrilən dini ehkamlara qarşı yönələn etiraz fəlsəfəsi din nümayəndələrini həmişə narahat etmiş, qorxut- muşdur. İstər Şərq müsəlman aləmində, istərsə də xristian dünyasında bu allaha qarşı duran etiraz, narazılıq baxışları həmişə amansızcasına boğulmuşdur. Həllac Mənsur, Nəsimi, Şeyx İşraq, Cordano Bruno kimi böyük fikir bahadırlarına tutulan divanı xatırlamaq kifayətdir. Din xadimləri allahın qəddarlığını ilkin günahla əsas- landırmağa çalışırdılarsa, üsyan edən insan ağlı bununla barışmır, razılaşmır. Allahın hökmlərində, dinin ehkamlarında ciddi bir ziddiyyət və məntiqsizlik görürdü. Əsrlərlə ilahiyyatçılar arasında insanın öz hərəkət- lərində ixtiyari, yoxsa qeyri-ixtiyari olması, yəni öz iradəsi iləmi, yoxsa öz iradəsindən asılı olmayaraq hərəkət etməsi ətrafında mübahisə etmişlər. Əgər insan öz iradəsi ilə hərəkət edirsə, onda allah nə işə baxır, insanı şər işlər tutmağa niyə qoyur, yox əgər insanın hərəkətləri ixtiyari deyildirsə, öz iradəsindən asılı olmayaraq baş verirsə, onda allahın rəhmli, mərhəmətli olması fikri ilə necə razılaşmaq olar? Bir halda ki, insanın törətdiyi şər onun özündən asılı deyil, o, ancaq allahın iradəsini yerinə yetirərək şər iş tutur, ancaq bir vasitə- dir, onda nə üçün allah daim onu təqib və ittiham edir, cəza verir. Orta əsrlərin ilahiyyatçı filosofları belə düşünürlər, allahın mərhəmətinə bu tərzdə şübhə edirlər. Sexizmundo heç bir cinayət etməmişdir, lakin anadan olan gündən zəncirlənmişdir. O, allahın iradəsi, hökmü ilə gələcəkdə edəcəyi, edə biləcəyi cinayətlərə görə anadan Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|