Dərs vəsaiti. Bakı, abu, 2006, 324 səh., cədvəl 10, şəkil 8, Azərbaycan Respublikası

YEGANLI S.T.. HACIYEV E. M. 
nürlər.  Bəzən  də,  onların  arasında  sərhəd  pozulur.  Məsələn,  işgüzar-mədəni 
dərketmə ilə idman rekreasiya ilə qarışır, 
Seqmentləşmə  prosesində  turist  müəssisələri  çalışırlar  ki,  eyni  tipli 
turizmin  növlərini  qruplaşdırsın  və  eyni  tipli  səyahətçiləri  bir  seqmentdə 
toplasınlar. Bu reklam və informasiya problemlərini sadələşdirir. Bazarın hər 
bir  seqmenti  əsas  bazar  kimi  götürülür  və  onun  üçün  xüsusi  turist  məhsulu 
hazırlanır. Potensial turistlərin həyat tərzinin təsviri hər seqmentin tələbatı və 
sorğusu haqqında təsəvvür yaradır. 
Turist sorğusunun seqmentlərə bölünmə təmayülü sonsuzdur. Bu onunla 
izah olunur ki. insanların tələbatı çox mürəkkəbdir, turizm və istirahətin rolu 
insanların  həyatında  gündən-günə  artır.  Turist  tələbatının  strukturunun 
mürəkkəbləşməsi  nəinki  yeni  turist  seqmentlərinin  yaranmasına  səbəb  olur, 
eyni zamanda turizmin yeni qarışıq motivlərinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. 
18.4.
 
MƏQSƏDYÖNLÜ BAZARLARIN TƏYİN OLUNMASI 
Seqmentləşmə  üsulu  seçildikdən  sonra,  firma  seçilən  seqmentlərin 
profilini  düzəldir  və  onların  hər  birinin  cazibədarlığını  qiymətləndirir. 
Məqsədyönlü bazarın  seçilməsi  üçün  neçə  seqment  götürülür  və  hansı  yolla 
məqsədyönlü seqment seçilir və onun firma üçün xeyri nədədir? Bu suallara 
cavab tapmaq üçün aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır: 
•
 
Firmanın  resurs  imkanları.  Əsər  resurs  imkanlan  məhduddursa,  onda 
uyğun marketinq strategiyasından istifadə etmək lazımdır; 
•
 
Məhsulun rəngarənginik  dərəcəsi.  Əgər  məhsul  sadə  və  steriotiplidir- 
sə,  qeyri-diferensial  marketinq  strategiyası  tətbiq  olunur.  Bir-birindən  fərqli 
məhsul  üçün  differensiallaşmış  və  uyğun  marketinq  konsepsiyası  daha 
faydalıdır; 
•
 
Məhsulun  dövriyyə  mərhələləri.  Firma  bazara  daxil  olanda,  yeni  bir 
məhsul  bazara  çıxartmaq  və  qeyri-differensial  marketinq  strategiyasından 
istifadə etmək lazımdır; 
•
 
Bazarın  sadəlik  dərəcəsi.  Əgər  alıcıların  tələbi  eynidirsə,  onlar  eyni 
zamanda eyni miqdarda məhsul alırlarsa və eyni marağa həssasdılarsa, onda 
differensiallaşmamış marketinq strategiyasından istifadə etmək olar; 
•
 
Rəqiblərin  marketinq  strategiyası.  Əgər  rəqiblər  də  bazarın  seqment- 
ləşməsi ilə məşğul olurlarsa, onda differensialsız marketinqdən istifadə firma 
üçün fəlakətə səbəb ola bilər. Əksinə, rəqiblər düTerensialsız marketinq tətbiq 
edirlərsə,  firma  diferensiallı  marketinqin  aparılmasında  udmuş  olar.  Əgər 
firma yığcam strategiyadan istifadə edərək bazara çıxmaq istəyirsə. 
160 

---

T U R İ Z M  
onda  o  cazibədar  seqment  seçməlidir  və  məqsədyönlü  bazann  axtanşma 
başlamalıdır. O, elə bazar olmalıdır ki, alıcıların 20 %-i satışın 80 %-ni təşkil 
etsin.  Belə  seqmenti  tapdıqdan  sonra  firma  o  bazara  yol  axtarmalıdır.  Əgər 
seqment  çoxdan  fəaliyyət  göstərirsə,  deməli  orada  mütləq  rəqabət  var  və 
rəqiblər  artıq  bazarda  öz  mövqelərini  tutmuşlar.  Həmin  bazara  daxil  olmaq 
üçün  rəqiblərin  mövqeyini  və  alıcıların  turist  məhsulunu  qiymətləndirən 
parametrlərini öyrənmək lazımdır. 
Marketinqin klassik qanununa görə. 20-30 % alıcı ümumi məhsulun 70 
%-ni alır. Turizmdə marketinqi elə aparmaq lazımdır ki, həmin 20-30 % alıcını 
(klienti) düzgün təyin edəsən. 
Turist bazarının seqmentlərə bölünməsi şirkətin məhsulu bazarda satmaq 
işini  asanlaşdırır  və  onun  iş  istiqamətlərini  təyin  edir.  Strateji  qərar  qəbul 
etməyə  kömək  edir.  Seqmentləşdirmə  müəyyən  əlamətlər  əsasında  aparılır: 
tələbatın  həcmi  və  keyfiyyəti,  başqa  əlamətlərə  görə,  məsələn,  coğrafiya, 
demoqrafiya, sosial-iqtisadi, psixoqrafik. davranış əlamətlərinə görə. 
Coğrafi  əlamətlərinə  görə  seqmentləşdirmə  tez-tez  aparılır.  Turistlər 
(alıcılar)  bu  zaman  öz  coğrafi  əlamətlərinə,  adət  və  ənənələrinə  görə 
qruplaşırlar. Belə qruplaşmada alıcıların davranışı, özünü aparması, axtardığı 
üstünlüklər, arzu və şikayətləri eyni olur. 
Məsələn,  amerikalılar  xidmət  ərəfəsində  çoxlu  pul  xərcləyirlər,  eyni 
zamanda  görülən  xidmətin  keyfiyyətinə  çox  tələbkardılar.  Onlar  çox  vaxtı 
şikayət edirlər ki, bu səfərdən çox şey gözləyirdilər. 
İngilislərlə  işləmək  çox  çətindir.  Heç  vaxtı  o  dəqiqə  şikayət  etmirlər. 
Lakin sonra şikayət edib, nədən narazı idilərsə, bildirirlər. 
Fransızlar qadınlara diqqət yetirməyi çox sevirlər. Onlar ingilis dilinə çox 
qısqanırlar və başa düşmürlər ki, niyə bütün dünya fransız yox, ingilis dilində 
danışır. 
Almanlarla da işləmək çox çətindir. Onlar dəqiqliyi çox sevirlər. Təşkilat! 
məsələlərdə çox həssasdılar. Əgər onlar bilmədən marşrutda dəyişiklik olursa, 
onlar bunu çox ağır qəbul edirlər. Almanlar dadlı yeməkləri və öz pivələrini 
çox sevirlər. 
Yaponlar  çox  asan  təşkil  olunur,  onlarla  işləmək  çox  asandır.  Öz  milli 
yeməklərini  sevirlər,  başqa  qruplara  qarışmağı  sevmirlər.  Musiqini  və  şəkil 
(foto) çəkməyi çox sevirlər. Səfərə çox diqqətlə və ciddi hazırlaşırlar. 
Turist  bazarının  hər  ayrılmış  seqmenti  öz  davranışlan  ilə  fərqlənir  və 
ayrıca yanaşmağı tələb edir. 
Geodemokrafik  əlamətlərinə  görə  seqmentləsmə  çox  vaxtı  coğrafi 
əlamətlərinə görə seqmentləşmə ilə birgə aparılır. Geodemokrafik əlamətlər 
161 

---

YEGANL1S.T.. HACIYEV E. M. 
urbanizasiya  əlamətləridir.  Yəni  kənd  və  ya  şəhərdə  yaşayan  alıcı.  Bir  çox 
qruplaşmalarda da bu əlamətlər nəzərə alınır. Son zamanlar, şəhərlə qəsəbə və 
kənd arasında olan sərhəd silinmək üzrədir. Adi hallarda şəhərlərdə istirahət 
etmək istəyənlərin sayı çoxdur. Düzdür, şəhərlərə daha çox iqtisadi və sosial 
yardım  olunur.  Bununla  bərabər,  şəhərlilər  təbiətdən  ayrılmışlar,  şəhərlərdə 
əhalinin sıxlığı çox, həyat tərzi gərgin, hava və su isə çirklənmiş olur. 
Şəhər  böyük  olduqca,  o  qədər  də  çox  şəhər  adamının  istirahətə  və 
müalicəyə  ehtiyacı  var.  Belə  vəziyyət  hər  yerdə  və  bütün iri  şəhərlərdə  var. 
Nəhəng şəhərlərin sakinləri təbiətin qoynuna can atırlar. 
PemoQrafık əlamətlərinə görə seamentləsmə müştəriləri cinsinə, yaşına. 
ailə  vəziyyətinə  görə  qruplaşdırma  deməkdir.  Bu  və  ya  başqa  demoqrafik 
əlamətlər çox asan təyin olunur və onlar ən çox yayılmışdır. Seq- mentləşmə 
başqa  əlamətlərinə  görə  aparılsa  da.  demoqrafik  əlamətlər  yenə  də  nəzərə 
alınır. 
Bu əlamətlərinə görə seqmentləşmədə ÜTT müştəriləri 5 qrupa ayırmağı 
məsləhət  görür:  I  qrupa  14  yaşına  kimi  olan  uşaqlar,  II  qrupa  15-24  yaşlı 
gənclər  qrupu,  III  qrupa  25-44  yaşlı  iqtisadi  aktiv  adamlar.  IV  qrupa  45-65 
yaşlı  adamlar,  yəni  iqtisadi  cəhətdən  aktiv  adamlar  (amma  uşaqlar-  sız  və 
bəzən  də  tək  olurlar),  V  qrupa  isə  65  yaşdan  yuxarı  adamlar  aiddir.  Son 
zamanlar bu qrupdan olan müştərilərin sayı artır. 
Hər  qrupun  öz  xüsusiyyətləri,  davranışı,  istək  və  arzuları  var.  Onlann 
hamısı qruplaşmada nəzərə alınmalıdır. 
Sosial-iqtisadi  əlamətlərinə  görə  seamentləsmə  çoxdan  aparılır.  Bu 
qrupun  əsas  əlamətləri:  adam  başına  düşən  illik  gəlir,  müştərinin  statusu, 
tutduğu vəzifə və cəmiyyətdə roludur. Gəlir səviyyəsi adamın müəyyən qrupa 
mənsub  olmasını,  onun  təhsilini  və  s.  göstərir.  Bu  əlamətlərə  görə 
seqmentləşmə  müstəqil  apanlır.  Müştərinin  maddi  təminatı,  onun  alıcılıq 
qabiliyyətini təyin edir. Məsələn. ABŞ-da Makdonalds Şirkəti şəhər ətrafında, 
fəhlələr yaşayan zonada restoran açrnışdı. Bu restorana gələn olmurdu və bir 
azdan o bağlandı. Ona görə ki, bu ətrafda yaşayanlar yemə-, yi evdə yeyirdilər. 
Başqa  əlamətlərinə  görə  də  qruplaşmalar  var,  bunlar  hamısı  müştərini 
öyrənmək üçündür. 
162 

---