130
danlıq və alətlərdən daha yaxşı istifadə edilməsinə maraq
oyadır, iş vaxtının itkisini, işsiz dayanmaları və istehsala
rəhbərlik işində təşkilat-texniki nöqsanları aradan qaldır-
maq üçün fəhlələri səfərbərliyə alır.
Müstəqim işəmuzd əmək haqqı sistemində işçinin
əmək haqqı hazırlanmış məhsulun miqdarına və məhsul
vahidinin istehsalı üçün müəyyən edilmiş əmək haqqına
(iş qiymətinə) əsasən təyin edilir. İş qiyməti – iş dərəcəsi-
nin saatlıq tarif maaşının müəyyən bir işin görülməsi üçün
vaxt norması üzrə lazım olan normalaşdırılmış saatların
sayına vurulması yolu ilə müəyyən edilir. Əgər tarif siste-
mi növbə üçün müəyyən edilmişsə, onda iş qiyməti mü-
vafiq dərəcənin günlük tarif maaşının günlük istehsal
normasına bölünməsi yolu ilə müəyyən edilir.
İşəmuzd iş qiymətinin hesablanmasını belə bir nis-
bətlə ifadə etmək olar:
Hesablama üçün əsas olaraq həmin işin görülməsi üçün
saat hesabı ilə normalaşdırılmış vaxt götürülərsə, onda
nisbət belə bir forma alar:
•
İş qiymətinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi və fəhlə
işə başlamazdan, ona tapşırıq (naryad) verilərkən fəhləyə
bildirilməsi xüsusilə vacibdir. Kütləvi surətdə təkrar olunan
Məmulatın
iş
qiyməti
İş
dərəcəsinin
saatlıq tarif
maaşı
Məhsul vahidi üçün
saat hesabı ilə
normallaşdırılmış vaxt
Məmulatın
iş
qiyməti
Müəyyən bir dərəcənin növbəlik tarif maaşı
Ədəd hesabı ilə növbəlik istehsal norması
131
işlərə, naryad verilmədiyindən, bu barədə bütün fəhlələrin
məlumat alması üçün, iş qiymətləri adətən sexdə asılır.
İşəmuzd əmək haqqının
qeyri-müstəqim sistemində
fəhlənin aldığı əmək haqqı onun xidmət etdiyi əsas fəhlə-
lərin əmək haqqından və ya istehsal etdikləri məhsulun
miqdarından asılıdır. Bu sistem çox hallarda əsas fəhlələrə
xidmət edən köməkçi fəhlələrin əmək haqqının ödənil-
məsində tətbiq olunur. Bu sistemin iki variantını fərqləndi-
rirlər: birinci variantda hər hansı iş yerinə xidmət edən
fəhlənin əmək haqqı, əsas işəmuzdçu fəhlənin hasilatından
asılı olaraq müəyyən edilir. Ona görə də köməkçi fəhlə
ayrı-ayrı iş yerləri və ya istehsal sahələrinə fasiləsiz və
keyfiyyətli xidmət etməyə maddi cəhətdən maraqlı olur.
Əgər əsas fəhlə bir işi icra edərsə, onda köməkçi fəhlə də
həmin işə görə əmək haqqı alır. Belə olan halda köməkçi
fəhlənin əmək haqqının kəmiyyətini müəyyən etmək üçün
həmin fəhlənin gündəlik tarif maşını (T
m
) norma-saat və
yaxud digər natural ifadələrlə ifadə olunan xidmət norması
(t
xid
) ilə həmin xidmət obyekti üçün plan üzrə müəyyən
edilmiş tapşırıq (N
pl
) hasilinə bölmək lazımdır, yəni:
Ə
h.d
= T
m
: (t
xid
• N
pl
).
Bu sistemin tətbiq edilməsi üçün zəruri müqəddəm
şərtlər: əməyin normallaşdırılmasının yüksək keyfiyyətdə
olmasından, iş uçotunun yaxşı
təşkil edilməsindən, məhsu-
lun keyfiyyətinə görə qəbul edilməsindən və iş yerinin
xammalla və ya pəstahı ilə normal surətdə təmin edilmə-
sindən əsaslıdır.
İşə görə mütərəqqi əmək haqqı sisteminin əhəmiyyəti
böyükdür. İşəmuzd əmək haqqında fəhlənin əmək haqqı
onun istehsal etdiyi məhsulun artmasına və əmək məhsul-