Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 105 ~ 
aşağı hissəsində məhlulun rənginin çəhrayı rəngə dəyişməsinə və 
10 san müddətində qalmasına qədər aparılır. 
 
Nəticələrin işlənməsi 
Yağın turşu ədədi X, mq KOH/q, formulla hesablanır: 
 
   
         
 
, 
 
Burada: 5,611 - 1sm
3
 molyar qatılığı (KOH)=0,1mol/dm
3
 olan  
KOH kütləsi, mq; 
  
K – kalium yaxud natrium hidroksid məhlulunun həqiqi  
qatılığının nominala nisbəti, (K=1); 
  
V – titrə sərf olunan kalium yaxud natrium hidroksid məh 
lunun miqdarı, sm
3
; 
  
m – nümunənin çəkisi, q. 
Ölçmələrin nəticələrinin tərtibatı iki təyin etmənin orta arifme-
tik qiyməti son təyinetmənin nəticəsi kimi qəbul olunur. 
 
Nəmliyin və uçucu maddələrin təyini 
Tədqiq olunan yağ nümunəsi yaxşı qarışdırılır.  
Çəkilmək  üçün  kiçik  stəkan  əvvəlcə  30  dəqiqə  müddətində 
100-105
0
C  temperaturda  qurudulur,  eksikatorda  soyudulur  və 
çəkilir. 
Sınağın  aparılması.  Əvvəlcədən  qurudulmuş  stəkana  5  q  on 
mində  bir  dəqiqliklə  tədqiq  olunan  yağ  çəkilir  və  100-105
0
C 
temperaturda qurudulur. 
Birinci çəkilmə yağın 20 dəqiqə müddətində ilk qurudulmasın-
dan sonra, sonrakı çəkilmə 15 dəqiqə qurudulmadan sonra aparı-
lır. İki ardıcıl çəki arasındakı kütlə azalması 0,0005 q-ı keçmirsə, 
deməli sabit kütlə alınmışdır. 
Tədqiq olunan yağda nəmliyin və uçucu maddələrin kütlə payı 
(x) faizlə formula uyğun hesablanır. 
 
   
  
 
  
 
     
 
, 

---

~ 106 ~ 
 
Burada:  m 
– tədqiq olunan yağın kütləsi, q; 
      m
1
 – qurudulmadan sonra stəkanın yağla kütləsi, q; 
  
   m
2 –  
qurudulmadan sonra stəkanın yağla kütləsi, q. 
 
İki təyinetmədən çıxarılan orta ədəd sınağın son nəticəsini ifa-
də  edir.  Paralel  təyinetmələr  arasındakı  kənara  çıxmalar  0,04%-i 
ötməməlidir. 
Standartın  tələblərinə  görə  günəbaxan  yağı  aşağıdakı 
göstəricilərə cavab verməlidir (cədvəl 2.11, 2.12). 
 
Cədvəl 2.11 
Orqanoleptik göstəricilərə görə günəbaxan yağına tələblər 
 
Göstəricilər 
Yağın xarakterizəsi 
Rafinasiya 
dezodorasiya 
olunmuş 
Hidratlaşdırılmış, 
1S 
Rafinasiya 
olunmamış 
V/S 
1S 
20
0
C-də 24 saat 
sakit saxlandıqdan 
sonra şəffaflıq 
Çöküntüsüz şəffaf 
Çöküntü üzərində 
yol verilir “tor” 
şəffaf “tor” 
Iy və dad 
Iysiz, dad keyfiy-
yətini itirmiş yağ 
Günəbaxan yağına xas, kənar iysiz, 
tamsız və acılıqsız 
 
Qeyd:  “tor”  adı  altında  şəffaf  yağda  ayrı-ayrı  adi  gözlə  görü-
nən mumabənzər hissəcik maddələr. 
 
 

---

~ 107 ~ 
Cədvəl 2.12 
Fikiki-kimyəvi göstəricilərə görə günəbaxan yağına tələblər 
Göstəricilər 
Yağ norması 
Rafinasiya 
dezodorasiya 
olunan 
Hidratlaşdı-
rılmış 1S 
Rafinasiya olunmamış 
V/S 
1S 
Yoda görə rənglilik 
10 
15 
15 
25 
Turşu ədədi 
0,4 
1,5 
1,3 
2,25 
Qeyri yağ qarışıqları 
Yox 
yox 
0,05 
0,1 
Nəmlik və uçucu maddələr, 
%-lə 
0,10 
0,15 
0,20 
0,20 
Yuyulmayan maddələr, % 
1 
1 
1 
1 
 
Qeyd:  “yuyulmayan  maddələrin  miqdarı”  göstəricisi  istehlakçıların 
tələbatlarına əsasən təyin edilir. 
 
2.17. Standart yod m
ə
hlulunun 
hazırlanması
 
Qapaqlı  büksə  0,26-0,27  q  iki  dəfə  qovulmuş  yod  çəkilir, 
həmçinin ikiqat miqdarda kalium yodit əlavə olunaraq təqribən 10 
sm
3
 destillə edilmiş suda həll edilir. Məhlul 250 sm
3
 tutumlu ölçü 
kolbasına doldurularaq çalxalanır. 
Sınaq şüşələrində duzlaşdırılmış  standart məhlullar (etalonlar) 
hazırlamaq  üçün  əvvəlcədən  qaynadılmış  xlorid  turşusu 
məhlulunda 10% kütlə payı ilə, möhkəm qurudulmaqla pipetka ilə 
qatılaşdırılmış yod məhlulu tökülür və büretkadan cədvəl 2.13-də 
göstərilən miqdarda destillə suyu əlavə edilir. 
Cədvəl 2.13 
Sınaq 
şüşəsinin 
№si 
Yod 
məhlulunun 
qatılığı, sm
3
 
Destillə 
suyu, sm
3
 
Sınaq 
şüşəsinin 
№si 
Yod 
məhlulun 
qatılığı, sm
3
 
Destillə 
suyu, sm
3
 
1 
10,0 
- 
8 
3,0 
7,0 
2 
9,0 
1,0 
9 
2,5 
7,5 
3 
8,0 
2,0 
10 
2,0 
8,0 
4 
7,0 
3,0 
11 
1,5 
8,5 
5 
6,0 
4,0 
12 
1,0 
9,0 
6 
5,0 
5,0 
13 
0,5 
9,5 
7 
4,0 
6,0 
14 
0,1 
9,9 
 

---

~ 108 ~ 
Sınaq şüşələri ehtiyatla rəng yaxud mum karandaşla yodun 100 
sm
3
-da  milliqramla  miqdarı  qeyd  olunur.  Rəng  ədədi  hazırlanan 
standart məhlullarda (etalonlarda) belə olur: 
100-1-ci sınaq şüşəsində 
 
30-8-ci sınaq şüşəsində 
90-2-ci sınaq şüşəsində  
 
25-9-cu sınaq şüşəsində 
80-3-cü sınaq şüşəsində  
 
20-10-cu sınaq şüşəsində 
70-4-cü sınaq şüşəsində  
 
15-11-ci sınaq şüşəsində 
60-5-ci sınaq şüşəsində  
 
10-12-ci sınaq şüşəsində 
50-6-cı sınaq şüşəsində  
 
5-13-cü sınaq şüşəsində 
40-7-ci sınaq şüşəsində  
 
1-14-cü sınaq şüşəsində 
 
Hazırlanan  standart  məhlullar  qaranlıq  yerdə,  hazırlandığı 
andan  6  aydan  çox  olmayaraq  saxlanır.  Müddət  başa  çatdıqdan 
sonra şkala təzə hazırlanmış məhlulla müqayisədə yoxlanır. 
2.  Doymuş  xörək  duzu  məhlulu  (QOST  13830-68)  destillə 
suda  35  q  çörək  duzu  hesabı  ilə  hazırlanır.  Hazırlanmış  məhlul 
pambıqdan  süzülür,  8-10  damla  fenolftalein  əlavə  olunaraq 
titrləmə yolu ilə 20 saniyə müddətində itməyən zəif-çəhrayı rəng 
əmələ  gələnədək  1-2  damla  kütlə  qatılığı  0,1  mol/sm
3
  olan 
qələvinin  sulu  məhlulu  əlavə  olunmaqla  daimi  çalxalamaqla 
neytrallaşdırılır. 
 
2.18. 
Kükürd anhidridinin tə
yini 
Sulfidləşdirilmiş  məhsullarda  sulfit  turşusu  sərbəst  və  birləş-
mələr şəklində olur. Birləşmə şəklində üzvi maddələrlə, o cümlə-
dən monosaxaridlər, zülal,  rəngləyici  maddələrlə birləşərək sulfit 
turşusuna nisbətən məhsuldan çətin ayrılır. 
Şərabın və şirənin fiziki, kimyəvi göstəricilərindən asılı olaraq 
sərbəst və birləşmələr şəklində olan sulfit turşusunun miqdarı də-
yişə  bilər.  Sulfitləşdirilmiş  yarımfabrikatlarda  SO
2
-nin  norması 
0,12%, çiyələk və moruqda 0,2%, albalıda 0,3%, qalan meyvə və 
giləmeyvələrdə 0,15% olmalıdır. Qurudulmuş meyvə və giləmey-
vələrdə SO
2
-nin miqdarı 1 kq məhsulda 100 mq, hazır məhsullar-
da 1 kq-da 20 mq SO
2
 olmalıdır. Sulfitləşdirilmiş məhsulda SO
2
-
nin miqdarının təyini əsas göstərici sayılır. Sulfit turşusunun təyi-

---