133
NATĠQLĠK SƏNƏTĠNĠN SAHƏLƏRĠ
1. Ġctimai-siyasi natiqlik
a) Prezidentlərin inaqurasiya nitqi,
b) Siyasi mövzuda məruzələr,
c) Hər hansı toplantıda hesabat məruzəsi, müzakirədə çıxış,
ç) Siyasi mövzuda çıxış (hər hansı bir ölkədə başqa prezidentin
çıxışı),
d) icmal nitqi – son söz,
e) Mitinqlərdəki çıxışlar,
ə) Siyasi təbliğatçıların nitqi. Şüarlar, qanunvericilik lahiyələri.
Parlament mübahisələri.
2. Diplomatik natiqlik
a) Xarici işlər nazirlərinin çıxışı – mətbuat konfransı,
b)
Dövlət
başçılarının
BMT-də
çıxışları
c) Diplomatik mübahisə,
3.
Akademik
natiqlik
a)
Ali
məktəblərdə
mühazirə
oxumaq
b)
Elmi
məclisdə
(konfransda)
mühazirə
c)
Elmi
mövzularda
kütləvi
mühazirə
ç)
Elmi
məlumat
vermə
(elmi
hesabat)
d)
Elmi
mövzuda
mübahisə
e) Elmi rəy. Dissertasiya müdafiə çıxışı.
4.
Məhkəmə
natiqliyi
a)
Prokurorun
ittiham
nitqi.
b)
Vəkilin
və
ya
müdafiəçinin
nitqi
c)
Müttəhimin
cinayəti
haqqında
öz
çıxışı
ç)Müttəhimin
özünü
müdafiə
nitqi
d)Şahidlərin
dindirilməsi
(nitqi)
e) Hakim nitqi – ittiham hökmü.
5. MəiĢət natiqliyi
a)Masa arxasında söylənən təbrik nitqi
134
b)Matəm mitinqində nitq (ağılar)
c) Mədəni -məişət etiketləri
ç) Məişət mübahisəsi.
6. Bədii axĢamlardakı nitq
a) Şair
və yazıçı haqqında məruzə – mühazirə-nitq
b) Şair
və yazıçının nitqi.
7. Səhnə nitqi
a)Komik aktyorun nitqi
b)Tragik aktyorun ntqi,
8. Dini natiqlik
a) Moizə
və xütbə
b) Camidə və kilsədə din xadimlərinin nitqi
c) Surə oxumaq, Quran bağışlamaq, süfrə və ehsan duaları
ç) Axund və mollaların imamların müsibəti haqqında nüfuzlu çı-
xışı, mərsiyə, sinəcan.
9. Hərbi natiqlik
a) Hərbçiləri-əsgərləri ruhlandırmaq üçün çağırış nitqi
b)
Hərbi and
c) Hərbi nizamnamənin şərhi
ç) Komandanların
və komandirlərin müxtəlif situasiya hallarında
çıxışları.
Proqram üzrə Azərbaycan dili və Nitq mədəniyyətindən
məĢğələlərin mövzuları
Mövzu I: Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti müstəqil fənn
kimi
Ümummilli liderimiz H.Əliyevin qeyd etdiyi kimi ―Azərbay-
can insanının, bəşəriyyətin beşiyi olan nadir ölkələrdən biridir.
Burada həyat çox erkən yaranmışdır və Azıx mağarasında tapıl-
mış Azıxantor Azərbaycanın ən qədim ibtidai insan məskənlə-
rindən biri olmasını sübut edir. Qobustan və Gəmiqayadakı qa-
135
yaüstü təsvirlər və petroqliflər, Kür-Araz və Xocalı mədəniy-
yətlərinə aid maddi-mədəniyyət nümunələri, kurqan tapıntıları
sübut edir ki, hətta miladdan əvvəlki minilliklərdə də Azər-
baycanda inkişaf etmiş mədəniyyət mövcud olmuşdur‖.
Dil və mədəniyyət haqqında;Fənnin adına uyğun olaraq nitq
mədəniyyəti barədə söhbət açmaq, B.Vahabzadə və Nəbi Xəz-
rinin ―Ana dili‖ şeirləri barədə məlumat vermək lazımdır
.
Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti.Dil və mədəniyyət
2
haq-
qında ilk növbədə, dilin ictimai kateqoriya olması, dilin qədimliyi,
şifahi ümumxalq danışıq dili ilə ədəbi dilin üzvü bağlılığı olması
barədə şərh vermək lazımdır. Nitq mədəniyyəti fənninin tarixiliyi,
antik dövr natiqlik mədəniyyəti və məktəbləri barədə məlumat
vermək lazımdır.Tarixi qaynaqlardan məlum olur ki, lap qədim
zamanlardan məzmunlu, obrazlı, aydın yığcam, təsirli nitqə malik
olan insanlar cəmiyyət tərəfindən həmişə yüksək qiymət-
ləndirilmişdir. Nitqin gözəlliyi və ona sahib olmağın yolları, va-
sitələri böyük şəxsiyyətlərin daim diqqət mərkəzində olmuşdur.
Miladdan əvvəl Qədim Misirdə, Hindistanda, Çində, Babilistanda
və başqa yerlərdə görkəmli natiqlər yetişmişdir. Lakin natiqlik
sənətinin, nitq mədəniyyətinin əsl vətəni qədim Yunanıstan ol-
muşdur. Natiqlik də bir elm kimi Yunanıstanda meydana gəlmiş,
inkişaf etmişdir. Yunanıstanın ictimai-siyasi həyatındakı müba-
rizələr, iqtisadiyyatda baş verən irəliləyiş, elmi tərəqqi və sair ilə
bağlı Afina şəhər dövlətində natiqlik sənəti inkişaf etməyə, yük-
səlməyə başlayır. Natiqlik sənətindən təsirli və kəskin silah kimi
istifadə etməyə çalışırdılar. E.ö. VII-IV əsrlərdə fəaliyyət
göstərən
yunan natiqlik məktəbi Aristotel, Asntifont, Andokid, Lisiy, İsey,
İ. Sokrat, Molon, Kvintilian, Demosfen, Hipeorid, Esxil kimi
görkəmli natiqlər yetişmişdir. Həmin məktəblərdə dərs deyən bu
görkəmli natiqlər bu sənəti həm nəzəri, həm də praktik şəkildə
2
Bax: E.B.Тайлор. Первобытная культура,М., Политиздат, 1989, с.18