115
fəhlələrin sayı iş yerlərinin miqdarına, yaxud xidmət nor-
malarına görə müəyyən edilir.
Ştat cədvəli isə müəssisələrin quruluş və ölçüsü, xü-
susi bölmə və şöbələrin sayı, onların istehsalda düzgün
yerləşdirilməsi əsasında müəyyən edilir.
Kiçik xidmətedici heyətin sayı bir nəfər işçinin xid-
mət normasına görə hesablanır.
Müəssisələrdə çox vaxt gözətçilərin və mühafizəçilə-
rin sayı – gözətçi və mühafizəçi məntəqələrinin sayına gö-
rə və nəhayət şagirdlərin sayı isə – əlavə işçilərə olan tələ-
bata əsasən müəyyən edilir.
İstehsal heyətinin müəssisənin iqtisadi nəticələrinə
təsiri onun fəhlələrin peşə hazırlığından asılıdır.
Sənaye müəssisələrinin fəhlə hazırlığı əsasən texniki-
peşə məktəbləri vasitəsi ilə aparılır. Texniki-peşə məktəblə-
rində təhsil müddəti bir ildən üç ilə kimi müəyyən edilmiş-
dir. Adətən, texniki-peşə məktəblərində hazırlanan fəhlə
kadrları istehsal hazırlığı ilə yanaşı texniki və nəzəri biliyə
də malik olurlar. Texniki-peşə məktəblərində təhsil müddə-
ti bir il olan peşələr üzrə fəhlə kadrları ikinci dərəcəli, iki il-
lik təhsil müddətində – iki-üç, üç illik təhsil müddətində ha-
zırlanarsa, daha yüksək dərəcəli fəhlə kadrları hazırlanır.
İstehsalın konkret şəraitindən asılı olaraq fəhlə kadrlarının
əksər hissəsi bilavasitə müəssisələrdə hazırlanır.
Müəssisələrdə fəhlə kadrları, əsasən, aşağıdakı for-
malarda hazırlanır:
a) fərdi formada – fəhlə kadrlarının hazırlanması hər
bir şagirdin (yeni işə qəbul edilmiş işçinin) iş yerində təli-
matçılar tərəfindən öyrədilməsi yolu ilə aparılır. Təlimat-
çılar briqadirlər, baş ustalar və yüksək ixtisaslı fəhlələr ola
bilər. Onlar şagirdlərə konkret peşə üzrə əməli olaraq iş
116
fəndlərini öyrənməyə və istehsalat vərdişi əldə etməyə
kömək edirlər;
b) briqada formasında – fəhlə kadrları hazırlığı briqa-
da şəklində təşkil olunan işlərdə həyata keçirilir. Briqada-
nın tərkibi və miqdarı peşələrin müxtəlifliyindən və isteh-
salat şəraitindən asılı olaraq müəyyən edilir. İstehsalat tə-
limini başa vurduqdan sonra şagirdlər öyrəndikləri peşə və
ixtisaslar üzrə müəyyən edilmiş qaydada sorğudan (imta-
handan) keçirilir və onun nəticəsindən asılı olaraq onlara
müvafiq tarif dərəcələri verilir. Bu zaman təhsil müddəti
üç aya qədər olur;
c) qrup formasında – istehsalat təlimi peşə qrupları
üzrə aparılır və təlim işləri xüsusi briqadasında, yaxud da
tədris-istehsalat emalatxanalarında həyata keçirilir. Qrup
formasında kadr hazırlığının briqada formasındakına nis-
bətən fərqi ondan ibarətdir ki, briqada kollektiv fərdi işlər
icra edən fəhlələrdən təşkil olunur. Qrup formasında daha
mürəkkəb peşələr üzrə fəhlə kadrları hazırlanır;
d) məktəb və kurslar formasında – istehsalatdan ay-
rılmaq və ayrılmamaqla daha mürəkkəb peşə və ixtisaslar
üzrə fəhlə kadrları hazırlanır. Özü də istehsalatdan ayrıl-
madan təşkil olunan məktəb və kurslar və məktəblərdə isə
müəssisələrarası formada həyata keçirilir. Belə kurs və
məktəblərdə təhsil alanların sayı 10 nəfərdən az və 30 nə-
fərdən çox olmamalıdır.
Müəssisələr üçün mütəxəssis kadrları dövlət və
qeyri-dövlət ali və orta ixtisas məktəblərində, kolleclərdə,
universitetlərdə və Akademiyalarda hazırlanır. Mütəxəs-
sislərin bu və ya digər mütəxəssis qrupuna aid edilməsi
onların ali və orta ixtisas təhsili məktəblərini başa vurduq-
dan sonra aldıqları diplomlar ilə müəyyən edilir.
117
5.3. Əmək məhsuldarlığı və onun yüksəldilməsi yolları
Əmək məhsuldarlığı dedikdə əmək sərfiyyatının sə-
mərəliliyi, məhsulun hər vahidinə sərf edilən əməyin sə-
viyyəsi nəzərdə tutulur. Əmək məhsuldarlığının artırılma-
sı məhsulun istehsalı üçün lazım olan iş vaxtının qısaldıl-
ması deməkdir. Cəmiyyət, məhsulun hər vahidinə sərf olu-
nan əməyi azaltmaqla hər işçi başına daha artıq miqdarda
məhsul istehsal etmək və deməli, öz artan tələbatını daha
dolğun təmin etmək imkanına malik olur. Əmək məhsul-
darlığının daim yüksəldilməsi, istehsalının artırılması və
təkmilləşdirilməsi üçün zəruri şərtdir.
İstehsalında əmək məhsuldarlığını yüksəltmək üçün
əməli yollar mövcuddur. Bu yollardan ən mühümü ağır sə-
nayenin birinci növbədə inkişaf etdirilməsi və ən yeni tex-
nikanın daha geniş tətbiq edilməsindən, işçilərin ümumi
təhsil və mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsindən əmək
intizamının möhkəmləndirilməsi və onun ən yaxşı təşkili
formalarının tətbiq edilməsindən və mövcud olan imkan-
ların genişləndirilməsindən ibarətdir.
Əmək məhsuldarlığının yüksəlməsi – istehsalı artır-
maq, xalqın maddi vəziyyətini daha da yaxşılaşdırmaq və
mədəni səviyyəsini daha da yüksəltmək yolunda həlledici
şərtdir.
Əmək məhsuldarlığını yüksəltmək uğurundakı müba-
rizə, əsas fondlardan daha yaxşı istifadə edilməsi və mate-
rial resurslarının daha artıq qənaətlə işlədilməsi ilə sıx
sürətdə əlaqədardır.
Fəhlə və qulluqçuların mədəni-texniki səviyyəsini
yüksəltmək və onların istirahəti üçün daha yaxşı şərait ya-
ratmaq məqsədilə ictimai istehsal artdıqca və əmək məh-
118
suldarlığı yüksəldikcə onların qazandığı nailiyyətlər çoxa-
lar və gəlirləri artar.
Hər fəhləyə düşən istehsalın artırılması, əməyin in-
tensivliyini yüksəltmək, yəni müəyyən vaxt ərzində daha
artıq miqdar əmək sərfi yolu ilə edilə bilər.
Əmək mühafizəsini və təhlükəsizlik texnikasını ya-
xınlaşdırmaq üçün sənaye müəssisələrində hər il böyük
tədbirlər görülür. Bu şəraitdə sənayenin hər bir işçisi, özü-
nün tam qüvvə və qabiliyyətləri daxilində vicdanla çalış-
malıdır.
Hər bir fəhləyə düşən istehsalın artırılması, əməyin
məhsuldarlıq qüvvəsini yüksəltmək, yəni istehsalın texniki
cəhətdən daha artıq silahlanması və işçilərin ixtisasının
yüksəldilməsi nəticəsində eyni miqdar əməyin daha çox
məhsul vermək qabiliyyətini artırmaq yolu ilə əldə edilir.
Bu, müəssisələrdə (əmək müəssisələrdə) əmək məhsuldar-
lığını yüksəltmək üçün əsas yoldur. Texnikanı durmadan
tərəqqi etdirmək və kadrların mədəni-texniki səviyyəsini
daima artırmaq haqqındakı obyektiv zərurət də buradan
irəli gəlir. Sənayenin fəhlələri və mühəndis-texnik işçiləri
istehsalın texnikası və texnologiyanın təkmilləşdirilməsinə
hər vasitə ilə kömək etməyə və öz texniki biliklərini və
məharətlərini daim yüksəltməyə çalışmalıdırlar.
Müasir cəmiyyətdə hər bir zəhmətkeş nə qədər çox
məhsul istehsal edirsə, öz əməyi müqabilində bir o qədər
artıq haqq alır; cəmiyyət də, istehsalı daha da inkişaf etdir-
mək və xalqın maddi rifahını yüksəltmək yolunda tədbir-
lər görmək üçün bir o qədər artıq imkan əldə etmiş olur.
Əmək məhsuldarlığının yüksək surətlə artmasını təmin et-
mək işində dövlət mənafeyi ilə xalq mənafeyinin ayrılmaz
Dostları ilə paylaş: |