Dərs vəsaiti. Bakı, abu, 2006, 324 səh., cədvəl 10, şəkil 8, Azərbaycan Respublikası

YEGANLI S.T.. HACIYEV E. M. 
yin olunmasında bir çox çətinliklər meydana çıxır. Doğrudan da, yeni və unikal 
məhsulun qiyməti geniş diapazonda dəyişə bilər və onun dəyişmə sərhədlərini 
təyin  etmək,  hələ  olmayan  məhsulla  müqayisə  etmək  çox  çətindir.  Yeni 
məhsulun  həcmini  də  proqnozlaşdırmaq  çətindir.  Bazarda  yeni  məhsul 
haqqında  məlumatın olmaması  və  ya  az  olması,  onun  inkişaf təmayüllərinin 
məlum  olmaması  təbiidir  ki,  müştərilərdə  yeni  məhsula  qarşı  inamsızlıq 
yaradır. 
Yeni məhsulun bazarı marketinq tədbirləri ilə yaradılır. Onun xərcləri çox 
ola bilər, ona görə ki. bazarda bu məhsulun mövqe tutmasına müəyyən sərmayə 
lazımdır.  «Qaymaq  götürmək»  strategiyası  (yüksək  qiymətlər)  məhsulu  ilk 
mərhələdə yuxarı qiymətlə satmağı tələb edir. Bu da ancaq «yeni məhsul» və 
rəqabətin olmadığı zamanda mümkündür. Bu üsulu tətbiq edən firma, faktiki 
olaraq monopoliya hüququndan istifadə edir. Məsələn, ABŞ öz vətəndaşlarını 
bir  neçə  günlüyə  kosmik  fəzaya  səfərə  dəvət  edir.  Səfərin  qiyməti  12  mln 
dollardır. Bu səfərə getmək istəyən də çoxdur. Deməli, nə qədər ki, bu səfərin 
təşkilinə rəqabət yoxdur, qiymət aşağı düşməyəcəkdir və onu təşkil edənlər öz 
monopoliya hüquqlarından istifadə edəcəklər. 
Bazara daxil olmanın bir yolu da turist məhsuluna olan qiymətlərin aşağı 
salınmasıdır. Lakin bu üsulun bir neçə mənfi tərəfləri vardır: 
1.
 
Elə situasiya seçmək lazımdır ki, rəqiblər qiymətlərin aşağı salınmasına 
reaksiya verə bilməsinlər: 
2.
 
Məhsulun hazırlanma xərcləri o qədər aşağı olmalıdır ki, çox da yuxan 
olmayan qiymətlərlə də gəlir götürmək mümkün olsun; 
3.
 
Qiymətlərin «aşağı salma oyununa» rəqiblərin qoşulması çox böyük 
təhlükə yarada bilər. 
Bazara  qoşulmağın  başqa  yolları  da  var,  vaxt  az  olduğuna  görə,  onları 
burada təhlil edə bilmirik. 
19.2.
 
RƏQİBLƏRİN MARKETİNQ VASİTƏSİLƏ ÖYRƏNİLMƏSİ 
1. Turist nməssisəsinin rəqabət mühiti
 
Rəqabət turist bazarının vacib əlamətlərindən biridir. O. şəxsi və ictimai 
maraqları  tənzimləyir,  «görünməyən  əl»  kimi  əməklə  kapitalı  optimal 
bölüşdürmək  üçün  gəlirin  miqdarını  tarazlaşdırır.  Turizmdə  rəqabət  -  turist 
məhsulunu  istehsal  edən  firmalar  arasında  aparılan  mübarizəyə  deyilir.  Bu 
mübarizədə  firmalar  çalışır  ki.  turistlərin  məhsula  olan  tələbatını  lazımınca 
ödəsinlər. Deməli, rəqabət texniki tərəqqinin elementidir. 
166 

---

T U R t Z M  
Bazarın  inkişafı,  orada  iş  qurumunun  mürəkkəbliyi  turist  firmasının 
ətrafında  yaranan  rəqabət  mühitindən  asılıdır.  Rəqabət  turist  firmasının 
aktivlik  dərəcəsidir.  O,  marketinqin  bir  çox  xüsusiyyətlərinin  göstəricisidir: 
satış  şəraiti,  satışın  həcmi,  qiymətləri,  reklamın  növləri,  satışın  stimul- 
laşdırılması və s. Rəqabətin nəticəsində bazarda baş verən dəyişikliklər qısa 
zamanda özünü büruzə verir. Rəqabətə təsir göstərən faktorlar aşağıdakılardır: 
1.
 
İmkanları eyni olan firmaların say çoxluğu. Əgər firmaların ölçüləri və 
imkanları eynidirsə. onlar eyni dərəcədə rəqabət aparırlar. Əgər hər hansı 
bir firma üçün rəqabət aparmaq çox ağırdırsa. deməli bazarda yeni «lider» 
firma peyda olmuşdur. 
2.
 
Əgər turist məhsuluna tələbat azdırsa, onda bazarda rəqabət şiddətlənir. 
Əksinə, bazar genişlənirsə, rəqabət zəifləyir, hamıya işləməyə yer tapılır. 
Bazarda  inkişaf  zəifləyəndə,  firmalar  bazarda  pay  uğrunda  mübarizə 
aparırlar. Bu da yeni ideyaların yaranmasına səbəb olur, yeni əməliyyatlar 
və müştəriləri özünə cəlb etmək üçün yeni tədbirlər görülür. 
3.
 
Məhsulun  bölünməsi  və  ayrı-ayrı  hissələrlə satılması rəqabəti  zəiflədir. 
Ona görə ki, belə halda hər firma bazarda öz yerini tuta bilir. 
4.
 
Mövsüm  dəyişmələri  olanda  rəqabət  şiddətlənir.  Firmalar  satışı 
artırmaqdan  ötrü  qiyməti  aşağı  salırlar,  güzəştə  gedirlər  və  cürbəcür 
taktiki tədbirlərə əl atırlar. 
5.
 
Rəqabət aparan firmalar müxtəlif strateji addımlar atdığı zaman, on- lann 
arasında  mübarizə  kəskinləşir.  Mübarizə  bir  də  o  vaxt  kəskinləşir  ki, 
firmalar  arasında  resurs,  kadr,  strategiya,  ümumi  firmalann  hörməti 
alıcıların nəzərində müxtəlif olsun. Bu gür fərqlərin olması onu göstərir 
ki,  firmalar  hardasa  özlərini  qeyri-müəyyən  apara  bilərlər.  Yeni 
firmaların bazarda peyda olması bazarda olan vəziyyəti tamamilə dəyişə 
bilər. 
Rəqiblərin  hərəkətlərini  təhlil  edib,  firmanın  münasib  qərarlar  qəbul 
etməsi,  ona  çox  vaxt  bazarda  satışdan  alınan  xeyirdən  çox  xeyir  verə  bilər. 
Rəqiblərin zəif və güclü tərəflərini öyrənərək onların imkanlarını və sonrakı 
strategiya və məqsədlərini anlamaq olar. Rəqiblərin zəif cəhətlərini öyrənib. 
onlarla elTektli mübarizə aparmaq və öz üstünlüyünü təmin etmək olar. 
2. Raqihhrin hər:tkDtmi təhlil edən elementlər 
Rəqabət  aparan  bütün  rəqiblər  haqqında  məlumat  toplamaq  mümkün 
deyil. Ona görə də. rəqiblərin ən əsasları Amerika alimi M. Porter tə 
1 6 7  

---

YEGANLI S.T.. HACIYEV E. M. 
rəfindən təklif edilən sxem ilə təhlil olunur. Bu sxem rəqibləri xarakterizə edən 
dörd əsas elementdən təşkil olunmuşdur: gələcək məqsədləri, strategiyası, özü 
haqqında  məlumat  və  imkanları.  Təhlilin  apaniması  məlumatların 
toplanmasından başlayır. Toplanmış məlumatlar iki qrupa bölünür: miqdar və 
ya formal məlumatlar və keyfiyyət məlumatlan. 
Kəmiyyət  məlumatlarına  -  hüquqi  təşkilat  forması,  personalın  miqdarı, 
aktivləri, başqa maliyyə mənbələrinə çıxış imkanları, satış həcmi, bazardakı 
payı,  rentabelliliyi.  rəhbərləri,  filiallarının  olması,  əsas  xidmət  növləri  və  s. 
aiddir. 
Keyfiyyət  məlumatlarından  ən  vacibləri  -  firmanın  hörməti,  imici, 
gələcəyi,  personalın  iş  təcrübəsi,  əsas  orientivləri,  marketinq  strategiyasının 
çevikliyi,  məhsul  strategiyasının  səmərəliliyi  və  başqalan  aiddir.  Keyfiyyət 
məlumatlarına müştərilərin, ekspertlərin və mütəxəssislərin verdiyi rəylər də 
əlavə olunur. 
Rəqiblər  haqqında  ətraflı  məlumatları  rəqiblər  haqqında  olan  xüsusi 
cədvəllərdən almaq olar. Bu cədvəllərin materiallarının təhlili zamanı əsasən 
rəqiblərin  meydana  gəlməsi  və  onların  dəyişilməsi  haqqında  dürüst 
məlumatları,  onların  xüsusiyyətlərini,  zəif  və  qüvvətli  cəhətlərini,  bazara 
çıxmağa  mane  olan  ünsürləri,  rəqabətə  nə  qədər  tab  gətirmək  olar  və  s. 
öyrənmək  olar.  Ardıcıllıqla  toplanan  bu  məlumatlar  rəqabət  planını  tərtib 
etməyə imkan verir. 
19.3.
 
BAZARIN RƏQABƏT PLANININ TƏRTİBİ 
Rəqiblərin marketinq tədqiqatının son mərhələsi bazarın rəqabət planının 
tərtib  olunmasıdır.  Bu  plan  rəqiblərin  bazarda  tutduğu  mövqelərinə  görə 
klassifikasiyasıdır.  Rəqabət  planı  iki  göstərici  əsasında  tərtib  oluna  bilər: 
bazarda tutduğu mövqeyilə (payla) və bu mövqenin dəyişmə dinamikası ilə. 
Bazarda firmanın payı onun standart mövqelərini xarakterizə edir. Məsələn, 
bazarın lideri, rəqabət potensialı möhkəm olan firma, rəqabət imkanı zəif olan 
firma, bazarın aytsayderləri. Bu göstəricilər statistik göstəricilərdir. Bazarda 
vəziyyət  dinamik  olaraq  dəyişir.  Ona  görə  də.  bu  göstəricinin  dəyişməsi  ilə 
əlaqədar  müəssisənin  mövqeyinin  dəyişməsini  öyrənmək  olar.  Bunu  da 
müəssisənin bazardakı satış payının dəyişməsi ilə bilmək olar. 
Bazarın  rəqabət  planının  həcmi  firmanın  bazar  payının  dəyişmə  kla.s- 
sifikasiyası əsasında qurulur. Bu müəssisənin 16 tipli vəziyyətini xarakterizə 
edir. Ən görkəmli qrup I qrupdur. Bu qrup başqalarından öz rəqabət aparmaq 
imkanları ilə fərqlənir. Bu qrupa rəqabət aparmaq imkanları da- 
168 

---